خلاصه کامل کتاب معرفی اجمالی آثار استاد مطهری (مرتضی مطهری)
خلاصه کتاب معرفی اجمالی آثار استاد مطهری ( نویسنده مرتضی مطهری )
کتاب «معرفی اجمالی آثار استاد مطهری» به عنوان یک راهنمای جامع، دروازه ای به دنیای وسیع اندیشه های استاد شهید مرتضی مطهری گشوده و خوانندگان را با گستره بی نظیر میراث فکری ایشان آشنا می سازد. این اثر، نقشه ای راهبردی برای درک عمیق تر و سیر هدفمند در میان کتاب ها، سخنرانی ها و یادداشت های این متفکر برجسته اسلامی است و به هر جوینده معرفت کمک می کند تا مسیر خود را در این اقیانوس فکری بیابد. این مقاله تلاش می کند تا خلاصه ای کاربردی از این کتاب ارزشمند ارائه دهد و به علاقه مندان در آغاز یا ادامه مسیر آشنایی با اندیشه استاد مطهری یاری رساند.
اندیشه های استاد شهید مرتضی مطهری، همچون ستاره ای درخشان در آسمان فکری و فرهنگی ایران و جهان اسلام، همواره مسیرگشای حقیقت جویان بوده است. ایشان نه تنها یک فیلسوف و متکلم برجسته بودند، بلکه با فهم عمیق از نیازهای زمانه و بینش بی بدیل خود نسبت به معارف اسلامی، به تبیین و ترویج اسلام اصیل همت گماردند. حجم وسیع و تنوع موضوعی آثار ایشان، از فلسفه و عرفان گرفته تا فقه، اخلاق، جامعه شناسی و تاریخ، موجب شده است تا بسیاری از علاقه مندان در مواجهه با این اقیانوس فکری، نیازمند راهنمایی برای آغاز و ادامه مسیر مطالعاتی خود باشند.
کتاب معرفی اجمالی آثار استاد مطهری چیست و چرا نگارش شد؟
کتاب «معرفی اجمالی آثار استاد مطهری» در پاسخ به همین نیاز مبرم علاقه مندان و شیفتگان اندیشه های آن فرزانه، توسط «شورای نظارت بر نشر آثار استاد شهید مطهری» تدوین و نگارش یافته است. هدف اصلی این اثر، فراهم آوردن یک نمای کلی و خلاصه از تمامی آثار مکتوب، نوارهای سخنرانی و دروس استاد است تا خواننده بتواند با درکی جامع و ساختارمند، وارد دنیای فکری ایشان شود. این کتاب نه تنها نام و موضوع اصلی هر اثر را ذکر می کند، بلکه گاهی به حجم و محل ایراد سخنرانی ها نیز اشاره دارد. در ابتدای این مجموعه، شرح مختصری از زندگینامه استاد شهید آورده شده است که برای شناخت ابعاد شخصیتی و فکری ایشان ضروری به نظر می رسد. همچنین، پیام ها و سخنان گران قدر امام خمینی (ره)، علامه طباطبایی و آیت الله خامنه ای درباره استاد مطهری و جایگاه آثار ایشان، به اعتبار و عمق این مقدمه می افزاید. یکی از بخش های کلیدی و بسیار کاربردی این کتاب، ارائه پیشنهاد «سیر مطالعاتی» برای آثار استاد است که از آثار آسان تر آغاز شده و به تدریج به مباحث عمیق تر و تخصصی تر می رسد. این سیر مطالعاتی به خواننده کمک می کند تا بدون سردرگمی و با برنامه ریزی مشخص، به مطالعه آثار استاد بپردازد. ناشر این اثر ارزشمند، موسسه انتشارات صدرا است که سال هاست وظیفه حفظ و نشر میراث فکری استاد را بر عهده دارد. این کتاب در سال ۱۳۸۲ منتشر شده و معمولاً در قالب های الکترونیکی و چاپی در دسترس علاقه مندان قرار می گیرد.
نگاهی کوتاه به زندگی و اندیشه استاد شهید مطهری
استاد شهید مرتضی مطهری در سیزدهم بهمن سال ۱۲۹۸ هجری شمسی در روستای فریمان، در ۷۵ کیلومتری مشهد، در خانواده ای اصیل و روحانی چشم به جهان گشود. دوران طفولیت خود را در مکتب خانه گذراند و در سن دوازده سالگی راهی حوزه علمیه مشهد شد تا مقدمات علوم اسلامی را فرا گیرد. با وجود مبارزات شدید رضاخان با روحانیت، در سال ۱۳۱۵ برای تکمیل تحصیلات خود به حوزه علمیه قم مهاجرت کرد. در قم، او از محضر بزرگانی چون حضرت امام خمینی (ره) و علامه طباطبایی بهره برد که هر یک به نوعی، مسیر فکری و علمی ایشان را شکل دادند. شاگردی در مکتب این دو عالم برجسته، موجب شد تا استاد مطهری به جامعیت علمی و فکری بی نظیری دست یابد؛ از یک سو عمق فلسفه و عرفان را نزد علامه طباطبایی آموخت و از سوی دیگر، مبانی فقه و اصول و روح مبارزه و بیداری را از امام خمینی (ره) دریافت.
