سوئیس خاورمیانه؛ پیغام‌رسان صلح در منطقه
طی روزهای گذشته «هیثم بن طارق آل سعید» سلطان (پادشاه) عمان به همراه هیئتی عالی رتبه از مقامات این کشور، به تهران سفر کرد و با دیدارهایی با مقامات عالی رتبه جمهوری اسلامی ایران انجام داد؛ دیدارهایی که در آن علاوه بر گفت‌و گو درباره روابط دو کشور و تاکید بر ارتقای سطح آن، سلطان عمان تلاش‌هایی برای میانجی گری میان ایران و آمریکا و برخی کشورهای عربی از جمله مصر انجام داد.
ایران تودی پلاس: «سوئیس» کشوری اروپایی است که «بی‌طرفی» یکی از اصول اصلی سیاست خارجی این کشور محسوب می‌شود؛ این کشور برای تأمین امنیت خارجی و تقویت صلح، در درگیری‌های مسلحانه بین سایر کشورها مداخله نمی‌کند و این سیاستی است توسط خود سوئیس برقرار شده‌است؛ سوئیس با وجود بی‌طرفی جنگی، سیاست خارجی فعالی را دنبال می‌کند و غالباً در روندهای صلح سازی در سراسر جهان نقش دارد؛ نقشی مشابه آنچه که «عمان» طی دهه‌های اخیر در منطقه غرب آسیا(خاور میانه) بر عهده گرفته است.
عمان کجاست؟
عمان کشوری در منطقه جنوب غربی آسیا است که از غرب با عربستان سعودی، از شمال غرب با امارات متحده عربی و از جنوب غرب با یمن همسایه است و از شمال نیز به دریای عمان و کشور ایران و از شرق و جنوب شرق به اقیانوس هند، محدود می‌شود. اسلام دین رسمی این کشور است و شیعیان سومین گروه مذهبی این کشور را تشکیل می‌دهند. این کشور به دلیل قرار گرفتن در گذرگاه راهبردی هرمز، دارای ارزش استراتژیک است و به دلیل قرار گرفتن در منطقه خلیج فارس، از منابع انرژی این حوزه از جمله نفت بهره‌مند است. از سوی دیگر، این کشور در مسیر آبراه‌های حمل و نقل انرژی و کالاهای تبدیلی آسیا-اروپا قرار دارد و دارای نقش ارتباطی است و از این نظر، مورد توجه اهداف استراتژی قدرت‌های بزرگ از جمله ایالات متحده آمریکاست. بیشتر ساکنان عمان، عرب هستند و اقلیت‌های از اقوام بلوچ، ایرانی، آفریقایی و… نیز در این کشور زندگی می‌کنند.
ماهیت حکومت عمان سلطنت مطلقه است و همه امور در شخص سلطان خلاصه می‌شود؛ قوای سه گانه در این کشور از یکدیگر تفکیک نمی‌شوند و سلطان بر هر سه قوه تسلط دارد و وظایف آنها را مشخص می‌کند. سلطنت در عمان موروثی است و جانشین سلطان، سه روز پس از مرگ یا کناره‌گیری وی از جانب خاندان سلطنتی انتخاب می‌شود. البته پادشاه فعلی عمان(هیثم بن طارق آل سعید) به دلیل اینکه پادشاه پیشین این کشور(سلطان قابوس) فرزند پسر نداشت، از میان عموزاده‌های او انتخاب شد. سلطان افزون بر مقام سلطنت، ریاست حکومت، مقام نخست وزیری و فرماندهی کل نیروهای مسلح را نیز بر عهده دارد. وزرای کابینه به دست سلطان منصوب و اعضای مجلس دولت نیز از سوی شاه انتخاب می‌شوند؛ همچنین رئیس مجلس شورا، رؤسای قوه قضائیه و قضات دادگاه‌ها از سوی شاه تعیین می‌گردند.
تاریخچه روابط عمان و ایران
بر اساس آنچه در اسناد تاریخی آمده، روابط سیاسی، نظامی و تجاری ایران و عمان که قدمتی چند صد ساله داشته در اواخر حکومت قاجاریه در ایران به انحطاط کامل رسیده و «ضعف دولت‌های مرکزی ایران» و «ناتوانی در حاکمیت بر منطقه خلیج‌فارس و دریای عمان»، «نفوذ و تسلط همه‌جانبه استعمار بریتانیا بر سرزمین عمان» و انزوای کامل آن از مسائل بین‌المللی» و همچنین «بی رغبتی و تمایل نداشتن دولت‌مردان وقت ایران در گسترش روابط با حکومت عمان، از جمله مهمترین دلایل تداوم این وضعیت در روابط دو کشور بوده است. وضعیت عدم ارتباط مستقیم میان ایران و عمان اما در سال ۱۳۴۹ با تغییراتی مواجه می‌شود و سلطان قابوس بن سعید پادشاه پیشین و فقید عمان که در این سال طی کودتایی پدر خود را کنار گذاشت و به جای او بر مسند حکومت نشست، گام‌هایی برای ایجاد روابط مجدد بین دو کشور بر می‌دارد.
