جشنواره ها و مراسم آیینی و فرهنگی کاشان

شهر کاشان، نگین کویر مرکزی ایران، با عبور از دل تاریخ و تمدن، هر سال در فصول مختلف سال، میزبان مجموعه ای بی نظیر از جشنواره ها و مراسم آیینی است که ریشه های عمیقی در فرهنگ و تاریخ این سرزمین دارند. این رویدادها، تبلوری از هویت غنی و زنده مردم کاشان به شمار می روند و هر کدام، دریچه ای به سوی گذشته و حال این شهر می گشایند.

کاشان فراتر از خانه های تاریخی و باغ فین، گنجینه ای زنده از فرهنگ و سنت های دیرین است که در جشن های پرشور و سوگواری های باشکوهش نمود پیدا می کند. این شهر، مکانی است که هر بازدیدکننده می تواند خود را در جریان روایت های کهن غرق کرده و طعم اصیل زندگی ایرانی را در بستر آداب و رسوم منحصر به فردش بچشد. از رایحه سرمست کننده گلاب در بهار تا سرخی دلنشین انار در پاییز، و از شور عزاداری های محرم تا آداب و رسوم باستانی ازدواج، کاشان همواره تجربه ای عمیق و به یادماندنی به ارمغان می آورد. این مقاله تلاشی است تا گستره وسیع این میراث گرانبها را معرفی کند و به شما امکان دهد تا هر رویداد را از نزدیک لمس کنید.

جشنواره های فصلی و رویدادهای گردشگری برجسته

کاشان، با طبیعت چهارفصل و فرهنگ غنی اش، در هر برهه از سال، میزبان رویدادهایی است که هر کدام بهانه ای برای سفر و تجربه زیبایی ها و سنت های این دیار محسوب می شوند. این جشنواره ها نه تنها بازتابی از معیشت و زندگی مردم، بلکه نمادی از پیوند ناگسستنی آنان با طبیعت و تاریخ است.

جشنواره گل و گلاب قمصر و نیاسر: رایحه بهار در کاشان

با رسیدن فصل بهار، هوا از عطر دل انگیز گل محمدی پر می شود و شهرها و روستاهای اطراف کاشان، به ویژه قمصر، نیاسر و برزک، به یکی از زیباترین و پربازدیدترین مقاصد گردشگری ایران تبدیل می گردند. جشن گلاب گیری کاشان، نه تنها یک آیین کهن، بلکه نمادی از زندگی، شادابی و هویت این منطقه است.

زمان و موقعیت

این جشنواره معمولاً از اواخر فروردین آغاز شده و تا اواخر اردیبهشت ماه ادامه می یابد. در این ایام، شهرهای قمصر، نیاسر و برزک غرق در شور و هیجان گل چینی و گلاب گیری می شوند. صبح زود، مزارع گل محمدی با حضور زنان و مردان، کودکان و جوانان، جان می گیرند و چیدن غنچه های تازه، آغازگر این آیین دلنشین است.

تاریخچه و اهمیت

گلاب گیری در ایران قدمتی دیرینه دارد و در متون تاریخی به آن اشاره شده است. اهمیت این صنعت نه تنها در تولید گلاب به عنوان یک ماده دارویی و خوراکی ارزشمند، بلکه در نقش آن در اقتصاد منطقه و حفظ سنت های چندین ساله کاشان است. گل محمدی و فرآورده های آن، از گذشته تا امروز، جایگاه ویژه ای در فرهنگ و معیشت مردم کاشان داشته اند.

فرآیند گلاب گیری

این فرآیند، از چیدن گل های تازه در سحرگاه آغاز می شود. گل ها به کارگاه های سنتی یا صنعتی منتقل شده و در دیگ های مسی بزرگ، همراه با آب، حرارت می بینند. بخار حاصله پس از سرد شدن، به گلاب ناب تبدیل می شود. بازدیدکنندگان می توانند از نزدیک شاهد تمامی مراحل این آیین، از بارگیری گل ها در دیگ تا تقطیر و بسته بندی گلاب باشند. این تجربه بویایی و دیداری، بی شک در ذهن هر گردشگری ماندگار خواهد شد.

آنچه خواهید دید و تجربه خواهید کرد

فضای جشنواره گلاب گیری، مملو از شور و زندگی است. مردم محلی با لباس های سنتی خود در باغ ها مشغول کارند و نوای موسیقی محلی در فضا می پیچد. غرفه های متعددی برای فروش انواع گلاب، عرقیات گیاهی، و محصولات جانبی گل محمدی برپا می شوند که فرصتی عالی برای خرید سوغات فراهم می آورد. از دیگر جذابیت ها، چشیدن غذاها و شیرینی های محلی است که با عطر گلاب آمیخته شده اند.

