در چه صورت مهریه به زن تعلق میگیرد؟

همه چیز درباره مهریه

مهریه مالی است که قابلیت تملک داشته باشد و در عقد نکاح ، مرد تعهد می کند که به زوجه بپردازد. ما در این نوشتار به طور مختصر منابع و احکام حقوقی مهریه را بیان می کنیم. بنابراین مهریه مالی است که به هنگام عقد نکاح برای ضوابط شرع و رسم و عادت از طرف مرد به زن پرداخت می گردد و صداق – صداقیه، کابین و قرض هم نامیده می شود.

مهریه عندالمطالبه است یعنی به محض انعقاد عقد نکاح زوجه مالک مهریه می شود . در صورت بطلان نکاح و یا فسخ آن از طرف مرد یا زن مهریه به زن تعلق نمی گیرد. در زمان عقد زوجین می توانند توافق نمایند که شخص خاصی ضمانت پرداخت مهریه را بنماید یا تضمین جهت پرداخت آن اخذ شود. بعد از فوت زن مهریه از طریق وراثت قابل مطالبه می باشد. یعنی وراث می توانند به نسبت سهم الارث ادعای مهریه را داشته باشند. بهترین راه پیگیری از طریق وکیل خانواده می باشد.

مهریه در طلاق از طرف مرد

زمانی که مرد دادخواست طلاق را تقدیم دادگاه نماید باید کل مهریه زوجه را پرداخت کند.

مهریه در طلاق از طرف زن

در طلاق از طرف زن از نوع طلاق بائن بوده و زوجه باید در قبال مالی که به شوهر می دهد طلاق بگیرد و این مال در اغلب موارد مقداری از مهریه زن می باشد که زوجه آن را بذل می نماید.

مهریه در طلاق توافقی

پرداخت مهریه در طلاق توافقی بستگی به توافق طرفین دارد. هرچند که با توجه به اینکه نوع طلاق خلع می باشد زوجه باید مقداری از مهریه خود را بذل نماید. قانون مقدار مشخصی برای مهریه تعیین نکرده و بستگی به توافق طرفین دارد. تعیین مهریه در نکاح منقطع الزامی است و عدم تعیین آن موجب ابطال عقد می باشد. قوانین جدید صرفاً درخصوص نحوه وصول مهریه و اجرای محکومیت مالی و بازداشت مرد می باشد.

مهریه به هر میزانی قابل وصول می باشد ولیکن مطابق مقررات جدید اعمال ماده 3 قانون نحوه اجرای محکومیت های مالی و بازداشت مرد درخصوص مهریه صرفاً تا میزان 110 عدد سکه بهار آزادی یا معادل آن میسر می باشد. اگر اموالی از زوج توقیف شود یا ایشان توانایی پرداخت داشته باشد بیش از 110 سکه قابل وصول است. هرگاه زوجه در صدد وصول مهریه خود برآید می تواند با تقدیم دادخواست به همرا عقدنامه به دادگاه خانواده و یا درخواست از اداره اجرای ثبت اقدامات لازم را انجام دهد. مدت آن بستگی به اوقات رسیدگی دادگاه، حضور زوج در دادگاه و روند توقیف اموال زوج و اجرای حکم دارد و مدت مشخصی را نمی توان تعیین کرد. حتی می توان بابت مهریه مرد را ممنوع الخروج کرد.

