آنچه باید درباره مسمومیت با کدو سبز بدانید

با رسیدن تابستان نیاز به تأمین آب بدن بیشتر از همیشه احساس می شود. گرچه نوشیدن آب کافی بهترین راه برای این کار است اما مصرف خوراکی ها و میوه های آبدار نیز می تواند مفید باشد. کدو سبز یکی از این خوراکی های خنک کننده است که به دلیل میزان بالای آب و غنای آن از نظر ویتامین ها مواد معدنی و آنتی اکسیدان ها شناخته شده است. با این حال توجه به احتمال مسمومیت با کدو سبز نیز اهمیت دارد؛ نوعی مسمومیت غشذایی که در اثر مصرف کدو سبز یا سایر اعضای خانواده کدو ها که دارای مقادیر بالایی از ترکیبات سمی به نام «کوکوربیتاسین» هستند ایجاد می شود. در ادامه همه آنچه باید درباره این موضوع بدانید آورده شده است.
 
علت مسمومیت با کدو سبز چیست؟
 
کدو سبز که با نام «کورجت» نیز شناخته می شود یک سبزی پرمصرف و معمولاً ایمن و مغذی است. اما در موارد نادری ممکن است به دلیل وجود ترکیبات سمی باعث مسمومیت شود.
 
دکتر «آن جانا کالیا» متخصص آیورودا و تغذیه از کلینیک تغذیه آن جانا کالیا در دهلی می گوید:
«مسمومیت با کدو سبز عمدتاً به دلیل وجود کوکوربیتاسین ها رخ می دهد؛ ترکیباتی که به طور طبیعی در برخی از اعضای خانواده کدو از جمله کدو سبز خیار کدو تنبل و کدو های دیگر وجود دارند.» او می افزاید که این ترکیبات در غلظت های بالا تلخ و سمی هستند.
 
در یک مطالعه ی منتشرشده در سال ۲۰۲۴ در مجله ی Polish Archives of Internal Medicine موردی شگفت انگیز از مسمومیت غذایی گزارش شده است. زنی ۵۴ ساله که از سلامت عمومی خوبی برخوردار بود به طور ناگهانی با درد شدید شکم استفراغ و اسهال خونی و آبکی به بخش اورژانس یکی از بیمارستان های جمهوری چک مراجعه کرد. تا روز بعد مشخص شد که آسیب کبدی نیز دارد.
 
پزشکان که از شدت و ناگهانی بودن علائم در فردی بدون بیماری زمینه ای متعجب شده بودند تحقیقات گسترده ای انجام دادند. در نهایت مشخص شد که عامل اصلی نان کدو سبزی بوده که زن پیش از شروع علائم مصرف کرده بود؛ نانی که طعمی بسیار تلخ داشت. تشخیص نهایی: مسمومیت با کوکوربیتاسین.
 
دکتر «بابِتا چاپکوا» پزشک بیمارستان «توماش باتا» در شهر زلین جمهوری چک و نویسنده ی همکار این مطالعه توضیح می دهد:
«مسمومیت با کوکوربیتاسین زمانی رخ می دهد که این ترکیبات در عملکرد طبیعی سلول ها اختلال ایجاد کرده و موجب تحریک بافت ها به ویژه در دستگاه گوارش می شوند.» او می افزاید: «طعمی بسیار تلخ اغلب نخستین و گاهی تنها هشدار در برابر سطح بالای کوکوربیتاسین است.»
 
دکتر کالیا (که در مطالعه ی ذکرشده نقشی نداشته) در ادامه می گوید:

«در انواع تجاری کدو سبز تولید کوکوربیتاسین ها معمولاً از طریق اصلاح نژاد مهار می شود اما برخی عوامل می توانند باعث افزایش این سموم شوند از جمله:»

• گرده افشانی با کدو های وحشی: در باغچه های خانگی ممکن است کدو سبز با گونه های وحشی تلاقی پیدا کند و منجر به تولید میوه های سمی شود.