نکات سفر

با توجه به حجم بالای گردشگران در این فصل، توصیه می شود اقامتگاه ها در کاشان یا شهرهای اطراف مانند قمصر و نیاسر را از پیش رزرو کنید. ترافیک در جاده های منتهی به مراکز گلاب گیری بالا خواهد بود، بنابراین برنامه ریزی دقیق برای بازدید اهمیت دارد. در کنار این جشن، بازدید از باغ فین، خانه های تاریخی و بازار سنتی کاشان نیز تجربه ای کامل تر از سفر به این شهر را رقم خواهد زد.

جشنواره انار جوشقان و کامو و چوگان: جشن رنگین پاییز

با فرارسیدن پاییز و تغییر رنگ برگ درختان، جشنواره انار جوشقان و روستاهای اطراف مانند کامو و چوگان، بهانه ای دلپذیر برای سفر به منطقه ای خوش آب و هوا و کوهستانی در شمال کاشان است. این جشنواره، جشن برداشت یکی از مهم ترین محصولات کشاورزی منطقه، یعنی انار، محسوب می شود.

زمان برگزاری

جشنواره انار معمولاً از اواسط مهرماه آغاز و تا اوایل آبان ماه ادامه دارد. در این زمان، باغ های انار با میوه های سرخ و درخشانشان، صحنه هایی تماشایی را خلق می کنند و فضای روستاها با شور و نشاط برداشت انار پر می شود.

اهمیت و محصولات

انار نه تنها بخش مهمی از اقتصاد محلی را تشکیل می دهد، بلکه در فرهنگ و هنر این مناطق نیز جایگاه ویژه ای دارد. در این جشنواره، علاوه بر انار تازه، انواع محصولات فرآوری شده از انار نظیر رب انار، لواشک انار، آب انار، و ترشی انار به نمایش گذاشته شده و به فروش می رسند. طعم بی نظیر انار این منطقه، هر بازدیدکننده ای را شیفته خود می کند.

برنامه های جانبی

نمایشگاه های صنایع دستی کاشان، اجرای موسیقی محلی و برنامه های آیینی دیگر، بخش جدایی ناپذیری از این جشنواره هستند. فرصت آشنایی با فرهنگ غنی مردم این مناطق، خرید مستقیم از تولیدکنندگان و تجربه مهمان نوازی روستاییان، از جذابیت های اصلی جشنواره انار جوشقان به شمار می رود. شرکت کنندگان می توانند شاهد فرآیند رب گیری سنتی و تهیه سایر محصولات انار باشند که خود تجربه ای دیدنی است.

جشنواره های صنایع دستی و فرش (دستباف و ماشینی): کاشان، پایتخت هنر و صنعت

کاشان از دیرباز به عنوان یکی از مهم ترین مراکز هنر و صنعت در ایران شناخته می شود. هنر فرش دستباف کاشان و صنایع دستی کاشان این شهر شهرت جهانی دارد و جشنواره های متعددی برای حفظ و معرفی این میراث گرانبها برگزار می شود.

زمان و هدف

این رویدادها معمولاً به صورت سالانه یا فصلی با هدف ترویج، حفظ و نمایش هنرهای سنتی کاشان برگزار می شوند. هدف اصلی، معرفی هنرمندان، ایجاد بازاری برای محصولات دست ساز و ارتقای جایگاه این هنرها در سطح ملی و بین المللی است.

صنایع دستی برجسته

کاشان مهد هنرهای دستی متنوعی است. از زری بافی و مخمل بافی با قدمت تاریخی گرفته تا سفالگری و مسگری که هنوز هم در کارگاه های کوچک شهر فعال اند. شعربافی و قلم زنی نیز از دیگر هنرهای بومی کاشان به شمار می روند که هر کدام زیبایی خاص خود را دارند. در این جشنواره ها، هنرمندان به صورت زنده به خلق آثار می پردازند که خود برای بازدیدکنندگان بسیار جذاب است.

جایگاه فرش کاشان

فرش کاشان نمادی از ذوق و هنر ایرانی است. چه فرش دستباف کاشان با نقشه ها و رنگ های سنتی اش که آوازه جهانی دارد، و چه فرش ماشینی کاشان که به لطف تکنولوژی و دانش، جایگاه مهمی در صنعت فرش ایران پیدا کرده است. این شهر را به حق پایتخت فرش ایران و جهان می دانند. هر تار و پود این فرش ها، داستانی از تاریخ و فرهنگ کاشان را روایت می کند.