فعالیت های علمی و فکری استاد مطهری در طول حیات پربرکتشان، ارائه ایدئولوژی اصیل اسلامی از طریق تدریس، سخنرانی و تألیف کتاب بود. ایشان نقش مهمی در تبیین معارف اسلامی داشتند و به مبارزه با التقاط و انحرافات فکری که خصوصاً در سال های ۱۳۵۱ تا ۱۳۵۷ و با اوج گیری تبلیغات گروه های چپ و ظهور گروه های مسلمان چپ زده پدید آمده بود، پرداختند. استاد مطهری اولین شخصیتی بود که خطر سران سازمان مجاهدین خلق ایران را درک کرد و دیگران را از همکاری با این سازمان بازداشت و حتی تغییر ایدئولوژی آن ها را پیش بینی نمودند. این بصیرت فکری، نشان دهنده عمق درک ایشان از جریانات فکری زمانه و تعهدشان به حفظ اصالت اسلام بود.
در عرصه سیاسی و اجتماعی، استاد مطهری از سال ۱۳۴۱ و با آغاز نهضت امام خمینی (ره)، فعالانه در کنار ایشان حضور داشتند. سازماندهی قیام پانزده خرداد در تهران و هماهنگی آن با رهبری امام (ره)، مدیون تلاش های ایشان و یارانشان بود. در دوران اقامت امام در پاریس، استاد مطهری به آن دیار سفر کرد و در مورد مسائل مهم انقلاب با ایشان گفتگو نمود. در همین سفر بود که امام (ره) مسئولیت تشکیل شورای انقلاب اسلامی را به ایشان واگذار کردند. هنگام بازگشت امام خمینی به ایران، استاد مطهری شخصاً مسئولیت «کمیته استقبال از امام» را بر عهده گرفتند و تا پیروزی انقلاب اسلامی و پس از آن، همواره مشاور دلسوز و مورد اعتماد رهبر عظیم الشأن انقلاب اسلامی بودند. در نهایت، این عالم ربانی در ساعت ۲۲:۲۰ سه شنبه یازدهم اردیبهشت ماه سال ۱۳۵۸، پس از یکی از جلسات فکری-سیاسی، هدف گلوله گروه نادان و جنایتکار فرقان قرار گرفتند و به شهادت رسیدند. شهادت ایشان، ضایعه ای عظیم برای امام و امت اسلامی بود که امیدهای بسیاری به آن بزرگمرد بسته بودند. شناخت این ابعاد از زندگی و فعالیت های استاد، برای درک عمیق تر آثار ایشان حیاتی است، چرا که زندگی عملی و اندیشه نظری ایشان پیوندی ناگسستنی با یکدیگر دارند و هریک، دیگری را نورانی می کند.
خلاصه بخش های اصلی کتاب معرفی اجمالی آثار استاد مطهری
۳.۱. مقدمه و پیام های اولیه
بخش آغازین کتاب «معرفی اجمالی آثار استاد مطهری» با مقدمه ای ارزشمند آغاز می شود که هدف از نگارش کتاب را تبیین می کند. سپس، پیام های تاریخی و مهمی از سوی سه شخصیت برجسته و بی بدیل جهان اسلام، یعنی امام خمینی (ره)، علامه طباطبایی و آیت الله خامنه ای در خصوص استاد مطهری و جایگاه رفیع آثار ایشان گنجانده شده است. این پیام ها نه تنها عمق ارادت این بزرگان به استاد را نشان می دهد، بلکه اهمیت و نقش بی بدیل استاد مطهری را در تبیین معارف اسلامی و نقش آفرینی در انقلاب اسلامی ایران، برجسته می سازد. به عنوان نمونه، امام خمینی (ره) شهادت استاد مطهری را «ثرمله ای بر اسلام» و آثار ایشان را «تماماً مفید و آموزنده» توصیف می کنند، و این کلام خود نشان دهنده گنجینه ای است که در انتظار خوانندگان آثار مطهری است.
۳.۲. آثار اعتقادی و کلامی
آثار اعتقادی و کلامی استاد مطهری، بنیان های فکری اسلام را با استدلالی قوی و زبانی روشن تشریح می کند. ایشان با تسلط بر فلسفه و کلام، به شبهات زمانه پاسخ داده و حقیقت اسلام را تبیین نموده اند.
- توحید: این کتاب مجموعه مباحثی است که به اثبات وجود خدا، راه های فطری، عقلی و فلسفی رسیدن به توحید می پردازد. استاد در این اثر، به شبهات مهمی نظیر مسئله شرور و تکامل پاسخ داده و نظریات مختلف در خصوص پیدایش انواع، از جمله نظریه داروین، را مورد بحث و بررسی قرار داده است.
- نبوت: این اثر به تبیین راه های اثبات نبوت، ماهیت وحی، و معجزه، خصوصاً اعجاز قرآن، می پردازد. استاد مطهری در این کتاب با رویکردی ابتکاری و جامع، به تحلیل پدیده نبوت پرداخته و آن را از منظرهای مختلف مورد بررسی قرار داده است.
- معاد: در این کتاب، نظریات مختلف پیرامون معاد، از جمله معاد جسمانی و روحانی، برزخ و قیامت، با دقت مورد بحث قرار گرفته است. استاد مطهری در این اثر به نظریات جدید برخی روشنفکران مسلمان نیز اشاره کرده و با گفتگویی تحلیلی، حقیقت معاد را روشن می سازد.
