تاثیر تغییرات قیمت استون بشکه ای بر مصرف مواد شیمیایی در صنایع مختلف
در اقتصاد جهانی امروز قیمت مواد شیمیایی پایه ای نظیر استون بشکه ای نقش کلیدی در تعیین مسیر تولید و مصرف در صنایع مختلف ایفا می کند. استون به عنوان یک حلال آلی پرکاربرد در تولید محصولات دارویی رنگ پلاستیک و به ویژه در صنایع بهداشتی و شوینده جایگاه ویژه ای دارد. نوسانات قیمتی این ماده می تواند به صورت مستقیم و غیرمستقیم بر هزینه های تولید تصمیم گیری های صنعتی و مصرف سایر مواد اولیه شیمیایی اثرگذار باشد.
۱. استون و جایگاه آن در زنجیره تأمین مواد شیمیایی
۱-۱. ویژگی های شیمیایی و کاربردهای استون
استون (C₃H₆O) با نام علمی پروپانون مایعی بی رنگ فرّار و اشتعال پذیر است که به عنوان حلالی قوی در فرآیندهای تولید صنعتی مورد استفاده قرار می گیرد. نقطه جوش پایین حلالیت بالا در آب و ترکیبات آلی و هزینه نسبتاً مناسب آن را به گزینه ای ایده آل برای صنایعی تبدیل کرده که به پاکسازی رقیق سازی و استخراج نیاز دارند.
۱-۲. منابع تأمین و بازار جهانی استون
استون عمدتاً از طریق فرایند کومن (cumene process) در پالایشگاه های پتروشیمی تولید می شود. کشورهایی مانند چین ایالات متحده کره جنوبی و آلمان بزرگ ترین تولیدکنندگان و صادرکنندگان آن هستند. قیمت استون بشکه ای تحت تأثیر عواملی چون قیمت نفت خام تقاضای جهانی تحریم های تجاری و میزان عرضه از سوی تولیدکنندگان بزرگ تعیین می شود.
۲. تحلیل تغییرات قیمت استون بشکه ای در دهه اخیر
طی ده سال گذشته قیمت استون دستخوش نوسانات شدیدی بوده است. افزایش قیمت نفت تغییر در سیاست های زیست محیطی و اختلال در زنجیره تأمین به دلیل پاندمی کرونا از جمله عواملی بوده اند که قیمت جهانی استون را تحت تأثیر قرار داده اند.
برای مثال در سال ۲۰۲۱ قیمت هر بشکه استون در بازار جهانی تا ۴۵ درصد نسبت به سال قبل افزایش یافت. این تغییر ناگهانی نه تنها روی قیمت خود استون اثر گذاشت بلکه هزینه های زنجیره پایین دستی مواد شیمیایی را نیز افزایش داد و باعث تغییر الگوهای مصرف در صنایع مختلف شد.
۳. تأثیر بر صنایع مصرف کننده استون
۳-۱. صنعت رنگ و پوشش
یکی از صنایع اصلی مصرف کننده استون صنعت رنگ و پوشش است. استون به عنوان حلال در تولید لاک رنگ های پایه حلالی و تینر مورد استفاده قرار می گیرد. افزایش قیمت استون هزینه تمام شده این محصولات را افزایش داده و در برخی موارد منجر به جایگزینی استون با حلال های ارزان تر و با راندمان پایین تر شده است.
۳-۲. صنایع دارویی و آرایشی
در صنایع دارویی استون در تولید برخی داروها محلول های ضدعفونی و پاک کننده های ابزار پزشکی استفاده می شود. افزایش قیمت استون در این بخش مستقیماً بر بهای نهایی داروها و فرآورده های بهداشتی تأثیر گذاشته و تولیدکنندگان را به سمت اصلاح فرمولاسیون و کاهش مصرف آن سوق داده است.
۳-۳. صنعت تولید پلاستیک و پلیمر
استون در تولید رزین های آکریلیک پلی کربنات ها و برخی پلاستیک های مهندسی کاربرد دارد. نوسانات قیمت استون موجب افزایش قیمت تمام شده این ترکیبات شده و در نتیجه برخی تولیدکنندگان کوچک مجبور به کاهش تولید یا تغییر ترکیب مواد شده اند.