فعالیت ها

در این جشنواره ها، نمایشگاه های بزرگی از انواع صنایع دستی و فرش برپا می شود. کارگاه های آموزشی برای علاقه مندان به یادگیری فنون سنتی، و همچنین فرصت خرید مستقیم از هنرمندان و تولیدکنندگان، از دیگر فعالیت های این رویدادهاست. این فضا فرصتی عالی برای تبادل فرهنگی و هنری بین هنرمندان و عموم مردم فراهم می آورد.

آیین ها و مراسم مذهبی: میراث معنوی کاشان

بخش عظیمی از فرهنگ مردم کاشان و هویت این شهر، ریشه در آیین ها و مراسم مذهبی کاشان دارد. این مراسم، نه تنها نمادی از ارادت عمیق مردم به باورهایشان هستند، بلکه هر کدام به شیوه ای منحصر به فرد، گوشه ای از تاریخ و هنر این دیار را به نمایش می گذارند.

مراسم قالی شویی مشهد اردهال: آیینی باستانی در فهرست جهانی یونسکو

در میان تمامی مراسم سنتی کاشان، مراسم قالی شویی مشهد اردهال جایگاهی ویژه دارد. این آیین که در روستای مشهد اردهال، در نزدیکی کاشان، برگزار می شود، به دلیل قدمت، شکوه و جنبه های فرهنگی اش، در فهرست میراث معنوی یونسکو به ثبت رسیده است و هرساله هزاران نفر را از سراسر ایران و جهان به خود جذب می کند.

زمان برگزاری

این مراسم به طور معمول در دومین جمعه ماه مهر برگزار می شود. این تاریخ، که بر اساس تقویم شمسی تنظیم می گردد، برای مردم منطقه از اهمیت مذهبی و آیینی بالایی برخوردار است.

ریشه ها و فلسفه

ریشه مراسم قالی شویی مشهد اردهال به شهادت امامزاده سلطان علی بن محمد باقر (ع)، فرزند امام پنجم شیعیان، در سال ۱۱۳ هجری قمری بازمی گردد. روایت است که پس از شهادت ایشان، مردم فین کاشان با خودداری از تسلیم در برابر حاکمان وقت، برای خونخواهی به پا خاستند. این آیین نمادی از خونخواهی و ارادت به اهل بیت است و شستن قالی، یادآور شستن خون های پاکی است که بر زمین ریخته شده است.

جزئیات مراسم

مراسم با حمل نمادین قالی متبرک امامزاده آغاز می شود. مردم، که از مناطق مختلف به ویژه فین کاشان آمده اند، با چوب هایی در دست، به سوی چشمه ای در نزدیکی امامزاده حرکت می کنند. این چوب ها نمادی از ابزار جنگاوران گذشته است. شور و هیجان «حیدری ها» (نامی که به شرکت کنندگان داده می شود) در طول مسیر، با فریادهای «یا حسین» و «یا ابوالفضل» به اوج خود می رسد. این جمعیت عظیم، قالی را به چشمه برده و با شستن آن، آیین کهن را به یادگار می آورند. این مراسم تداعی گر نبردی نمادین برای حق خواهی و عدالت است.

ثبت جهانی یونسکو

ثبت مراسم قالی شویی مشهد اردهال در سال ۲۰۱۲ در فهرست میراث فرهنگی ناملموس یونسکو، مهر تأییدی بر اهمیت جهانی این آیین زد. این ثبت، نه تنها به حفظ و ترویج این میراث کمک می کند، بلکه آن را به یکی از جاذبه های فرهنگی برجسته برای گردشگران بین المللی تبدیل ساخته است.

نکات فرهنگی

حضور در این مراسم مستلزم رعایت آداب و احترام به فضای معنوی و مذهبی آن است. پوشش مناسب و حفظ آرامش در میان شور و هیجان جمعیت، از نکات مهم برای بازدیدکنندگان است تا بتوانند تجربه کاملی از این آیین را کسب کنند.

آیین نخل برداری کاشان: تجلی سوگ حسینی

آیین نخل برداری کاشان، از جمله آیین های مذهبی کاشان است که در ایام محرم، به ویژه در روزهای تاسوعا و عاشورا، با شکوهی خاص در حسینیه های این شهر برگزار می شود. این مراسم، نمایشی باشکوه از ارادت و سوگ مردم کاشان در رثای شهادت امام حسین (ع) و یارانش در کربلاست.