- عدل الهی: این کتاب به یکی از غامض ترین مباحث فلسفی و کلامی، یعنی عدل الهی می پردازد. استاد مطهری با بیانی شیوا و مستدل، به مسائلی نظیر تبعیض ها، شرور، مجازات های اخروی و شفاعت پاسخ داده و فهم عمیقی از این اصل بنیادین اسلامی ارائه می دهد.
- امامت و رهبری: این مجموعه سخنرانی ها به مباحث مربوط به ولایت و جایگاه امامان می پردازد. استاد مطهری با بینش عمیق خود، ابعاد مختلف امامت را در اسلام تبیین کرده و نقش آن را در هدایت جامعه برجسته می سازد.
- فطرت: این کتاب به توضیح معنای فطرت و تفاوت آن با غریزه و طبیعت می پردازد. استاد در این اثر، گرایش های مقدس و انسانی را مبنای دین قرار داده و به نقد نظریات مختلف در این زمینه می پردازد.
- مقدمه ای بر جهان بینی اسلامی (۶ جلد): این مجموعه که آخرین اثر نگارشی استاد شهید است، با هدف رفع شبهات و نمایاندن انحرافات فکری تدوین شده است. هر یک از مجلدات به یکی از ابعاد جهان بینی اسلامی می پردازد:
- انسان و ایمان: به تعریف جهان بینی و انواع آن، و جایگاه توحید و ایمان در آن می پردازد.
- جهان بینی توحیدی: مراتب و درجات توحید (ذاتی، صفاتی، افعالی، عبادی) و شرک را بررسی می کند.
- وحی و نبوت: به ویژگی های پیامبران، نقش تاریخی آنان، هدف بعثت ها و مسئله ختم نبوت می پردازد.
- انسان در قرآن: تصویری جامع از انسان از دیدگاه قرآن، ستایش ها و ضد ارزش های او را ارائه می دهد.
- جامعه و تاریخ: به تحلیل ماهیت جامعه، علیت در تاریخ، و نقد نظریه ماتریالیسم تاریخی می پردازد.
- زندگی جاوید یا حیات اخروی: راه های ایمان به معاد، ماهیت مرگ، عالم برزخ و قیامت را بررسی می کند.
۳.۳. آثار فلسفی و منطقی
عمق و گستردگی دانش فلسفی استاد مطهری در آثار متعدد ایشان به وضوح نمایان است. این آثار به تبیین و نقد مهم ترین مسائل فلسفه اسلامی و غربی می پردازد.
- اصول فلسفه و روش رئالیسم (۵ جلد): این اثر ارزشمند، شامل مقالات فلسفی علامه طباطبایی با پاورقی های جامع و عمیق استاد مطهری است. مباحثی چون رئالیسم و ایده آلیسم، علم و ادراک، مسائل وجود، علت و معلول، و الهیات بالمعنی الاخص در این مجموعه مورد بررسی قرار گرفته اند. این کتاب به عنوان یک دوره مختصر و در عین حال عمیق در فلسفه اسلامی، بسیار ارزشمند است.
- فلسفه تاریخ (۴ جلد): در این مجموعه، استاد مطهری به تحلیل عوامل محرک تاریخ، نقد ماتریالیسم تاریخی و دیدگاه اسلام در این زمینه می پردازد. این اثر، درس های استاد پیرامون فلسفه تاریخ است که با بررسی آثار متفکران غربی همچون ویل دورانت و ای. اچ. کار، به عمق و غنای مباحث می افزاید.
- شرح منظومه (و شرح مبسوط منظومه): این کتب، شروح ارزشمند استاد بر منظومه حکیم ملاهادی سبزواری است. در این شروح، مباحث مهمی چون امور عامه، علت و معلول، و الهیات بالمعنی الاخص با بیانی روشن و دقیق تحلیل شده اند. «شرح مبسوط منظومه» به دلیل رویکرد آزادتر و نقد و بررسی های بیشتر، از جایگاه ویژه ای برخوردار است.
- حرکت و زمان (۴ جلد): این اثر به بحث «قوه و فعل» در اسفار ملاصدرا و تحلیل فلسفی حرکت می پردازد. این دروس که در حوزه علمیه قم ایراد شده اند، نشان دهنده دقت و عمق نگاه استاد به مباحث دشوار فلسفی است.
- الهیات شفا (۳ جلد): این کتاب شامل مجموعه درس های استاد شهید از الهیات شفای ابن سینا است. مباحثی چون تام و ناقص، کلی و جزئی، علت و معلول، و اثبات واجب الوجود در این مجموعه بررسی شده اند.
- درس های اسفار (مباحث قوه و فعل) (۵ جلد): این مجموعه، درس های استاد شهید از کتاب اسفار ملاصدرا است که به دلیل اهمیت مبحث حرکت و ارتباط آن با اندیشه های مارکسیستی زمان، مورد توجه ویژه قرار گرفته بود.
- مقالات فلسفی: این کتاب مجموعه ای از مقالات متفرقه فلسفی استاد مطهری است که به موضوعاتی متنوع نظیر «اصالت روح»، «توحید و تکامل»، و «اصل تضاد در فلسفه اسلامی» می پردازد.