سلطان قابوس در شهریور ماه ۴۹ طی تلگرافی به شاه ایران با اشاره به تحولات سیاسی، اقتصادی و اجتماعی در عمان، خواستار تأیید و پشتیبانی ایران شد؛ در نتیجه این نامه نیز، سفیر ایران در کویت مأمور سفر به عمان شد تا پیام ایران را به قابوس ابلاغ کند. این مأموریت در ۱۳ آنلاین ۴۹ با تسلیم پیام ایران در شهر صلاله انجام گرفت؛ این اقدام، نخستین مسافرت یک سیاست‌مدار عالی‌رتبه ایرانی به عمان پس از سالیان متمادی رکود در روابط بود و پس از یک قرن و نیم، فصل جدیدی در مناسبات طرفین، گشوده شد. طی این سفر، آمادگی دولت ایران برای برقراری روابط سیاسی با سلطان‌نشین عمان به مقامات آن کشور اعلام شد. دی ماه همان سال نیز یک هیأت مطبوعاتی از نمایندگان جراید ایران به عمان رهسپار شدند و در مرداد ماه سال ۵۰، ایران نخستین سالگرد جلوس سلطان قابوس را طی پیامی تبریک گفت و سرانجام در تاریخ ۴ شهریور ۵۰، دولت ایران طی یک اعلامیه رسمی، استقرار روابط سیاسی بین دو کشور و مبادله قریب‌الوقوع سفرای طرفین را اعلام کرد. پس از دخالت نظامی ایران در جنگ ظفار- جنگ داخلی عمان که طی آن شورشیانی تحت حمایت شوروی و چین در استان ظفار در شرق این کشور با حکومت سلطنتی عمان وارد نبرد شدند – روابط دو کشور بسیار مستحکم شد و سلطان قابوس نیز در همین راستا در سال ۵۲ به ایران سفر کرد و علاوه بر دیدار با شاه، با امیرعباس هویدا ــ نخست‌وزیر ــ و عباسعلی خلعتبری ــ وزیر خارجه ــ گفت‌وگو و از مراکز نظامی و اقتصادی، همچون دانشگاه افسری ارتش و کارخانه ایران ناسیونال بازدید کرد؛ این سفر سرآغازی بر تقویت روابط و از سرگیری مناسبات اقتصادی و بازرگانی میان دوکشور شد.
پس از پیروزی انقلاب اسلامی در ایران، با دستور سلطان قابوس، هیاتی به سرپرستی یوسف بن علوی معاون وقت وزارت خارجه عمان به دیدار امام‌خمینی(ره) آمدند و حمایت خود را از انقلاب مردم ایران اعلام کردند اما با وقوع تحولات انقلاب نظیر استفاده آمریکا از پایگاه هوایی المصیره عمان برای اجرای «عملیات طبس» و همچنین جنگ تحمیلی، روابط دو کشور به کاردار کاهش یافت؛ با این حال در زمان جنگ ۸ ساله ایران و عراق، عمان برخلاف بسیاری از دولت‌های منطقه اعلام بی طرفی و در نهایت از قطعنامه‌های شورای امنیت سازمان ملل متحد برای پایان دادن به جنگ حمایت کرد.
پس از پایان جنگ، روابط دو کشور به‌تدریج گسترش یافت و با سفرهای محمد خاتمی رئیس جمهوری وقت در سال ۸۲، محمود احمدی‌نژاد در سال ۸۶، حسن روحانی در سال‌های ۹۲ و و ۹۵ و ابراهیم رئیسی در خرداد ۱۴۰۱ و سفرهای سلطان عمان (سلطان قابوس) در سال‌های ۸۸ و ۹۲ و ۱۴۰۲ (هیثم بن طارق آل سعید) و دیدار با رهبر انقلاب همراه شد؛ دیدارهایی که نشان از نزدیکی و منافع مشترک دو کشور به یکدیگر و روابط راهبردی تعریف شده میان آنها دارد.
عمان؛ یک میانجی برای تمامی فصول
عمان در وقایع و چالش‌های مختلفی که میان ایران و کشورهای غربی ایجاد شد، همیشه به عنوان «میانجی ساکت» عمل کرده‌است. در طول ۸ سال دفاع مقدس برخلاف بسیاری از همسایگان در خلیج فارس، عمان موفق به حفظ روابط دیپلماتیک با هر دو طرف شد، علاوه بر حمایت از قطعنامه‌های شورای امنیت سازمان ملل متحد برای پایان دادن به جنگ، به دنبال میانجی‌گری میان عراق و ایران نیز بود. پس از دوران دفاع مقدس نیز عمان با وساطت بین ایران و عربستان سعودی مذاکراتی برای برقراری روابط دیپلماتیک بین این دو کشور و همچنین ایران و انگلستان انجام داد.