زمان و موقعیت

نخل برداری در ایام محرم و صفر، به خصوص در حسینیه های تاریخی و معتبر کاشان، به چشم می خورد. روزهای تاسوعا و عاشورا اوج این آیین است که مردم با نخل گردانی، اوج ارادت خود را نشان می دهند.

نماد و مفهوم

نخل، در این آیین، نمادی از تابوت امام حسین (ع) و شهدای کربلاست. این سازه چوبی عظیم، که با پارچه های سیاه، آینه ها، شال های سبز و دسته های گل تزیین می شود، تداعی گر تشییع پیکر مطهر شهداست. حمل نخل، در واقع بازآفرینی نمادین تشییع جنازه ای است که هر سال به دست مردم عاشق برگزار می گردد.

نخل های تاریخی

در کاشان، نخل هایی باستانی وجود دارند که از قدمت و اهمیت ویژه ای برخوردارند. «نخل صدره» و «نخل سرفره» از قدیمی ترین و مهم ترین نخل های این شهر هستند که هرساله محور اصلی آیین نخل برداری کاشان را تشکیل می دهند. این نخل ها، خود نمادی از تاریخ زنده عزاداری در کاشان محسوب می شوند.

مراحل برگزاری

آیین نخل برداری با غبارروبی و آذین بندی نخل ها آغاز می شود. سپس در شب تاسوعا، نخل ها در داخل حسینیه ها توسط مردم به حرکت درمی آیند. اوج مراسم، در روز عاشورا است که نخل های سنگین توسط جوانان و مردان قوی هیکل بر دوش گرفته شده و در محله ها و بازارهای شهر گردانده می شوند. این نخل گردانی، با شور و هیجان خاص، نوای نوحه ها و سینه زنی همراه است که هر بیننده ای را تحت تأثیر قرار می دهد.

ثبت ملی

این آیین با نام «آیین نخل گردانی کاشان و نخل حسینیه سرفره و صدره» در تاریخ پنجم خرداد ۱۳۹۵ با شماره ۱۱۶ در فهرست ملی میراث فرهنگی ایران به ثبت رسیده است. این ثبت، اهمیت فرهنگی و مذهبی این مراسم را در سطح ملی تصدیق می کند.

دیگر آیین های عاشورایی و مذهبی کاشان: گنجینه ای از ارادت و هنر

کاشان به دلیل عمق ریشه های مذهبی و فرهنگی خود، میزبان مجموعه ای گسترده از آیین های مذهبی کاشان است که هر کدام به نوبه خود، داستان ها و مفاهیم عمیقی را در خود جای داده اند. این آیین ها، اغلب ترکیبی از هنر، ارادت و تاریخ شفاهی مردم هستند و به شکل های بصری، نوایی و نمایشی برگزار می شوند.

سقاخوانی

سقاخوانی آیینی است که به یاد تشنگی امام حسین (ع) و یارانش در کربلا برگزار می شود. سقاها (معمولاً مردان جوان) مشک یا کوزه ای آب به دوش می کشند و به عزاداران آب می دهند، در حالی که اشعاری سوزناک در مورد واقعه کربلا و رشادت های حضرت ابوالفضل (ع) می خوانند. این نغمات سقایی، اغلب در دستگاه های موسیقی اصیل ایرانی مانند دشتی، بیات ترک، ابوعطا، و سه گاه اجرا می شود و یادآور اهمیت آب و مظلومیت شهدای کربلا است. سقاخانه ها نیز، فضاهایی هستند که برای ادای نذر و یادبود شهدا برپا می شوند.

چاووش خوانی و چاووش عزا

چاووش خوانی، رسمی کهن برای اطلاع رسانی و فراخواندن مردم به مراسم مذهبی است. چاووش عزا، پیش از آغاز ماه محرم، با در دست داشتن پرچم سیاه و اشعاری حماسی و نوحه خوانی، مردم را از فرارسیدن ایام سوگواری باخبر می کند. این چاووش خوان ها با صدای رسا و اشعار پرمحتوا، دل مردم را برای عزاداری آماده می کنند. این آیین در دستگاه های ماهور و بیات ترک اجرا می شود.

تعزیه خوانی

تعزیه خوانی، شکل کهنی از نمایش مذهبی و از اصیل ترین هنرهای نمایشی ایران است که ریشه هایی پیش از اسلام نیز دارد. در تعزیه، وقایع کربلا و شهادت امامان و یارانشان به صورت نمایشی بازآفرینی می شود. این هنر ترکیبی از موسیقی، شعر، لباس های نمادین و حرکات دراماتیک است و پیام های عمیق اخلاقی و مذهبی را به مخاطب منتقل می کند. تعزیه در کاشان از دیرباز دارای اهمیت فراوانی بوده و هنرمندان زیادی در این زمینه فعالیت داشته اند.