انواع مهریه

مهر انواع و اقسام مختلفی دارد که عبارتند از :
1. مهرالسنه یا مهر محمدی : مهری است که پیامبر اسلام (ص) برای حضرت فاطمه (س) مقرر کردند و آن عبارت است از دویست و شصت و دو مثقال و نیم پور نقره مشکوک است.
2. مهرالمسمی : عبارت است از میزان مالی که به عنوان مهریه در عقد نکاح ذکر می گردد و مورد توافق زوجین است و یا مهری است که در عقد نکاح تعیین شده یا تعیین آن به عهده شخص ثالثی گذارده شده است.
3.مهرالمثل: هرگاه در عقد نکاح در زمان عقد مهریه تعیین نشود، زوجین می توانند پس از وقوع عقد با توافق مهریه تعیین نمایند. حال اگر قبل از تراضی برای تعیین مهریه نزدیکی شود زوجه مستحق مهرالمثل است. مهرالمثل عبارت است از مال که با در نظر گرفتن وضع خانوادگی زوجه و حال اقران و نزدیکان زوجه جهت مهر تعیین می شود. مهریه که در نکاح معوضه البضع پس از وقوع نزدیکی و قبل از توافق بر مهر معین برحسب شرافت و اوضاع و احوال زوجه به او داده می شود. (ماده 1091 قانون مدنی)
4. مهرالمتعه: هرگاه در عقد نکاح مهر تعیین نشود و زوج مصمم باشد که زوجه را قبل از نزدیکی طلاق دهد مقداری را به عنوان مهر تعیین و به زوجه پرداخت می کنند و این مبلغ بستگی به وضعیت مالی زوج دارد. برخلاف مهرالمثل که به وضع خانوادگی زوجه داشته است در تعیین مهرالمتعه وضعیت مالی زوج را مدنظر قرار می دهند،  به طور خلاصه مهرالمتعه مهری است که در نکاح مفوضه البُضع شوهر به زن مطلقه خود که با او نزدیکی نکرده می دهد برای تعیین این مهر برخلاف مهرالمثل مرد از حیث وضعیت مالی مرد مد نظر قرار می گیرد.
5.مفوضه البضع: زوجه را در عقد نکاحی که دائم بوده و مهر ذکر نشده باشد با شرط عدم مهر شده باشد مفوضه النضع نامند.
6. مفوضه المهر: زوجه را در نکاح دائم که تعیین مقدار مهریه را به اختیار شوهر یا زوجه یا ثالث گذاشته باشند، مفوضه المهر گویند.

مهریه عندالاستطاعه چیست؟

عندالاستطاعه قیدی است که در عقدنامه درج می شود و تا زمانی که مرد توانایی مالی پرداخت مهریه را نداشته باشد زن نمی تواند مهریه خود را وصول نماید.

تفاوت مهریه عندالاستطاعه و عندالمطالبه

در زمانی که مهریه عندالمطالبه تعیین شود مرد محکوم به پرداخت مهریه شده و با توجه به شرایط باید آن را پرداخت کند ولیکن در زمانی که مهریه عندالاستطاعه تعیین می شود ابتدا باید ثابت شود که زوج توانایی پرداخت دارد.

دادخواست اعسار در مهریه

دادخواست اعسار از جانب مرد تقدیم دادگاه می شود و شخص باید ثابت نماید که توانایی پرداخت دین خود را ندارد و بر مبنای توانایی او دین تقسیط می شود.

مفهوم حال یا مدت دار بودن مهریه :

مهریه می تواند حال باشد یا مدت دار، اگر حال باشد زوجه می تواند بلافاصله بعد از عقد آن را مطالبه نماید و تا وصول آن از تمکین نیز امتناع کند و اقدام زن به موجب حق حبس از موارد نشوز نبوده و مسقط نفقه نیز نمی شود. ولی اگر مهریه مدت دار باشد، حق حبس ساقط و زن با تمکین می تواند نفقه دریافت کند. زن به مجرد عقد مالک مهر می شود و می تواند هر نوع تصرفی که بخواهد در آن بنماید.

مهریه در سند نکاحنامه ذکر می شود و به صورت دین بر عهده شوهر خواهد بود. در عقد نکاح دائم می توان مهر تعیین نموده، یا پس از وقوع عقد بر میزان مهریه توافق کرد و عدم تعیین مهریه در عقد نکاح دائم موجب بطلان عقد نیست ولی در عقد نکاح غیر دائم (موقت) مبنای وقوع عقد تعیین مهریه می باشد عدم ذکر مهریه در نکاح موقت موجب بطلان آن خواهد بود.

شرایط مهریه :

مهریه باید دارای شرایط زیر باشد:

1. مهریه ارزش مالی داشته باشد بنابراین آنچه را که فاقد ارزش مالی باشد نمی توان به عنوان مهریه تعیین کرد.
2 . زوج مالی را که می تواند مهریه قرار دهد که خود مالک آن باشد، بنابراین اموال عمومی یا مال موقوفه را نمی توان مهریه قرار داد. از نظر شرع و قانون قابل نقل و انتقال و معامله باشد لذا نمی توان مشروبات الکلی یا حیوانات حرام گوشت و….. را به عنوان مهریه تعیین کرد.
4. لازم نیست که مهریه عین معین باشد، بلکه انجام عمل یا حرفه آموزی یا تدریس هم می تواند مهریه باشد مثل آموزش رایانه یا آموزش قرآن یا زبان انگلیسی به زوجه می تواند، به عنوان مهریه تعیین نمود.