- کلیات علوم اسلامی (منطق-فلسفه) (۱): این مجلد، اولین بخش از مجموعه «کلیات علوم اسلامی» است که به تبیین تعاریف و اصطلاحات علم منطق و کلیات فلسفه اسلامی می پردازد.
۳.۴. آثار اجتماعی و سیاسی
استاد مطهری با درک عمیق از جامعه و سیاست، به تبیین جایگاه اسلام در تحولات اجتماعی و سیاسی می پردازند و مبانی فکری انقلاب اسلامی را تشریح می کنند.
- خدمات متقابل اسلام و ایران: این کتاب تحلیلی عمیق از تعامل اسلام و فرهنگ ایرانی ارائه می دهد و به شبهات مربوط به ورود اسلام به ایران پاسخ می دهد. استاد در این اثر، خدمات گسترده ایرانیان به نشر اسلام و دستاوردهای اسلام برای ایران را برجسته می سازند.
- بررسی اجمالی نهضت های اسلامی در صد سال اخیر: این کتاب به مروری بر جنبش های اصلاح طلبانه دینی در یک قرن اخیر می پردازد و نهضت اسلامی ایران را به تفصیل مورد بررسی قرار می دهد. استاد در این اثر، ماهیت، هدف، رهبری و آفات نهضت را تحلیل می کنند.
- آینده انقلاب اسلامی ایران / پیرامون انقلاب اسلامی / پیرامون جمهوری اسلامی: این سه کتاب مجموعه سخنرانی ها و مصاحبه های استاد مطهری درباره انقلاب اسلامی است. ایشان به تحلیل ریشه ها، اهداف، عدالت اجتماعی، استقلال، آزادی، معنویت و نقش روحانیت و زنان در انقلاب اسلامی می پردازند و دیدگاه های خود را در مورد آینده انقلاب تبیین می کنند.
- نظام اقتصادی اسلام: این کتاب به تعریف اقتصاد، مالکیت، ارزش و سرمایه داری از دیدگاه اسلام می پردازد و مبانی یک نظام اقتصادی سالم و مبتنی بر عدالت را تشریح می کند.
- نقدی بر مارکسیسم: این اثر، حاصل جلسات بحث استاد در قم پیرامون فلسفه مارکسیسم است. استاد مطهری با تسلطی بی نظیر، مبانی فلسفه مارکسیسم را نقد و بررسی کرده و تفاوت های بنیادین آن را با اسلام بیان می کنند.
- جهاد: این کتاب به فلسفه و هدف جهاد در اسلام، از جمله جنگ دفاعی، حقوق انسانیت و آزادی عقیده می پردازد و مباحث مرتبط با آیه ۲۹ سوره توبه را تحلیل می کند.
- اسلام و نیازهای زمان (۱ و ۲): این مجموعه به انطباق قوانین اسلام با شرایط مختلف زمانی و نقش عقل و اجتهاد می پردازد. استاد مطهری در این اثر، پاسخگویی اسلام به نیازهای هر زمان را تبیین کرده و به شبهات مربوط به این موضوع پاسخ می دهند.
- قیام و انقلاب مهدی (عج): این کتاب به مسئله مهدویت از دیدگاه فلسفه تاریخ و اهمیت آن در اندیشه شیعی می پردازد و ارزش شهادت را از جنبه های مختلف بررسی می کند.
- نبرد حق و باطل: در این کتاب، نبرد حق و باطل در جهان هستی، جامعه و تاریخ با استناد به آیات قرآن کریم مورد بحث قرار گرفته و نظریات مختلف در این زمینه، از جمله ماتریالیسم تاریخی، طرح و نقد شده است.
۳.۵. آثار اخلاقی و تربیتی
مجموعه آثار اخلاقی و تربیتی استاد مطهری، راهنمایی عملی برای خودسازی، تزکیه نفس و رسیدن به کمال انسانی بر اساس آموزه های اسلامی است.
- تعلیم و تربیت در اسلام: این کتاب به مباحث مهمی چون پرورش عقل، تربیت عقلانی انسانی، مسئله عادت، فعل اخلاقی، کرامت نفس و ریشه الهامات اخلاقی می پردازد. این اثر، راهنمایی جامع برای مربیان و جویندگان علم و اخلاق است.
- انسان کامل: در این کتاب، ابعاد مختلف انسان از دیدگاه اسلام و تفاوت آن با سایر مکاتب فکری (مانند سوسیالیسم و اگزیستانسیالیسم) بررسی می شود. استاد مطهری با هدف تبیین جامعیت اسلام، انسان اسلامی را انسانی چندبعدی معرفی می کنند.
- اخلاق جنسی در اسلام و جهان غرب: این کتاب به مقایسه و تحلیل اخلاق جنسی در اسلام و جهان غرب می پردازد. استاد در این اثر، اصول سیستم نوین جنسی را ارزیابی کرده و به عواملی چون دموکراسی در اخلاق و رشد شخصیت از نظر غریزه جنسی می پردازد.
- آزادی معنوی: این مجموعه سخنرانی ها به مسائل معنوی و خودسازی، تزکیه نفس، عبادت و دعا، هجرت و جهاد، و بزرگی روح می پردازد. مطالعه این کتاب، خواننده را با بعد معنوی شخصیت استاد آشنا ساخته و به سوی تقوا و سلوک معنوی رهنمون می شود.