عمان همچنین همواره از حق ایران برای دستیابی به فناوری صلح‌آمیز هسته‌ای حمایت کرده است. موضع رسمی دولت عمان در مورد برنامه هسته‌ای ایران این‌گونه بوده است: «سلطان امیدوار است که واشنگتن برای حل و فصل بحران بر سر برنامه هسته‌ای ایران وارد گفتگوی مستقیم با تهران خواهد شد. سلطنت هیچ دلیلی برای باور نکردن تضمین‌های ایران ندارد که می‌گوید برنامه اتمی ایران صرفاً مقاصد غیرنظامی دارد. این منطقه، بدون شک، نمی‌خواهد هیچ رویارویی نظامی یا هر تنشی را شاهد باشد»؛ عمان همچنین در اوایل دهه ۹۰ هجری شمسی با واسطه شدن بین دولت ایالات متحده و جمهوری اسلامی ایران و برگزاری اولین دور مذاکرات محرمانه ایران و آمریکا در ارتباط با فعالیت‌های هسته‌ای ایران، زمینه ساز توافق هسته‌ای برجام شد؛ عمان از جمله کشورهای حاشیه خلیج فارس بود که از همان ابتدا از انجام این توافق ابراز خرسندی کرد و این توافق را عاملی برای کاهش تنش در منطقه دانست. ۲۷ تیرماه ۹۶ دونالد ترامپ رئیس‌جمهور وقت آمریکا در تماس تلفنی با سلطان قابوس از وی خواست که برای مقابله با «فعالیت‌های بی‌ثبات‌کننده ایران» در خاورمیانه کمک کند؛ آن دو همچنین «راه‌های حل و فصل درگیری‌های منطقه‌ای» را مورد گفت وگو قرار دادند. با توجه به نوع ارتباط مقامات مسقط با جریان انصار الله یمن و همچنین دیگر طرف‌های دخیل در بحران یمن، عمان با ایران در موضوع یمن همکاری‌هایی انجام داد. میزبانی ۳ دور مذاکرات بین ایران و عربستان برای از سرگیری مناسبات دیپلماتیک و میزبانی یک دور مذاکرات هیئت‌های سیاسی و نظامی ایران و اوکراین درباره ادعای اوکراین مبنی بر استفاده از پهپادهای ایرانی توسط روسیه در جنگ اوکراین و همچنین تلاش‌هایی برای تقویت مناسبات ایران و بحرین از جمله دیگر اقداماتی است که عمان طی سال‌های گذشته انجام داده است.
در دو دهه اخیر دولت عمان تلاش‌های میانجی‌گرایانه خود در خصوص بحث آزادی و تبادل زندانیان بین ایران و برخی از کشورهای غربی ادامه داده است؛ وساطت مسقط در ماجرای آزادی ملوانان بریتانیایی از ایران در سال ۸۶، آزادی ۳ آمریکایی متهم به جاسوسی از زندان اوین در سال ۸۹ و ۹۰، آزادی نازنین زاغری و انوشه آشوری دو شهروند ایرانی-بریتانیایی از زندان و بازگشت حدود نیم میلیارد دلار طلب ایران از بریتانیا که اسفند سال ۱۴۰۰ رخ داد، آزادی محمد باقر نمازی در ۱۳ مهرماه سال ۱۴۰۱ و همچنین رایزنی و تلاش برای تبادل زندانی «اولیویه ونده کاستیل» امدادگر بلژیکی و «اسدالله اسدی» دیپلمات ایرانی که با اتهاماتی واهی در بلژیک زندانی شده بود، طی روزهای اخیر از جمله اقدامات عمان در این حوزه بوده است. دولت عمان همچنین پس از تعطیلی سفارتخانه‌های ایران و بریتانیا در تهران و لندن در پی حمله برخی معترضان به سفارت انگلیس در تهران در سال ۹۰، حفاظت از منافع ایران در بریتانیا را بر عهده گرفت.
واسطه‌گری میان «تهران- قاهره» و پیگیری «برجام»؛ نقش‌آفرینی جدید عمان
هیثم بن طارق پادشاه عمان طی ۲ روز گذشته در جریان سفر خود به تهران در ادامه تلاش‌ها برای ایفای نقش «میانجی» میان کشورهای خاورمیانه و در ادامه اقداماتی که در راستای «واسطه‌گری» و «پیام‌رسانی» انجام می‌دهد، پیام‌هایی پیدا و پنهان برای مقامات ایران به همراه داشت؛ ابراز تمایل مصر به ازسرگیری روابط با ایران پیام پیدای این سفر بود اما برخی معتقدند که به احتمال زیاد سلطان عمان در این سفر حامل پیامی دیگری از سوی آمریکا درباره مذاکرات رفع تحریم‌ها و برجام بود؛ در این سفر پیام مصری‌ها به درستی منتقل شد و پاسخ واضحی نیز دریافت کرد چراکه رهبر معظم انقلاب در دیدار با پادشاه عمان در واکنش به ابراز تمایل مقامات مصری فرمودند که «ما از این موضع استقبال می‌کنیم و مشکلی در این زمینه نداریم.» پیام پنهان مقامات آمریکایی نیز شاید زمانی پاسخ داده شود که شاهد گشایش‌هایی در روند مذاکرات برجامی باشیم؛ گشایش‌هایی از جنس تبادل زندانیان دوتابعیتی میان تهران و واشنگتن.
انتهای پیام