خیل عرب نوش آباد

خیل عرب نوش آباد، آیینی نمادین است که یادآور دفن پیکرهای مطهر شهدای کربلا توسط طایفه بنی اسد است. پس از واقعه عاشورا، هنگامی که پیکر شهدا بر زمین مانده بود، زنان و مردان قبیله بنی اسد با هر وسیله ای که در اختیار داشتند، به صحرای کربلا آمدند و شهدا را به خاک سپردند. این آیین در نوش آباد کاشان به صورت نمایشی، با ضربات موزون نی ها و خواندن اشعار خاص در مایه سه گاه اجرا می شود که هم نمادی از آن واقعه است و هم نوایی محزون را به گوش می رساند.

سنج زنی (سنگ زنی) ابیانه

سنج زنی یا سنگ زنی ابیانه، آیینی کهن است که در برخی مناطق، از جمله ابیانه (روستایی تاریخی در نزدیکی کاشان)، با چوب های کوچکی به نام سنج یا سنگ که در کف دست قرار می گیرند، اجرا می شود. شرکت کنندگان با کوبیدن این چوب ها به یکدیگر و خواندن اشعار محلی (که در قدیم به گویش محلی وشا، آران و بیدگل بود) ریتمی خاص ایجاد می کنند. این آیین، گاهی به یاد پرتاب سنگ توسط عده ای برای بازداشتن سپاهیان از تاختن بر پیکر شهدا، و گاهی نمادی از آمادگی برای دفاع و مبارزه است. در ابیانه به آن «جاق جاقه زنی» یا «جقجقه زنی» نیز می گویند و با ریتمی متفاوت و توصیفی اجرا می شود که به مایه شور بغداد نزدیک است.

مرشدی

مرشدی، در زورخانه ها و مراسم مذهبی، به کسی اطلاق می شود که بر سردم می نشیند و اشعار حماسی و مذهبی را با ضرب و نوایی خاص می خواند. در ایام محرم، مرشد با اشعار مخصوص خود، به سوگ و مویه می پردازد و پهلوانان و حاضران را به یاد مصیبت اهل بیت می اندازد. اشعار مرشدی در محرم با روزهای دیگر متفاوت است و در روزهای تاسوعا و شهادت، از ضرب استفاده نمی شود و فضای زورخانه غرق در ماتم می شود.

زنگ حیدری نوش آباد

زنگ حیدری نوش آباد، آیینی کهن است که متأسفانه حدود نیم قرن است دیگر اجرا نمی شود. در این آیین، زنگی کهن و متبرک به آیات قرآنی به پای منبر مسجدی بسته می شد و فردی معتمد و مسن، بالای منبر رفته، اشعاری خاص را می خواند و در پایان هر دو بیت، یک بار به زنگ ضربه می زد. صدای دلنشین این زنگ، همراه با اشعار خوانده شده در دستگاه دشتی، حس و حال معنوی خاصی به مستمعین می بخشید و از تقدس بالایی برخوردار بود.

آیین های بصری و نوایی دیگر

کاشان دارای مجموعه گسترده ای از آیین های بصری و نوایی است که در مراسم مذهبی کاشان و به ویژه در محرم به کار گرفته می شوند. از جمله این آیین ها می توان به توغ گردانی، کتل گردانی، بیرق گردانی و جریده گردانی اشاره کرد که هر کدام با نمادهای خاص خود، بخشی از واقعه کربلا را بازنمایی می کنند. گهواره حضرت علی اصغر (ع)، شام غریبان، شتر کشان، و علامات گردانی نیز از جمله مراسم بصری پرشور هستند. در زمینه آیین های نوایی، علاوه بر آنچه ذکر شد، می توان به فرات خوانی، پیش خوانی (که در مناطق کوهستانی کاشان رواج دارد و شبیه سقاخوانی اما با محتوای متفاوت و ارجاع به طبیعت است)، بحرطویل خوانی (که در تعزیه و ایام محرم به کار می رود)، وداع خوانی (سوزناک ترین بخش تعزیه در آواز شوشتری)، ذاکری، طلوعی، سحرخوانی، مناجات خوانی، گلدسته خوانی، اذان، تلاوت قرآن، و منقبت خوانی اشاره کرد که هر یک به نوعی ارادت مردم را به اهل بیت نشان می دهند و هنر و موسیقی سنتی ایران را با مفاهیم مذهبی گره می زنند.