- حکمت ها و اندرزها (۱ و ۲): این کتاب، مجموعه ای از مقالات استاد شهید است که پیرامون راه و رسم زندگی و دستورات اسلام در این باب نوشته شده است. مباحثی چون ارکان سعادت بشر، ایمان و عمل صالح، محاسبه نفس، تقوا و روشن بینی، و فقر معنوی در این اثر مطرح شده اند.
- گفتارهایی در اخلاق اسلامی: این کتاب مجموعه ای از سخنرانی های استاد در موضوعات اخلاقی است که با زبانی شیوا و دلنشین، راهنمای اخلاقی عملی را ارائه می دهد.
- فلسفه اخلاق: این کتاب شامل سخنرانی های استاد پیرامون «فلسفه اخلاق» است. استاد در این اثر به معیار فعل اخلاقی از نظر متفکران غربی و اسلامی، اخلاق کمونیستی و مسئله خودی در اخلاق می پردازد.
۳.۶. آثار فقهی و حقوقی
استاد مطهری با تسلط بر فقه و اصول، به مسائل حقوقی و اجتماعی زمانه پاسخ های مستدل می دهند و جایگاه زن و احکام اقتصادی در اسلام را تبیین می کنند.
- مسئله حجاب: این کتاب حاصل بحث ها و درس های استاد پیرامون حجاب است. ایشان در این اثر به تاریخچه حجاب، فلسفه پوشش در اسلام و پاسخ به شبهات مربوط به آن می پردازند و ضرورت حجاب را از ابعاد مختلف تبیین می کنند.
- پاسخ های استاد به نقدهای بر کتاب مسئله حجاب: این کتاب شامل نقدهای یکی از فضلا بر کتاب «مسئله حجاب» و پاسخ های مستدل استاد به آن نقدهاست. مطالعه این اثر، علاوه بر آشکار ساختن روش فقهی استاد، نشان دهنده مبارزه ایشان با جمود و تحجر است.
- نظام حقوق زن در اسلام: این کتاب مجموعه ای از مقالات استاد شهید در پاسخ به پیشنهادات تغییر قوانین مدنی مربوط به حقوق خانواده است. استاد در این اثر، نظام حقوق زن را در اسلام، شامل مسائلی چون خواستگاری، ازدواج موقت، استقلال اجتماعی زن و مقام زن در قرآن، مورد بحث و بررسی قرار می دهند.
- مسئله ربا و بانک: این کتاب به مباحث پیرامون ربا، بانک و بیمه از دیدگاه اسلام می پردازد. استاد مطهری در این اثر، به نقد و بررسی مسائل مربوط به ربا در نظام بانکی پرداخته و راهکارهای اسلامی را ارائه می دهند.
- کلیات علوم اسلامی (اصول فقه-فقه) (۲): این مجلد، سومین بخش از مجموعه «کلیات علوم اسلامی» است که به تبیین تعاریف و اصطلاحات علم اصول فقه و فقه اسلامی می پردازد.
۳.۷. آثار تفسیری و قرآنی
تفسیر قرآن از نگاه استاد مطهری، نه تنها تبیین آیات، بلکه ارتباط دادن آن ها با مسائل اجتماعی، سیاسی و فلسفی زمانه است.
- آشنایی با قرآن (۱۲ جلد): این مجموعه، سلسله مباحث تفسیری استاد شهید است که عمدتاً در سال های ۱۳۵۰ تا ۱۳۵۵ شمسی ایراد شده است. ویژگی ممتاز این مباحث، توجه به مسائل و موضوعات اجتماعی-سیاسی روز در حین تفسیر آیات قرآنی است که موجب تازگی و زنده بودن این مباحث گردیده است. جلدهای مختلف این مجموعه به تفسیر سوره های حمد، بقره، انفال، توبه، نور، زخرف، دخان، جاثیه، فتح، قمر، الرحمن، واقعه، حدید، حشر، ممتحنه، صف، جمعه، منافقون، تغابن، طلاق، تحریم، ملک، قلم، حاقه، معارج، نوح، جن، مزمل، مدثر، قیامت، دهر، مرسلات، نبا، نازعات، عبس، تکویر، انفطار، مطففین، انشقاق، بروج و طارق می پردازد.
- انسان در قرآن: این کتاب تصویری جامع از چهره انسان در آیینه قرآن، ستایش ها و ضد ارزش های او را ارائه می دهد و به بحث آگاهی های انسان از دیدگاه قرآن می پردازد.
- شناخت در قرآن: این کتاب به مباحثی پیرامون شناخت، خلقت آدم، امکان شناخت و منابع آن از دیدگاه قرآن می پردازد.
۳.۸. آثار تاریخی و سیره
در این بخش از آثار، استاد مطهری به تبیین تاریخ اسلام، سیره پیامبر (ص) و ائمه اطهار (ع) و تحلیل وقایع مهم تاریخی با نگاهی عمیق و تحلیلی می پردازند.