۴. تأثیر بر صنایع شوینده و بهداشتی
۴-۱. نقش استون در تولید مواد اولیه شوینده
در صنعت شوینده استون به عنوان حلال در تولید برخی مواد اولیه شوینده مانند سورفکتانت های غیر یونی پاک کننده های صنعتی و لکه برهای قوی استفاده می شود. این ماده نقش مهمی در فرمولاسیون محصولات با قدرت پاک کنندگی بالا ایفا می کند.
۴-۲. حساسیت صنعت شوینده به قیمت مواد اولیه
صنعت شوینده از جمله صنایعی است که به شدت به قیمت مواد اولیه شوینده حساس است. افزایش قیمت استون بشکه ای می تواند تولیدکنندگان را وادار به استفاده از جایگزین هایی نظیر ایزوپروپانول یا اتیل استات کند که ممکن است اثر پاک کنندگی پایین تری داشته باشند یا از نظر زیست محیطی مناسب نباشند.
۴-۳. اثر بر قیمت نهایی محصولات شوینده
با افزایش قیمت استون هزینه تمام شده تولید محصولاتی نظیر لکه بر شوینده های صنعتی و ضدعفونی کننده ها افزایش می یابد. این موضوع مستقیماً منجر به افزایش قیمت مصرف کننده می شود و تقاضا برای این محصولات در بازار نهایی کاهش می یابد.
۴-۴. واکنش شرکت های شوینده به تغییرات قیمت
بسیاری از شرکت های تولیدکننده شوینده در پاسخ به افزایش قیمت استون به سرعت اقدام به اصلاح فرمولاسیون یا توسعه محصولاتی با ترکیبات کم هزینه تر می کنند. در مواردی نیز بخشی از افزایش قیمت به مصرف کننده نهایی منتقل می شود.
۵. تأثیرات غیرمستقیم نوسانات قیمت استون
تغییر قیمت استون تنها به خود این ماده محدود نمی شود بلکه بر مصرف بسیاری از مواد اولیه شیمیایی دیگر نیز اثر می گذارد. برای مثال افزایش قیمت استون ممکن است منجر به افزایش تقاضا برای حلال های جایگزین شود که به نوبه خود بازار این مواد را نیز دچار اختلال می کند.
۵-۱. اثر بر زنجیره تأمین
افزایش ناگهانی قیمت استون ممکن است موجب انباشت موجودی از سوی شرکت ها یا حتی کاهش واردات شود. این مسئله زنجیره تأمین مواد اولیه شیمیایی را دچار وقفه می کند و منجر به کمبود در صنایع مصرف کننده می شود.
۵-۲. تأثیر بر استراتژی های خرید و انبارداری
در پی نوسانات قیمت استون شرکت های صنعتی به سمت عقد قراردادهای بلندمدت با تأمین کنندگان یا سرمایه گذاری در منابع داخلی تولید مواد شیمیایی سوق پیدا کرده اند تا ریسک نوسان قیمت را کاهش دهند.
۶. چشم انداز آینده
با توجه به سیاست های جهانی در حوزه محیط زیست تولید سبز و کاهش مصرف مواد سمی انتظار می رود که مصرف استون در برخی صنایع کاهش یابد. با این حال در صنایعی که نیاز به پاک کنندگی قوی وجود دارد مانند تولید مواد اولیه شوینده و ضدعفونی کننده ها استون همچنان یک ماده کلیدی باقی خواهد ماند.
از سوی دیگر توسعه فناوری های بازیافت و استفاده مجدد از استون در کارخانه های تولیدی نیز می تواند راهکاری برای مقابله با افزایش قیمت باشد.
نتیجه گیری
تغییرات قیمت استون بشکه ای تأثیرات عمیق و چندلایه ای بر مصرف مواد شیمیایی در صنایع مختلف داشته است. از صنعت رنگ و دارو گرفته تا تولید پلاستیک و به ویژه صنایع شوینده این نوسانات منجر به بازنگری در فرمولاسیون انتخاب جایگزین ها و تغییر استراتژی های تولید شده اند.
در این میان صنعت شوینده به دلیل اتکا به مواد اولیه شوینده حساس بیشترین تأثیر را پذیرفته و نیازمند مدیریت دقیق منابع بهره گیری از فناوری های جایگزین و هوشمندسازی زنجیره تأمین است.
با توجه به اهمیت این ماده در صنایع مختلف پیشنهاد می شود نهادهای تصمیم گیرنده اقتصادی واردکنندگان و تولیدکنندگان داخلی با همکاری یکدیگر به تدوین سیاست هایی برای کنترل تأثیرات نوسانات قیمتی استون و حفظ پایداری صنعتی کشور بپردازند.