پلک سوم چیست؛ کدام حیوانات پلک سوم دارند؟

به گزارش خبرگزاری ایران تودی، براساس گزارش زومیت، به نظر می‌رسد وقتی سگ‌ها و گربه‌ها می‌خوابند نوعی پلک سوم روی چشمشان را می‌پوشاند. این پرده‌ی گوشتی در گوشه‌ی هر چشم دیده می‌شود که در نزدیک‌ترین فاصله به بینی قرار دارد. به این پرده همچنین غشای پلکی می‌گویند.

احتمالا گاهی دیده‌اید که پلک سوم روی چشم حیوانات خانگی به‌ویژه در شرایط خواب‌آلودگی ظاهر می‌شود؛ اما این ساختار عجیب دقیقا چه کاری انجام می‌دهد و چرا ما مانند حیوانات دیگر پلک سوم نداریم؟

پلک‌های سوم معمولا در جهت افقی روی چشم حرکت می‌کنند. این پلک‌ها در واقع لایه‌ای از پرده‌ی ملتحمه هستند؛ غشایی مرطوب و باریک که بخش نمایان چشم یعنی سفیدی را می‌پوشاند. بسیاری از گونه‌های پستانداران پلک سوم دارند، اما این ویژگی منحصر به آن‌ها نیست. پرندگان، خزندگان، دوزیست‌ها و ماهیان هم می‌توانند پلک سوم داشته باشند.

می‌توانید پلک سوم سگ را در گوشه چشم آن ببینید

ساختار پلک سوم بین گونه‌ها متغیر است؛ برای مثال در بسیاری از گونه‌ها یک اسکلت غضروفی از چشم محافظت می‌کند در حالی که در برخی دیگر غده‌هایی که اشک را ترشح می‌کنند این وظیفه را انجام می‌دهند. این گوناگونی به جانوران کمک می‌کند تا با محیط‌های مختلف از دریا، هوا و حتی زیستگاه‌های درختی سازگار شوند.

پژوهش‌های مختلفی به بررسی پلک سوم اختصاص یافته‌اند تا به درک نقش این عضو در جوجه‌تیغی‌ها، کانگوروها و خرس‌های قهوه‌ای کمک کنند. پژوهش‌ها نشان می‌دهند عملکرد پلک سوم هم مانند پلک بالایی و پائینی برای مراقبت از چشم و زدودن عوامل و غبار خارجی است. از دیگر وظایف پلک سوم می‌توان به توزیع اشک در سطح چشم، حفظ رطوبت و جلوگیری از ایجاد زخم اشاره کرد. این مسئله به ویژه در سگ‌های براکسیفالیک (پوزه پهن) مثل پاگ‌ها و کینگ چارلز اسپانیل که چشم‌های برآمده‌شان در مقایسه با نژادهای دیگر به‌خوبی محافظت نشده‌اند، اهمیت دارد.

نقش پلک سوم در حیات وحش

حیوانات اهلی و وحشی‌ (از جمله گونه‌های گربه‌سان، سگ‌سان و اسب‌سان) به سپر و محافظ چشمی در برابر اجسام خارجی نیاز دارند. حیوانات وحشی حتی ممکن است به پوشش بیشتری نیاز داشته باشند، زیرا همیشه در علفزارها در حال جستجو هستند و باید با گزیدن و خراش طعمه یا حیوانات رقیب مقابله کنند.

حیوانات به دلایلی مثل شرایط محیط، شکار و رقابت به پلک سوم نیاز دارند

پیشگیری، به‌دام‌انداختن و حذف گرد و غبار برای حیوانات بیابانی مثل شترها ضروری است زیرا در محیط زندگی‌شان شن و غبار می‌تواند به چشم‌ها آسیب بزند. پلک سوم شترها تا حدی شفاف است و به آن‌ها کمک می‌کند در حالی که چشم‌هایشان را بسته‌اند، بینایی نسبی خود را در میان طوفان شن حفظ کنند.

موریانه‌خوارها در بوته‌زارها پلک سوم دارند تا به این طریق از چشم‌های خود در حین جستجوی حشرات محافظت کنند. پلک سوم همچنین باعث محافظت در برابر آب می‌شود و غشای نیمه‌شفاف می‌تواند به بینایی زیرآب حیوانات آبزی مثل گاوهای دریایی کمک کند. گونه‌های بزرگ‌تر کوسه‌ها (مثل کوسه‌های آبی) هم هنگام شکار و تغذیه با پلک سوم از چشمان خود محافظت می‌کنند.