- داستان راستان (۲ جلد): این کتاب شامل داستان های برگرفته از کتب حدیث و سیره است که قهرمانان آن ها غالباً پیشوایان دین یا شخصیت های علمی و فقهی هستند. این داستان ها راهنمای اخلاقی و اجتماعی سودمندی بوده و خواننده را با حقیقت و روح تعلیمات اسلامی آشنا می کند.
- حماسه حسینی (۲ جلد): این مجموعه مشتمل بر کلیه سخنرانی ها و یادداشت های استاد شهید درباره واقعه کربلا است. استاد در این اثر به تحلیل تحریفات، ماهیت قیام حسینی و عناصر امر به معروف و نهی از منکر و تبلیغ در نهضت حسینی می پردازد.
- سیری در سیره نبوی: این کتاب شامل سخنرانی های استاد پیرامون شخصیت پیامبر اکرم (ص) و سیره های ایشان است. استاد در این اثر، سیره نبوی را به عنوان یکی از منابع شناخت از نظر اسلام معرفی کرده و به تحلیل ابعاد مختلف زندگی پیامبر می پردازند.
- سیری در سیره ائمه اطهار (ع): این کتاب به بررسی سیره ائمه اطهار (ع)، خصوصاً از نظر چگونگی برخورد با مسئله خلافت و حکومت می پردازد. مباحثی چون مشکلات امام علی (ع)، صلح امام حسن (ع)، و مسئله ولایتعهدی امام رضا (ع) در این اثر تحلیل شده اند.
- سیری در نهج البلاغه: این کتاب به نگاه جامع به نهج البلاغه، شامل الهیات، حکومت، موعظه و حکمت می پردازد. استاد مطهری در این اثر، نهج البلاغه را به عنوان کتابی شگفت و انسانی جهانی معرفی می کنند.
- جاذبه و دافعه علی علیه السلام: این کتاب به تحلیل نیروی جذب و دفع امام علی (ع) می پردازد. استاد مطهری نشان می دهند که چگونه امام علی (ع) همواره دل هایی را به سوی خود کشیده و عناصری را با سختی طرد می کرده است.
- ولاءها و ولایت ها: این کتاب به تبیین واژه ولاء و انواع آن، شامل ولاء منفی، ولاء اثباتی عام و خاص (محبت، امامت، زعامت، تصرف) می پردازد.
- خاتمیت و ختم نبوت و پیامبر امی: این سه کتاب به راز ختم نبوت، ابعاد آن، نقش علم و عقل به عنوان جانشین نبوت تبلیغی و بررسی مسئله «پیامبر امی» می پردازند.
۳.۹. مجموعه ها و یادداشت ها
این بخش شامل آثاری است که اغلب مجموعه ای از سخنرانی ها، مقالات یا یادداشت های متفرقه استاد را دربرمی گیرد و تنوع موضوعی بالایی دارد.
- بیست گفتار / پانزده گفتار / ده گفتار / پنج مقاله / شش مقاله: این کتب مجموعه هایی از سخنرانی ها و مقالات متنوع استاد شهید در موضوعات گوناگون اجتماعی، اخلاقی، فلسفی و کلامی است که در زمان های مختلف ایراد شده اند. این آثار به دلیل بیان روان و محتوای غنی، برای عموم خوانندگان مفید و جذاب هستند.
- یادداشت های استاد مطهری: این مجموعه شامل یادداشت های پراکنده استاد است که از نظر اختصار و طولانی بودن متفاوت اند؛ گاهی در حد فیش برداری و گاه به صورت یک مقاله کامل هستند. این یادداشت ها به دلیل تنوع موضوعات و ارزش پژوهشی، گنجینه ای ارزشمند برای محققان و علاقه مندان به شمار می رود.
استاد شهید مرتضی مطهری، با آثار متنوع و جامع خود، نه تنها به شبهات زمان پاسخ دادند، بلکه راه را برای فهم عمیق تر و جامع تر اسلام برای نسل های آینده گشودند.
سیر مطالعاتی پیشنهادی آثار استاد مطهری
آثار استاد مطهری به دلیل گستردگی و عمق، ممکن است برای خوانندگان تازه کار کمی پیچیده به نظر برسد. از این رو، داشتن یک «سیر مطالعاتی» مشخص، می تواند از سردرگمی جلوگیری کرده و به درک عمیق تر مطالب کمک کند. این سیر مطالعاتی با در نظر گرفتن سطح آمادگی و علاقه خواننده طراحی شده است:
برای شروع (مخاطب عمومی و جوان)
برای کسانی که به تازگی قصد آشنایی با اندیشه های استاد مطهری را دارند و یا مخاطب عمومی و جوان هستند، توصیه می شود با آثاری که بیشتر جنبه داستانی، تربیتی و اجتماعی دارند، آغاز کنند:
- داستان راستان (۱ و ۲): این کتاب با روایتی شیرین و داستانی، مفاهیم اخلاقی و اجتماعی اسلام را از طریق سیره بزرگان دین آموزش می دهد. شروعی جذاب و ملموس برای ورود به دنیای فکری استاد است.
- حماسه حسینی (۱): تحلیل استاد از واقعه کربلا و پرده برداری از تحریفات، دیدگاهی عمیق و منطقی به این رویداد مهم تاریخی ارائه می دهد. این کتاب شور و شعور حسینی را توأمان در خود دارد.