• استرس محیطی: دمای شدید خشکسالی یا خاک نامناسب می تواند موجب تولید کوکوربیتاسین به عنوان مکانیسم دفاعی گیاه شود.

• عوامل ژنتیکی: برخی از گونه های بومی یا غیرتجاری ممکن است به طور طبیعی مقادیر بالاتری از این ترکیبات را داشته باشند.
 
علائم مسمومیت با کدو سبز
 
به گفته دکتر کالیا علائم مسمومیت با کدو سبز معمولاً مدت کوتاهی پس از مصرف ظاهر می شوند و شدت آنها می تواند متغیر باشد. علائم شایع عبارت اند از:

• طعم تلخ و شدید در هنگام خوردن کدو

• حالت تهوع و استفراغ

• اسهال

• درد و گرفتگی شکم

• سرگیجه یا ضعف
 
در صورت بروز شرایط زیر باید فوراً به پزشک مراجعه کرد:

• ادامه داشتن علائم برای بیش از ۲۴ ساعت

• علائم شدید کم آبی (دهان خشک سرگیجه کاهش ادرار)

• استفراغ یا اسهال شدید و کنترل ناپذیر

• بدتر شدن علائم علی رغم درمان خانگی
 
چگونه از مسمومیت با کدو سبز پیشگیری کنیم و در صورت بروز چه باید کرد؟
 
نکته مهم این است که همه کدو های سبز باعث مسمومیت نمی شوند. خطر اصلی مربوط به موارد زیر است:

• گونه های بومی یا غیرتجاری که به طور طبیعی حاوی کوکوربیتاسین هستند

• کدو های خانگی که با گونه های وحشی گرده افشانی کرده اند

• کدو های وحشی که به طور طبیعی مقادیر زیادی کوکوربیتاسین دارند
 
کدو های تجاری که در فروشگاه ها عرضه می شوند از طریق اصلاح نژاد کنترل شده تهیه شده و معمولاً ایمن هستند.
 
برای پیشگیری از مسمومیت با کدو سبز:

• پیش از مصرف طعم آن را امتحان کنید: اگر طعمی تلخ و ناخوشایند داشت از خوردن آن خودداری کنید.

• از مصرف گونه های ناشناخته یا وحشی خودداری کنید.

• در مورد کدو های خانگی احتیاط کنید: از بذر های معتبر استفاده کنید و گیاهان را از نظر تنش های محیطی بررسی نمایید.

• سلامت گیاه را حفظ کنید: آبیاری مناسب کیفیت خوب خاک و جلوگیری از تنش می تواند تولید کوکوربیتاسین را کاهش دهد.

• از منابع معتبر خرید کنید: کدو های فروشگاهی معمولاً ایمن هستند.
 
در صورت مشکوک شدن به مسمومیت:

• فوراً از خوردن آن خودداری کنید به ویژه اگر طعم تلخی دارد

• مقدار زیادی مایعات بنوشید تا بدنتان دچار کم آبی نشود

• علائم را تحت نظر بگیرید و در صورت تداوم یا تشدید به پزشک مراجعه کنید

• از مصرف خودسرانه دارو های ضداسهال خودداری کنید؛ زیرا ممکن است علائم را طولانی تر کنند
 
جمع بندی
 
اگرچه کدو سبز معمولاً یک سبزی ایمن و سالم است اما آگاهی از خطر نادر مسمومیت با کوکوربیتاسین اهمیت دارد. توجه به هرگونه طعم تلخ غیرعادی بسیار مهم است چرا که بدن از این طریق به ما هشدار می دهد. بیشتر کدو های سبز پرورشی با دقت اصلاح نژاد شده اند تا میزان سموم در آنها پایین باشد اما در مورد گونه های خانگی یا وحشی باید احتیاط بیشتری به خرج داد. اگر پس از خوردن کدو دچار علائم شدید آنها را نادیده نگیرید؛ هیدراته بمانید وضعیت خود را تحت نظر بگیرید و در صورت نیاز به پزشک مراجعه نمایید.