سومالی در جامعه شرق افریقا: چشم‌انداز و چالش‌ها

رسول سلیمی: کمتر از دو ماه قبل سران کشورهای جامعه شرق افریقا که به‌اختصار EAC شناخته می‌شوند، در اروشا – تانزانیا گرد هم جمع شدند و تصمیم گرفتند سومالی را به‌عنوان هشتمین عضو این گروه قرار دهند. بعداً در مراسمی که در اوگاندا در ۱۶ دسامبر ۲۰۲۳ برگزار شد، رئیس‌جمهور سومالی، حسن شیخ محمود، پیمان الحاق به جامعه شرق افریقا را در حضور رئیس فعلی جامعه شرق افریقا (EAC) که همان رئیس‌جمهور سودان جنوبی است، امضا کرد. این یک نقطه عطف سیاسی مهم برای سومالی است که پس از تقریباً یک دهه لابی شدید در نهایت به EAC پذیرفته شد. حسن شیخ محمود، رئیس‌جمهور سومالی، ورود این کشور به EAC را به‌عنوان “چراغ امید” در نظر گرفت و به گفته او ورود به جامعه شرق افریقا مدت‌هاست که یک هدف ارمانی برای دولت و مردم سومالی است. ما کشور مهمی در منطقه هستیم که می‌توانیم سهم زیادی داشته باشیم و از آنها سود خواهیم برد.

جامعه شرق افریقا که دارای جمعیت ترکیبی حدود ۳۰۰ میلیون نفر با نرخ رشد حدود ۶.۲٪ در سال است، به دنبال گسترش ادغام منطقه ای است، زیرا رفاه اقتصادی، امنیت و وحدت بیشتری را برای منطقه تضمین می‌کند. سومالی از نظر موقعیت استراتژیک، منابع طبیعی و روحیه کارافرینی خود، ظرفیت‌های قابل توجهی برای ارائه به EAC دارد. ادغام سومالی در EAC می‌تواند رقابت دراین جامعه را افزایش دهد. با این حال، سومالی با تروریسم و دزدی دریایی دست و پنجه نرم می‌کند که نگرانی جدی برای کشورهای عضو EAC ایجاد کرده است. عضویت سومالی در EAC فرصت‌ها و چالش‌هایی را برای سومالی و EAC ارائه می‌دهد. اما پیوستن سومالی به EAC در شریط تشدید درگیری‌ها در دریای سرخ چه پیامدهایی دارد؟

چشم‌انداز عضویت سومالی برای جامعه شرق افریقا

در دوران معاصر، ادغام منطقه‌ای به ابزاری برای افزایش منافع اقتصادی و اجتماعی تبدیل شده است و EAC قصد دارد ادغام خود را با تبدیل‌شدن به یک فدراسیون سیاسی تا سال ۲۰۲۶ گسترش دهد. از این رو پیشنهاد EAC برای گسترش با هدف ادغام بیش از ۱۰ عضو به ویژه کشورهای شاخ افریقا مانند اتیوپی، جیبوتی و اریتره، سومالی پیگیری شده است.

ورود سومالی به EAC به‌عنوان هشتمین عضو آن فصل جدیدی را در رشد EAC آغاز می‌کند؛ زیرا سومالی ظرفیت دارد تا اندازه بازار EAC را گسترش دهد و نه‌تنها به افزایش تعداد مصرف‌کنندگان محدود نخواهد شد؛ بلکه شامل انواع منابع و فرصت‌هایی خواهد بود که سومالی به میان می‌آورد. سومالی دارای یک بخش خصوصی انعطاف‌پذیر است که شبکه ارتباطات خود را با مهاجران سومالیایی در سراسر منطقه حفظ کرده است. سومالی کشوری کارآفرینانی موفق است که در اکثر کشورهای عضو EAC زندگی می‌کند و ازاین‌رو می‌تواند فرصت‌های تجاری را برای منطقه افزایش دهد.

تعداد زیادی از کارآفرینان سومالیایی سرمایه‌گذاری عمده‌ای در کنیا، تانزانیا و اوگاندا به‌ویژه در زمینه املاک و مستغلات انجام داده‌اند؛ بنابراین، عضویت سومالی در EAC فرصتی برای هدایت تجارت، سرمایه‌گذاری و دانش در منطقه فراهم خواهد کرد. علاوه بر این، سومالی دارای ذخایر طبیعی غنی مانند نفت و گاز طبیعی، مواد معدنی بالقوه، منابع دریایی دست‌نخورده، زمین‌های حاصلخیز، دام و شیلات است. این ظرفیت‌ها فرصت‌های عمده‌ای را برای صنایع، تولید کشاورزی و توسعه شیلات ارائه می‌دهد و می‌تواند منجر به پیشرفت اقتصادی کلی منطقه شرق افریقا شود.

علاوه بر این، سومالی دارای خط ساحلی گسترده‌ای است که بیش از ۳۰۰۰ کیلومتر را پوشش می‌دهد. سومالی از لحاظ استراتژیک در تقاطع دریای سرخ و اقیانوس هند، در کنار کریدورهای تجاری کلیدی واقع شده و در منطقه ای که اکثر کشورها برای ایجاد پایگاه‌های نظامی خود رقابت می‌کنند، سومالی دروازه ای به جامعه شرق افریقا برای دسترسی به مسیرهای اصلی تجارت دریایی است که ان را به یک مرکز کلیدی برای تجارت منطقه ای تبدیل کرده است. بنابراین با عضو سومالی در EAC اقتصاد ابی منطقه تقویت خواهد شد، زیرا منطقه شرق افریقا را از طریق خلیج عدن به شبه جزیره عربستان متصل می‌کند. با این حال، دزدی دریایی در اقیانوس هند همچنان یک چالش بزرگ در این زمینه است.