می توان تصور کرد که چگونه در قلب کویر، این آیین ها ریشه دوانده اند و چگونه نسل به نسل، با شور و ارادتی بی تزلزل، به حیات خود ادامه داده اند. هر قدم در کوچه پس کوچه های کاشان، هر نگاه به یک نماد، و هر نغمه ای که به گوش می رسد، داستانی از هزاران سال فرهنگ و ارادت را بازگو می کند.

آداب و رسوم سنتی و اجتماعی: زندگی روزمره مردم کاشان

آداب و رسوم کاشان تنها به جشنواره ها و مراسم مذهبی محدود نمی شود؛ زندگی روزمره مردم این دیار نیز مملو از سنت هایی است که در گذر زمان شکل گرفته و همچنان پابرجا هستند. این آداب و رسوم، از ارتباط با طبیعت و فصول سال گرفته تا مراحل مختلف زندگی همچون ازدواج، بازتابی از فرهنگ مردم کاشان و هویت جمعی آنان است.

آیین های کهن مرتبط با فصول و طبیعت

مردم کاشان، از دیرباز پیوندی عمیق با طبیعت و تغییر فصول داشته اند. بسیاری از مراسم سنتی کاشان، ریشه در این ارتباط دارند و برای سپاسگزاری، دفع بلا یا استقبال از تغییرات فصلی برگزار می شوند.

مراسم شب اسفند و اسبندی

در کاشان و مناطق اطراف، ماه اسفند را سی روز کامل محاسبه می کنند و برای استقبال از آن، جشن شب اسفند را برگزار می کنند. این جشن که شب اول اسفند برپا می شود، گاهی تا چهل روز پیش از اسفند نیز برنامه ریزی می گردد و تمام مردم روستا در آن شرکت می کنند. به این شیوه محاسبه و برگزاری جشن، «اسبندی رعیتی» یا «اسبندی زراعتی» نیز گفته می شود. آنان اعتقاد دارند که پیش از اسفند بادی معتدل می وزد که آن را «باد اسبند» می نامند و پیام آور بهار می دانند. در این شب مغازه ها چراغانی می شوند، سبزه فروشی ها خود را زیبا می کنند و آجیل فروشان آجیل آچار مخصوص این شب را تهیه می کنند. برای شام، پلو با ماهی دودی یا چلو با کوکو و کشمش پلو طبخ می شود و پنیر و ماست برای شگون بر سر سفره قرار می گیرد. خوردن تخم مرغ در این شب مرسوم نیست و باید در خانه نگهداری شود.

چله بزرگ و چله کوچک

زمستان در برخی مناطق کاشان، مانند مرق و جوشقان، تقسیم بندی خاصی دارد. ده روز اول زمستان و چهل روز پس از آن را چله بزرگ می دانند و بیست روز پس از آن چله کوچک نام دارد. به ده روز بعدی «امن و بهمن» و به هفت روز پایانی «سرما پیرزن» و سه روز دیگر «سرما عجوزه» می گویند. در جوشقان استرک کاشان، چله از دهم دی ماه تا بیستم بهمن ادامه دارد و به چهار قسمت ده روزه تقسیم می شود: چله بزرگ یا چله قوس، چله کوچک، چله برزگر و چله جولا. در این مدت برزگران برای برف روبی بام خانه های اربابان می روند و زن ارباب برایشان «آش هوا» می پزد.

مراسم آتش افروزی و جل جلانی نطنز

در شب های هفدهم، هجدهم و نوزدهم دی ماه، کودکان و نوجوانان نطنز و آبادی های آن در گروه های مختلف جمع می شوند و بوته و خار و هیزم را بر بلندی ها می برند و آتش می زنند تا شعله های آتش، تمام آبادی را روشن کند. اعتقاد بر این است که اگر روشنایی آتش به درختان برسد، آن سال میوه بیشتری می دهند و آفات از بین می روند. پس از خاموش شدن آتش، گروه ها با کیسه هایی بزرگ به در خانه ها می روند تا چیزی جمع کنند و گاهی با یکدیگر درگیر می شوند.

چهارشنبه سوری کاشان

غروب سه شنبه آخر سال، چهارشنبه سوری در کاشان نیز با آداب خاص خود برگزار می شود. خانم خانه بوته ای را آتش می زند و آن را به کوچه می اندازد. کوزه ای از آب را با چند دانه اسفند روی آتش می ریختند تا بلا دور شود. فال گوشی و فال کوزه نیز از دیگر رسوم چهارشنبه سوری کاشان بود که در آن زنان با نیت های مختلف، به صدای رهگذران گوش می دادند یا کوزه ای را با آب و سکه پر می کردند و با شعری، فال خود را می گرفتند.