- جاذبه و دافعه علی علیه السلام: این اثر به بررسی ابعاد شخصیتی امام علی (ع) و تأثیرگذاری ایشان بر تاریخ می پردازد و مفهوم جذب و دفع حق و باطل را تبیین می کند.
- مسئله حجاب / نظام حقوق زن در اسلام: این دو کتاب به موضوعات مهم اجتماعی مربوط به زنان می پردازند و دیدگاه اسلام را با استدلال های قوی و منطقی در برابر شبهات و افکار انحرافی روشن می سازند.
- آزادی معنوی: این کتاب به خودسازی، تزکیه نفس، و ابعاد معنوی زندگی می پردازد و راهی برای رشد روحی و اخلاقی ارائه می دهد که برای هر جوینده کمال ضروری است.
برای سطح متوسط (مخاطب علاقه مند و دانشجویان رشته های غیرمرتبط)
پس از آشنایی اولیه، می توان به سراغ آثاری رفت که کمی عمیق تر بوده و به مباحث اجتماعی، تربیتی و سیره ائمه می پردازند. این آثار برای دانشجویان و علاقه مندانی که می خواهند بینش جامع تری از اسلام به دست آورند، مناسب است:
- انسان کامل: استاد در این کتاب ابعاد گوناگون انسان و کمالات او را از دیدگاه اسلام بررسی می کند و تصویری جامع از انسانی که اسلام می پروراند، ارائه می دهد.
- تعلیم و تربیت در اسلام: این اثر به اصول و مبانی تربیت از دیدگاه اسلام می پردازد و راهکارهای عملی برای پرورش نسل جوان را مطرح می کند.
- اسلام و نیازهای زمان (۱ و ۲): این مجموعه به مباحث مهمی در خصوص پویایی اسلام و قابلیت انطباق آن با شرایط مختلف زمانی می پردازد و به شبهات مربوط به خاتمیت پاسخ می دهد.
- سیری در سیره نبوی / سیری در سیره ائمه اطهار (ع): این کتاب ها به سیره عملی پیامبر (ص) و امامان معصوم (ع) می پردازند و الگوی عملی زندگی اسلامی را از طریق بررسی زندگی آن بزرگواران ارائه می دهند.
- خدمات متقابل اسلام و ایران: این کتاب به بررسی تعاملات تاریخی و فرهنگی میان اسلام و ایران می پردازد و نقش متقابل این دو را در پیشرفت تمدن اسلامی تبیین می کند.
- امدادهای غیبی در زندگی بشر: این کتاب به موضوع غیب و مددهای غیبی در زندگی انسان می پردازد و ارتباط آن با اندیشه مهدویت را بررسی می کند.
برای سطح پیشرفته (دانشجویان فلسفه، الهیات، پژوهشگران)
این سطح برای کسانی است که به صورت تخصصی تر و عمیق تر می خواهند وارد مباحث فلسفی، کلامی و بنیادی اندیشه استاد مطهری شوند:
- اصول فلسفه و روش رئالیسم (۵ جلد): این اثر با پاورقی های استاد مطهری بر متن علامه طباطبایی، مباحث عمیق فلسفی را در زمینه رئالیسم، علم و ادراک، وجود و علت و معلول به تفصیل بررسی می کند.
- فلسفه تاریخ (۱ تا ۴): این مجموعه به تحلیل عمیق عوامل محرک تاریخ، نظریات مختلف در این زمینه و دیدگاه اسلام می پردازد.
- کلیات علوم اسلامی (۱ تا ۳): این مجموعه به معرفی اجمالی علوم منطق، فلسفه، کلام، عرفان، اصول فقه و فقه اسلامی می پردازد و برای آشنایی با ساختار علوم اسلامی بسیار مفید است.
- توحید / نبوت / معاد / عدل الهی: این چهار کتاب به مبانی اساسی اعتقادات اسلامی با رویکردی کلامی و فلسفی می پردازند و به شبهات رایج پاسخ می دهند.
- مقدمه ای بر جهان بینی اسلامی (تمام مجلدات): این مجموعه جامع، آخرین اثر نگارشی استاد مطهری است که به تبیین کامل ابعاد جهان بینی اسلامی می پردازد.
- نقد بر مارکسیسم: این کتاب تحلیلی عمیق و تخصصی از فلسفه مارکسیسم و نقد آن از دیدگاه اسلامی ارائه می دهد.
- شرح منظومه / شرح مبسوط منظومه: این کتب شروح تخصصی استاد بر منظومه سبزواری هستند که برای دانشجویان فلسفه بسیار ارزشمند می باشند.
نکات تکمیلی برای سیر مطالعاتی:
- در هر دسته، می توانید ترتیب مطالعه را بر اساس علاقه شخصی خود تنظیم کنید.
- بازخوانی و تأمل در مطالب، به درک عمیق تر کمک می کند.
- استفاده از شروح و نقدها (در صورت وجود) می تواند به بسط و تعمیق فهم کمک کند.