برنامه سومالی برای آینده اقتصادی و سیاسی

سومالی با بهره‌گیری از ظرفیت عضویت در جامعه شرق افریقا می‌تواند جایگاه چندجانبه و مالی خود را بهبود بخشد، زیرا در زمانی که شورای امنیت سازمان ملل متحد تحریم تسلیحاتی سومالی را در دسامبر ۲۰۲۳ لغو کرد و پس از ان صندوق بین المللی پول یک خط اعتباری ۱۰۰ میلیون دلاری به سومالی اعطا کرده، به این معنی است که سومالی به شدت اصلاحاتی را انجام داده که به تقویت موسسات کلیدی اقتصادی و مالی ان کمک کرده است. این کشور همچنین تحت ابتکار کشورهای فقیر به شدت بدهکار (HIPC) در دسامبر ۲۰۲۳ به کاهش بدهی دست یافته است.

در نتیجه، اژانس های وام دهی بین المللی مانند بانک جهانی، بانک توسعه افریقا و صندوق بین المللی پول اکنون سومالی را به عنوان یک کشور معتبر طبقه بندی می‌کنند و می‌توانند وام‌های بیشتری را در اختیار این کشور قرار دهند. از نظر سیاسی، سومالی با عضویت در EAC قادر خواهد بود تعهد خود را به ثبات، وحدت و توسعه منطقه ای نشان دهد. تهدیدات دریایی و امنیت سایبری سومالی یک موضوع مشترک برای گفتگوی دیپلماتیک و تقویت مشارکت است. اگرچه سومالی نیز خود با چندین چالش امنیتی مانند بی ثباتی سیاسی، درگیری و تروریسم مواجه شده و ادغام ان در EAC اجازه می‌دهد تا تجربه، تبادل دانش مسائل امنیتی و حکومتداری را به اشتراک گذارد.

چالش‌های بالقوه عضویت سومالی در جامعه شرق افریقا

حضور گروه شبه‌نظامی الشباب در سومالی همچنان تهدیدی جدی برای سومالی و کشورهای همسایه آن و در ادامه برای جامعه شرق افریقا و کشورهای همسایه مانند کنیا و اوگاندا است. اگرچه الشباب پس از عملیات نظامی که توسط دولت سومالی در سال ۲۰۲۲ اغاز شد، از برخی از مناطق کلیدی خود عقب‌نشینی کرده، اما هنوز هم یک تهدید امنیتی قابل توجه برای منطقه است، زیرا الزامات و مقررات ویزا برای شهروندان کشورهای عضو EAC برای حرکت در سراسر منطقه به طور یکسان اعمال نمی‌شود. الشباب ممکن است از این فرصت استفاده کند و دسترسی خود را در سراسر منطقه افزایش دهد. این امر همچنین منجر به گسترش سلاح‌های کوچک و سلاح‌های سبک و قاچاق در سراسر مرزهای سومالی و در کشورهای عضو EAC سودان جنوبی، کنیا و اوگاندا خواهد شد. کشورهای عضو EAC مانند کنیا، اوگاندا و بوروندی به درخواست دولت سومالی برای عملیات ضد شورشی که در اوت ۲۰۲۳ اغاز شد و این کشورها به سومالی کمک کردند تا با شبه نظامیان الشباب بجنگند. از این رو با وضعیت امنیتی در سومالی اشنا هستند.

علاوه بر این، روابط پرتنش بین کنیا و سومالی ممکن است چالش اصلی دیگری برای ادغام عمیق‌تر سومالی در منطقه EAC ایجاد کند. پیش‌تر سومالی با کنیا بر سر مناقشه مرزی دریایی در اقیانوس هند درگیر شده، زیرا منطقه مورد مناقشه دارای ذخایر عمده نفت و گاز، منابع دریایی و خدمات حمل‌ونقل دریایی است. کنیا معتقد است که باید در خط عمود مستقیم از نقطه‌ای که مرز کشورها به هم می‌رسند اجرا شود، درحالی‌که سومالی ادعا کرد که مرز دریایی باید به سمت جنوب شرقی، به ساحلی که مرز زمینی آن با کنیا را با دریا ملاقات می‌کند، اجرا شود. دیوان بین‌المللی دادگستری (ICJ) در سال ۲۰۲۱ به نفع سومالی حکم داد، اما دولت کنیا این تصمیم را رد کرد. علاوه بر زمانی که کنیا متعهد به باز کردن کنسولگری در سومالی‌لند شد، سومالی کنیا را به مداخله در امور داخلی خود متهم کرد و این باعث شد که هر دو کشور روابط دیپلماتیک خود را با یکدیگر قطع کنند. با این حال، با پیوستن سومالی به EACزمینه‌ها برای کاهش تنش‌های انها فراهم می‌کند.

در مجموع ناظران سیاسی معتقدند پیوستن سومالی به EAC به‌عنوان هشتمین عضو آن یک تصمیم استراتژیک طولانی‌مدت است که انزوای سومالی را از همسایگان جنوبی خود می‌شکند و آن را به یک بازیگر فعال منطقه‌ای تبدیل می‌کند. این وعده مزایای متقابلی را برای هر دو طرف از جمله مزیت‌های اقتصادی و سیاسی ایجاد می‌کند. تا آنجا که به EAC مربوط می‌شود، عضویت سومالی تنوع گروه‌بندی را غنی می‌کند و موقعیت EAC را به‌عنوان یک بلوک منطقه‌ای مهم تقویت می‌کند. اگرچه عضویت سومالی در EAC با مجموعه‌ای از چالش‌های خود همراه است، اما می‌تواند از طریق اتخاذ اقدامات مناسب و اقدامات مشترک حل شود.

۳۱۱۲۱۳