نوروز و سیزده بدر

همانند سایر نقاط ایران، عید نوروز در کاشان با آداب ویژه ای همچون چیدن سفره هفت سین، دید و بازدیدهای نوروزی و صله رحم جشن گرفته می شود. روز سیزده بدر نیز، مردم کاشان به دامان طبیعت می روند و با مراسم آب ریزان و رها کردن سبزه در آب روان، آرزوهای خود را به آب می سپارند.

صله رحم

صله رحم در فرهنگ کاشان جایگاه ویژه ای دارد و در مناسبت های مختلفی مانند عید نوروز، شب یلدا، عیادت از بیماران، و جشن زایمان نمود پیدا می کند. دید و بازدید از بزرگان فامیل، تازه عروس و دامادها، و حضور در کنار یکدیگر در شادی ها و غم ها، نشان از همبستگی عمیق اجتماعی در این شهر است. این ارتباطات عمیق خانوادگی و اجتماعی، پیوسته به حفظ هویت فرهنگی کاشان کمک می کند.

مراسم ازدواج سنتی کاشان: از خواستگاری تا تشکیل خانواده

مراسم ازدواج کاشان، فرایندی پر از جزئیات و آداب و رسوم شیرین است که از خواستگاری آغاز شده و با تشکیل خانواده به اوج خود می رسد. هر مرحله از این آیین، داستانی از پیوند دو دل و دو خانواده را روایت می کند.

خواستگاری و بله برون

همه چیز با خواستگاری آغاز می شود. پس از موافقت والدین، داماد به همراه بزرگ ترها در یک شب خوش یمن «خوانچه عقد» به خانه عروس می برند. این خوانچه معمولاً شامل شیرینی، قرآن، آینه، سبزی، شربت، حنا، هل، میخک، دارچین، نمک، کندر، تخم مرغ، شانه، اسفند و ابریشم هفت رنگ است. فردی در جلو گروه، اشعاری درباره ائمه اطهار (ع) می خواند و بقیه صلوات می فرستند.

مراسم عقد

در مراسم عقد که با حضور بستگان دو طرف برگزار می شود، زنی خوش شانس با سوزن خیاطی، ابریشم هفت رنگ را به سر عروس و داماد می کشد که نمادی از دوختن و پایداری پیوند آن هاست. صبح روز بعد، مراسم «طلبون» برگزار می شود که در آن دو مرد و دو زن از اقوام عروس و داماد، مردم را به صرف چای و شیرینی دعوت می کنند و زنی خوش شانس حلقه ای به دست عروس و کفشی به پایش می کند. سه روز پس از آن، «سیمان عروس» برپا می شود که مردها در منزل داماد و زن ها در خانه عروس جمع می شوند.

حنابندان و رخت برون

یک هفته قبل از مراسم عروسی، «رخت برون» و یک روز قبل، مراسم آرایش عروس برگزار می شود. سپس عروس و داماد به صورت جداگانه به حمام رفته و مراسم حنابندان برای هر دو برگزار می شود. حنابندان، شبی پر از شادی، رقص و پایکوبی است که دوستان و خانواده ها، عروس و داماد را برای زندگی جدید آماده می کنند.

بردن عروس به خانه داماد

شب عروسی، داماد و عده ای از مهمانان به خانه عروس می روند تا او را بیاورند. این مراسم با تمبک و شعرخوانی همراه است. عروس را از زیر قرآن رد می کنند و زنی آینه بزرگی جلوی صورت عروس می گیرد تا خیر و برکت با او همراه باشد. پس از خداحافظی عروس از والدینش، مردها با قصیده و غزل خوانی و زن ها با کل و شاباش، عروس را به سوی خانه داماد بدرقه می کنند. مقابل منزل داماد، عروس می ایستد تا داماد «پاانداز» بدهد و سپس چند انار یا سیب به طرف عروس پرتاب می کند که نماد برکت و باروری است.

آداب پس از عروسی

داماد، عروس را در بغل گرفته و به حجله می برد. دایی یا عموی عروس وارد حجله شده و سوره الرحمن را می خواند و سر عروس و داماد را به هم می زند تا خجالت آن ها بریزد. میهمانان سپس حجله را ترک می کنند. عروس و داماد با آفتابه و لگن پای یکدیگر را می شویند و داماد این آب را به چهار گوشه خانه می ریزد. روز بعد، پدر و مادر عروس برای ناهار به خانه داماد می روند و فامیل نیز هدایایی به نام «در حجلگی» می برند. این آداب و رسوم، نشان دهنده احترام و اهمیت به آغاز زندگی مشترک و آرزوی خوشبختی برای زوجین است.