مهریه به دو طریق از زوج توسط زوجه قابل وصول است :

از طریق مراجعه به محاکم دادگستری

زن (زوجه) با طرح دعوا با دادن دادخواست به دادگاه خانواده مهریه خود را از شوهرش مطالبه می کند، چون دعوی مالی است، باید با توجه به میزان مبلغ مهریه مورد مطالبه مهریه علاوه بر دو برگ دادخواست باید فتوکپی مصدق عقدنامه یا رونوشت آن ضمیمه دادخواست شود، طرح این دعوی تابع تشریفات دادگاه خانواده است.

وصول مهریه از طریق اجرای ثبت

هرگاه عقدنامه ازدواج رسمی باشد مهریه از طریق اجرای ثبت نیز قابل وصول خواهد بود. بدین توضیح که زوجه به دفترخانه ای که ازدواج در آن واقع و به ثبت رسیده است رجوع و تقاضای وصول مهریه خود را می نماید از طرف دفترخانه مراتب به زوج ابلاغ میشود. هرگاه زوج حاضر به پرداخت مهریه نباشد، زوجه تقاضای اجرای مفاد سند ازدواج خود را درخصوص مهریه می نماید و چنانچه از طرف زوجه مالی از زوج معرفی شود که جزء مستثنیات دین نباشد مال معرفی شده از طرف اجرای ثبت به نفع زوجه توقیف می شود، هرگاه زوج فاقد مال بوده ولیکن کارمند دولت باشد با تقاضای زوجه یک سوم از حقوق شوهر تا پرداخت کل مهریه به نفع زوجه توقیف و به زوجه پرداخت می شود.

اگر مهریه وجه نقد یا در حکم نقد مانند سکه و طلا باشد زن با در دست داشتن سند رسمی ازدواج می تواند به دفتر ازدواج و یا دایره ثبت (مستقر در اداره ثبت اسناد محل وقوع ازدواج) مراجعه و در برگه خاصی که در آن دایره موجود است تقاضای صدور اجراییه کند.

اجراییه به شوهر ابلاغ می شود و به او ۱۰ روز مهلت داده خواهد شد تا طلب همسرش را پرداخت کند. درصورتی که شوهر در این مدت دین خود نپردازد، زن می تواند با معرفی اموال و دارایی شوهر از اجرای ثبت، تقاضا کند اموال او توقیف شود و نیز می تواند مطالباتی را که شوهر از اشخاص دیگری دارد و یا موجودی حساب های بانکی او را توقیف کند.

زن همچنین می تواند تقاضای توقیف حقوق شوهر را از سازمان ها و موسسه های دولتی و یا خصوصی بکند و تا میزان یک چهارم حقوق (مادام که شوهر متأهل است) و نیز یک سوم آن را (در صورتی که زن و شوهر از یکدیگر جدا شوند و تا زمانی که شوهر زن دیگری اختیار نکرده، توقیف کند. اگر مهریه سکه یا طلا باشد و شوهر نتواند اصل آن را بپردازد، قیمت روز مطالبه آن ها (روزی که زن آن را از طریق اجرای ثبت و یا دادگاه مطالبه میکند) ملاک اجرای قانونی حکم است. اگر سند ازدواج رسمی نباشد، زن برای مطالبه مهریه خود باید از روش تسلیم دادخواست به دادگاه اقدام کند.

چگونگی محاسبه میزان مهریه :

هرگاه مهریه وجه نقد باشد و زوجین هنگام وقوع عقد برای وصول و پرداخت آن به توافق نکرده باشند، به ترتیب زیر عمل می شود:
متوسط شاخص بهای سال قبل تقسیم بر متوسط شاخص بهای سال وقوع عقد نتیجه به دست آمده ضربدر مبلغ مهریه مندرج در عقدنامه.
در صورت فوت زوج که مهریه باید از ترکه وی پرداخت شود مبنای محاسبه تاریخ فوت خواهد بود. توضیح آن که شاخص بهای سال های قبل و سال قبل از وصول از طرف بانک مرکزی تهیه و در اختیار دستگاه قضای قرار می دهد و فهرست این شاخص ها به دادگاه ها و ادارات ثبت ارسال می گردد و مبنای محاسبه قرار می گیرد.