پلک سوم کلاغ در این تصویر نمایان است

برای پرندگان، جریان‌های سریع هوا می‌تواند به شدت آسیب‌زا باشد. به همین دلیل در پرندگان شکاری مثل شاهین، پلک سوم در طول پرواز سریع برای شکار به کار می‌رود. اغلب، وزش‌های شدید باد باعث حرکت پلک سوم در این پرندگان (از جمله جغدها) به عنوان یک واکنش محافظتی طبیعی می‌شود.

در دیگر گونه‌های پرنده، پلک سوم می‌تواند از آسیب جوجه‌های نوک‌تیز جلوگیری کند. فرض کنید پرنده‌ای با غذا نزد جوجه‌های گرسنه‌اش بازگشته که برای دریافت سهم خود به صورت پیوسته در حال نوک زدن و تقلا هستند.

بر اساس پژوهش‌ها، پلک سوم نقشی منحصربه فرد در دارکوب‌ها دارند. جمجمه‌ی این گونه‌ها هنگام حفاری تنه‌ی درخت با منقار دچار آسیب لرزشی می‌شود. دو مشکل به دلیل این حرکت سریع سر رخ می‌دهد، یکی آسیب به بافت نرم چشم و پرتاب خاک‌اره‌ها به داخل چشم. در این مورد پلک سوم می‌تواند مانند کمربند ایمنی عمل کند.

مناطق قطبی که چشم‌انداز سفیدرنگ نور خورشید را منعکس می‌کند، پرتوهای فرابنفش می‌توانند به چشم آسیب بزنند. این شرایط که می‌تواند به از بین رفتن بینایی بینجامد، با عنوان کوری برفی شناخته می‌شود. به همین دلیل احتمالا برخی حیوانات شمالگان مثل خرس‌های قطبی برای جذب نور فرابنفش پلک سوم داشته باشند. البته شواهد قطعی برای وجود پلک سوم در این گونه‌ها وجود ندارد.

کمبود تکاملی

انسان‌ها و اغلب نخستی‌ها (به استثنای میمون‌های لمور و زرین‌پوش کالابار از خانواده‌ی چشم‌گردها) تا نقطه‌ای به تکامل رسیدند که دیگر نیازی به پلک سوم ندارند. چشم انسان‌ها و نخستی‌ها کمتر در معرض آسیب‌هایی مثل شکار رقابتی و محیط قرار دارند. علاوه بر این، چشم انسان‌ها به‌شدت حساس است و می‌تواند با بسته شدن سریع نسبت به خطر واکنش نشان دهد.

با این‌حال پلک سوم به طور کامل از بین نمی‌رود. بقایایی از پلک سوم در انسان باقی مانده که غشای پلکی نامیده می‌شود. این پوشش را که به هلال ماه شبیه است، می‌توانید در گوشه‌ی چشم‌های خود ببینید. تنها کافی است به خود در آینه نگاه کنید.

برخی دانشمندان بر این باورند که غشای پلکی می‌تواند به تخلیه‌ی اشک کمک کند. دو مجرای کوچک در گوشه‌ی پلک‌های ما وجود دارند که باعث می‌شوند اشک‌های قدیمی و اضافه وارد حفره‌ی بینی شوند. به همین دلیل وقتی گریه می‌کنید آب از بینی‌تان سرازیر می‌شود.

با این‌حال آیا بازگشت پلک سوم می‌تواند فایده‌ای برایمان داشته باشد؟ شاید موجودات فرازمینی در فیلم مردان سیاه‌پوش بتوانند به این پرسش پاسخ دهند. پلک سوم شاید بتواند به عنوان پاک‌کننده‌ی چشم عمل کند و باعث خارش کمتر آن شود.

باید این را بپذیریم که مانند حیوانات خانگی‌مان پلک سوم نداریم و حتی نمی‌توانیم در ویژگی‌هایی مثل دید در شب، شنوایی دقیق و بویایی با آن‌ها رقابت کنیم. فهرست بلندی برای مقایسه وجود دارد.

۲۲۷۲۲۷