چرا مطالعه کتاب معرفی اجمالی آثار استاد مطهری برای شما ضروری است؟
مطالعه کتاب «معرفی اجمالی آثار استاد مطهری» برای هر کسی که قصد ورود به دنیای فکری این متفکر بزرگ را دارد، یا حتی برای کسانی که به دنبال ساماندهی مطالعات خود هستند، یک ضرورت محسوب می شود. این کتاب، در واقع، نقش یک راهنمای ورود را ایفا می کند و بدون آن، ممکن است غرق شدن در حجم عظیم آثار استاد، خواننده را سردرگم سازد. ارزش این اثر در چندین جنبه کلیدی نهفته است:
- راهنمای ورود: این کتاب، دروازه ای به دنیای فکری استاد مطهری است و به خواننده کمک می کند تا بدون گم شدن در میان عناوین و موضوعات پرتعداد، یک شروع آگاهانه و هدفمند داشته باشد.
- صرفه جویی در زمان: با مطالعه این خلاصه، می توان در زمانی کوتاه، دیدی کلی از تمامی آثار استاد به دست آورد و با موضوعات اصلی و رویکرد ایشان در هر حوزه آشنا شد. این امر، زمان زیادی را برای انتخاب کتاب مناسب صرفه جویی می کند.
- انتخاب هدفمند: با شناخت اجمالی از هر اثر، خواننده قادر خواهد بود تا کتاب هایی را که بیشترین همخوانی را با علاقه، سطح دانش و نیازهای مطالعاتی او دارند، به صورت هدفمند انتخاب کند. این انتخاب آگاهانه، تجربه مطالعه را لذت بخش تر و مؤثرتر می سازد.
- درک جامع: حتی اگر خواننده قصد مطالعه تمامی آثار استاد را نداشته باشد، این کتاب به او کمک می کند تا با ابعاد مختلف فکری و علمی استاد مطهری آشنا شده و تصویری جامع از شخصیت و اندیشه های این فیلسوف بزرگ به دست آورد.
- دسترسی آسان: این کتاب هم به صورت چاپی و هم در قالب های دیجیتال (مانند اپلیکیشن های کتابخوان) در دسترس است که دسترسی به آن را برای طیف وسیعی از مخاطبان آسان می سازد.
لذا می توان گفت این کتاب بیش از یک فهرست صرف، یک نقشه گنج است که راهنمای دستیابی به درّ و گوهر اندیشه های مطهر را به روشنی نشان می دهد.
آشنایی با گستره آثار شهید مطهری، فرصتی برای درک عمیق تر بنیان های فکری انقلاب اسلامی و مواجهه هوشمندانه با چالش های فکری و فرهنگی زمانه است.
نکات تکمیلی و راهنمای استفاده بهینه
برای بهره برداری حداکثری از میراث فکری استاد شهید مطهری، صرف مطالعه خلاصه آثار کافی نیست. این خلاصه باید به عنوان نقطه آغازی برای تعمیق مطالعات در نظر گرفته شود. برای دسترسی به آثار استاد، علاوه بر نسخه های چاپی که توسط موسسه انتشارات صدرا منتشر می شوند، اپلیکیشن ها و وبسایت های معتبر متعددی نیز وجود دارند که نسخه های قانونی و معتبر را ارائه می دهند. همواره تأکید می شود که پس از مطالعه این خلاصه، به متن کامل آثار استاد مراجعه شود؛ چرا که عمق استدلال ها و ظرافت های فکری ایشان، تنها با مطالعه کامل آثار قابل درک است. همچنین، پیشنهاد می شود برای درک بهتر و تعمیق مباحث، در گروه های مطالعاتی شرکت شود یا با دوستان و اساتید، به بحث و گفتگو پیرامون اندیشه های استاد پرداخت. این تعاملات می تواند به باز شدن افق های جدیدی در فهم آثار ایشان کمک کند. هرچند این کتاب خود یک راهنمای بی نظیر است، اما همواره نقد و بررسی های دیگری نیز بر آن وجود دارد که می تواند به روشن تر شدن ابعاد مختلف این اثر و آثار اصلی استاد مطهری کمک کند.
نتیجه گیری
کتاب «معرفی اجمالی آثار استاد مطهری»، بیش از یک فهرست، سندی ارزشمند و راهنمایی بی نظیر برای سیر در اقیانوس بی کران اندیشه های متفکر شهید، مرتضی مطهری است. این اثر با معرفی منظم و جامع آثار، گامی مهم در جهت تسهیل دسترسی و درک مفاهیم عمیق اسلامی برداشته است. هرچند شهادت استاد مطهری ضایعه ای جبران ناپذیر بود، اما میراث فکری ایشان با تلاش های ارزشمند «شورای نظارت بر نشر آثار استاد شهید مطهری» و موسسه انتشارات صدرا، همچنان زنده و پویا باقی مانده است. مطالعه این کتاب و سپس تعمیق در آثار اصلی استاد، به هر جوینده معرفت و حقیقت طلب، بصیرتی عمیق در فهم اسلام ناب و مواجهه هوشمندانه با پیچیدگی های جهان معاصر می بخشد. بنابراین، توصیه می شود هر فردی که دغدغه رشد فکری و دستیابی به بنیان های مستحکم اندیشه اسلامی را دارد، به این گنجینه بی نظیر روی آورد و از نورافشانی اندیشه های «متفکر شهید» بهره مند شود. با مطالعه و تأمل در این آثار، می توان بنیان های فکری جامعه را تقویت کرد و راه را برای پیشرفت و تعالی هموار ساخت.