مهریه چیست؟

به موجب ماده ۱۰۸۲ ق مدنی به مجرد جاری شدن عقد زن، زوجه مالک مهریه میشود و حق هر گونه دخل و تصرف در آن را دارد.
همان طور که بیان شد یکی از مهم‌ترین آثار مالی ازدواج تعلق حقوقی مالی زن در قالب مهریه است که به واسطه اجرای صیغه نکاح، به زن تعلق می‌گیرد و زن مالک مهریه می شود بعلاوه اینکه از حق حبس در مهریه برخوردار است.
در این صورت زوجه هر زمان اراده کند می‌تواند مهریه را مطالبه نماید. البته دریافت مهریه بسته به وضعیت مالی مرد و عندالمطالبه یا عندالاستطاعه بودن مهریه متفاوت است.

نکته بسیار مهم آن که مهریه در هیچ حالتی از بین نمی رود و مواردی از جمله بخشش مهریه از طرف زوجه ، اثبات خیانت زن و رابطه نامشروع با شخص دیگر و یا عدم تمکین زن در مسائل زناشویی که می‌تواند باعث از بین رفتن مهریه شود تصوری اشتباه است و در هیچ حالت مهریه زن ساقط نمی شود.

قانون جدید مهریه

در قانون جدید مهریه نحوه اجرای محکومیت‌های مالی ضمانت اجرای حبس برای پرداخت نکردن دین مالی در مورد مهریه، باید توجه داشت که فقط تا ۱۱۰ عدد سکه یا معادل آن اجرا می‌شود و نسبت به آزاد بودن و عدم توانایی زوج را شرط مطالبه مهریه از ناحیه زوجه قرار داده است چون در مهریه عندالمطالبه زن به محض ایجاد عقد نکاح مالک مهریه می‌شود و هر زمانی که بخواهد میتواند مهریه خود را طلب نماید.

قانون جدید زندان و حبس برای مهریه در سال ۹۹

اگر شوهر مالی نداشته باشد مهریه تا ۱۱۰ عدد سکه تمام ضمانت اجرای جلب دارد یعنی با پرداخت نکردن مهریه تا این مقدار منجر به جلب مرد خواهد شد، از طرفی شوهر تا مدت یک ماه پس از صدور اجراییه فرصت دارد که دادخواست اعسار خود از پرداخت مهریه را به دادگاه صادرکننده رای مهریه اعلام نماید در این جا هنگامی که دادخواست تحویل دادگاه داده شد، امکان جلب شوهر تا پایان تعیین و تکلیف قطعی وجود نخواهد داشت و فقط در صورتی که اعسار پذیرفته شود ولی اقساط را پرداخت نکند امکان پذیر میشود.

برای مثال اگر مرد به صورت اقساط ۱۱۰ عدد سکه را پرداخت کند و بقیه را نپردازد امکان جلب و زندانی کردنش نیست چون ممکن است معسر از پرداختش مابقی مهریه باشد، دراین جا زن می تواند مالی را از جانب همسر به دادگاه معرفی کند که وصول بقیه مهریه از آن مال صورت بگیرد.

توقیف اموال برای مهریه

زن میتواند اموال شوهر خود را از قبیل منزل ، پول نقد ، حساب بانکی ، خودرو و حتی حقوق مستمری مرد را به دادگاه معرفی نماید تا بتواند با توقیف و فروش آن ها یا بخشی از آن مهریه را دریافت کند البته ذکر این نکته ضروری است که روند توقیف اموال زوج استثنائاتی دارد زیرا طبق قانون اجرای محکومیت‌های مالی اموالی قابل توقیف هستند که جزءمستثنیات دین نباشند. زیرا مستثنیات دین اموالی اند که طبق عرف برای ادامه زندگی مدیون ضروری و حیاتی می باشند.
چه شرایطی لازم است تا زن مستمری همسر خود را بابت مهریه توقیف نمایند؟
زمانی که شوهر کارمند دولتی و بخش خصوصی باشد با مزایای مشخص، زن برای مطالبه مهریه خود میتواند آن حقوق و مستمری همسر را توقیف نماید که وابسته به شرایط زن می‌باشد زیرا هنگامی که فرزندی وجود داشته باشد یک چهارم حقوق قابل توقیف و پرداخت برای مهریه است در غیر این صورت یک سوم برای انجام این امر می باشد. بنابراین زن باید حقوق و مستمری همسر را به دادگاه معرفی کند تا بعد از طی مراحل قانونی مهریه از آن پرداخت شود.