برنامه ریزی سفر فرهنگی به کاشان

سفر به کاشان، فرصتی بی نظیر برای غرق شدن در دنیای فرهنگ و سنت است. برای آنکه این تجربه به بهترین شکل رقم بخورد، برنامه ریزی دقیق از اهمیت ویژه ای برخوردار است.

بهترین زمان سفر به کاشان برای تجربه رویدادها

برای تجربه جشنواره ها و مراسم آیینی و فرهنگی کاشان، انتخاب زمان مناسب سفر کلید موفقیت است:

• بهار (اواخر فروردین تا اواخر اردیبهشت): بهترین زمان برای شرکت در جشنواره گل و گلاب قمصر و نیاسر و لذت بردن از هوای دلنشین بهاری و عطر گلاب.
• پاییز (اواسط مهر تا اوایل آبان): زمان ایده آل برای حضور در جشنواره انار جوشقان و تجربه رنگین پاییز این منطقه.
• محرم و صفر: برای مشاهده آیین نخل برداری کاشان و دیگر آیین های عاشورایی و مذهبی کاشان باید سفر خود را در این ماه ها تنظیم کنید.
• دومین جمعه ماه مهر: برای مراسم قالی شویی مشهد اردهال، این روز خاص را در تقویم خود علامت بزنید.
• اسفندماه و دی ماه: برای تجربه شب اسفند و آتش افروزی نطنز، سفر در زمستان را در نظر بگیرید.

نکات مهم برای اقامت و حمل و نقل

کاشان دارای اقامتگاه های متنوعی است؛ از هتل های مدرن گرفته تا خانه های تاریخی که به اقامتگاه بوم گردی تبدیل شده اند. اقامت در یک خانه تاریخی، خود بخشی از تجربه فرهنگی سفر به کاشان است. برای حمل و نقل در شهر، می توان از تاکسی و وسایل نقلیه عمومی استفاده کرد. برای رسیدن به کاشان نیز، قطار، اتوبوس و خودروی شخصی گزینه های مناسبی هستند.

تجربه طعم های محلی در کاشان

سفر به کاشان بدون چشیدن طعم غذاهای محلی، کامل نخواهد بود. غذاهای سنتی کاشان مانند گوشت لوبیا، آش جو و آبگوشت به، هر کدام داستان خود را دارند. شیرینی های محلی نظیر پشمک، حاجی بادام و کلوچه کاشان نیز از جمله خوراکی هایی هستند که باید امتحان شوند.

راهنمای احترام به آداب و رسوم محلی

هنگام حضور در جشنواره ها و مراسم آیینی و فرهنگی کاشان، رعایت آداب و رسوم محلی از اهمیت بالایی برخوردار است. پوشش مناسب، به ویژه در مکان های مذهبی، احترام به عزاداری ها و مراسم، و مشارکت محترمانه در جشن ها، نشان دهنده قدردانی از فرهنگ مردم بومی خواهد بود. ارتباط صمیمانه با مردم محلی، فرصتی برای درک عمیق تر از فرهنگ مردم کاشان و غنای روحی آنان فراهم می آورد.

نتیجه گیری

کاشان، نه تنها شهری تاریخی با معماری خیره کننده، بلکه سرزمینی است که روح سنت و فرهنگ در رگ های آن جریان دارد. جشنواره ها و مراسم آیینی و فرهنگی کاشان، هر یک به نوبه خود، دریچه ای به سوی تاریخ، باورها، و زندگی پر از معنای مردم این دیار می گشایند. از عطر دل انگیز گلاب در بهار گرفته تا شور و حال مراسم عاشورایی و آداب و رسوم زندگی روزمره، کاشان مجموعه ای بی نظیر از تجربیات فرهنگی را ارائه می دهد.

حفظ این میراث گرانبها برای نسل های آینده، وظیفه ای همگانی است و گردشگران نیز با حضور آگاهانه و احترام آمیز خود، می توانند نقش مهمی در این امر ایفا کنند. سفر به کاشان، فقط بازدید از یک شهر نیست؛ بلکه غرق شدن در یک روایت زنده و الهام بخش است که هر لحظه آن، داستانی جدید از زیبایی های آیینی و فرهنگی ایران را زمزمه می کند. پس دعوت می شود تا با قلبی گشوده، به این سرزمین پر رمز و راز سفر کنید و خود را در آغوش فرهنگ غنی کاشان بیابید.