مهریه در عقد موقت

همانطور میدانیم عقد موقت هم در قانون و هم در شرع وجود دارد و دریافت و پرداخت و قوانین مهریه در این نوع ازدواج اصول خاص خود را دارد. جمله «مهر المعلوم و مدت المعلوم» این جمله بار حقوقی مشخصی دارد و زنی که ازدواج موقت کرده است و تصمیم به جدایی و گرفتن مهریه خود دارد میتواند این موضوع را مانند گرفتن مهریه در ازدواج دائم پیگیری نماید.

در عقد موقت (صیغه موقت) تعیین مهریه شرط اصلی صحت عقد موقت است بدون تعیین مهریه صیغه ازدواج موقت باطل است ولی در عقد دائم وجود یا عدم وجود مهریه باعث بطلان عقد ازدواج دائم نمیشود و بدون مهریه هم عقد کاملاً صحیح و شرعی است.

خصوصیات مهریه

در تعیین مهریه اگر نکات زیر رعایت نشود مهریه صحیح نمی باشد و باطل است ولی در اصل عقد نکاح دائم تاثیر ندارد. ازجمله :
۱ : اینکه مهریه باید جنبه مالی داشته باشد یعنی ارزش مالی داشته باشد مثل طلا و ملک. پس تعیین مهر در موضوعاتی که ارزش ندارد عملاً باطل است.
۲ : مهریه باید دقیقاً معین و مشخص باشد و اگر مهریه به طور مثال یکی از دو ملک مقرر شود و معلوم نباشد کدام یک از دو ملک ،مهریه باطل می باشد.
۳: مهریه باید قابل تملک باشد یعنی در صورت اراده بتوان آن را تصرف کرد و تعیین چیزی که در دسترس نیست باطل است بنابراین اموال عمومی دولتی را نمی توان مهر قرار داد.
۴: مهریه باید مشروع باشد و چیزی که قانوناً و شرعاً منع شده را نمی‌توان به عنوان مهریه قرار داد مثل مشروب و یا مواد مخدر‌.

عدم تعلق مهریه به زن

مطابق قانون مدنی ، در چه مواردی زن مستحق مهریه نیست ؟ در قانون مواردی پیش بینی شده است که در آن صورت مهریه به زن تعلق نمی گیرد.

– طبق ماده 1089 قانون مدنی
هرگاه عقدنکاح میان زوجین به دلایلی باطل بوده و میان آنها رابطه زناشویی واقع نشده باشد، در چنین شرایطی مرد این حق را دارد که مهریه ای نپردازد و زن هم حق دریافت مهریه را نخواهد داشت .

– از آنجایی که زوجین می توانند پس از عقد ازدواج در مورد مهریه به توافق برسند ‌ولی اگر در این‌حین قبل از تعیین مهر زن فوت کند و بین زن و مرد در رابطه زناشویی واقع نشده باشد، دراین صورت زن مستحق دریافت مهریه نیست و مرد از پرداخت مهریه معاف میشود. اما اگر رابطه زناشویی شکل گرفته باشد ، زن استحقاق این را دارد که مهر المثل دریافت کند.

– همچنین بر اساس ماده 1101 قانون مدنی ، هرگاه نکاح میان زوجین به دلیلی فسخ شود و رابطه زناشویی هم میان آنها انجام نشده باشد، زن مستحق دریافت مهریه نیست مگر در یک مورد ” عَنَن ” بودن مرد یا ناتوانی از انجام رابطه زناشویی که باعث میشود زن در صورتی که بخواهد عقد را فسخ کند یعنی برهم زند، مستحق دریافت نصف مهریه میباشد.