عدم توان پرداخت مهریه: راهنمای جامع و حقوقی
اگر مرد توان پرداخت مهریه را نداشته باشد
اگر مردی توان پرداخت مهریه را نداشته باشد، این موضوع به معنای سقوط حق زن نیست. در چنین شرایطی، مرد می تواند با ارائه دادخواست اعسار، تقاضای تقسیط مهریه را داشته باشد. زن نیز می تواند از طریق اجرای ثبت یا دادگاه خانواده، برای شناسایی و توقیف اموال وی اقدام کند. قوانین جدید، به ویژه در مورد ۱۱۰ سکه، مسیرهای قانونی مشخصی را برای هر دو طرف ترسیم کرده است.
مهریه، به عنوان یکی از حقوق مهم و شرعی زن در عقد ازدواج، همواره جایگاه ویژه ای در فرهنگ و قوانین ایران داشته است. این حق مالی، به محض جاری شدن صیغه عقد، به مالکیت زن درمی آید و او می تواند هر زمان که بخواهد آن را مطالبه کند. اما شرایط اقتصادی کنونی و پیچیدگی های روابط خانوادگی، گاهی مردان را در موقعیتی قرار می دهد که ادعای عدم توانایی در پرداخت مهریه را مطرح می کنند. این وضعیت، می تواند برای هر دو طرف، زن و مرد، اضطراب آور و سرشار از ابهامات حقوقی باشد.
اهمیت آگاهی از قوانین و حقوق مربوط به مهریه برای هر دو سوی ماجرا حیاتی است. زن باید بداند چگونه و از چه طرقی می تواند حق خود را استیفا کند و مرد نیز باید با مسیرهای قانونی دفاع از خود و روش های تقسیط مهریه آشنا باشد. در این مسیر حقوقی، درک عمیق از مراحل قانونی و تبعات هر اقدام، می تواند به تصمیم گیری های آگاهانه و جلوگیری از مشکلات آتی کمک شایانی نماید. این مقاله با هدف ارائه یک راهنمای جامع و به روز، سعی دارد تا این مسیر پر پیچ و خم را برای شما روشن سازد و ابهامات رایج را برطرف کند.
درک مبانی مهریه: حق قانونی و شرعی زن
مهریه، ستون فقرات تعهدات مالی مرد در آغاز زندگی مشترک است که ریشه های عمیقی در شرع اسلام و قوانین مدنی ایران دارد. برای درک صحیح چالش های پرداخت مهریه در زمان عدم توانایی مرد، ابتدا باید به ماهیت و انواع آن پرداخت.
مهریه چیست؟ ماهیت و جایگاه حقوقی آن
مهریه، مال یا مالیتی است که مرد در هنگام عقد ازدواج یا پس از آن، به عنوان «صداق» یا «نحله» به زن تملیک می کند. این تملیک، برخلاف تصور برخی، هدیه ای از سر لطف نیست، بلکه یک تعهد قانونی و شرعی است که به محض وقوع عقد، زن مالک آن می شود. یعنی زن از لحظه خوانده شدن صیغه عقد، می تواند مهریه خود را مطالبه کند، حتی اگر هنوز زندگی مشترک آغاز نشده باشد. ماده ۱۰۸۲ قانون مدنی صراحتاً بیان می دارد: به مجرد عقد، زن مالک مهر می شود و می تواند هر نوع تصرفی که بخواهد در آن بنماید. این مالکیت، به زن حق می دهد تا برای مطالبه، انتقال، یا هر تصرف دیگری در مهریه خود، آزادانه تصمیم بگیرد.
انواع مهریه از حیث زمان پرداخت
مهریه بر اساس زمان پرداخت، به دو دسته اصلی تقسیم می شود که هر کدام آثار حقوقی متفاوتی دارند:
مهریه عندالمطالبه
مهریه عندالمطالبه به معنای مهریه ای است که زن می تواند در هر زمانی، چه در طول زندگی مشترک و چه پس از آن، مطالبه کند و مرد موظف به پرداخت آن است. در این نوع مهریه، توانایی مالی مرد شرط مطالبه نیست و زن برای دریافت آن نیازی به اثبات استطاعت مالی مرد ندارد. فوریت پرداخت از ویژگی های بارز مهریه عندالمطالبه است. به محض درخواست زن، مرد باید مهریه را بپردازد و در صورت امتناع، زن می تواند از طریق قانونی اقدام کند. ضمانت های اجرایی برای این نوع مهریه قوی تر است و شامل توقیف اموال، ممنوع الخروجی و حتی حکم جلب (تا سقف مقرر قانونی) می شود.
مهریه عندالاستطاعه
در مقابل مهریه عندالمطالبه، مهریه عندالاستطاعه قرار دارد. در این حالت، شرط پرداخت مهریه، توانایی مالی مرد است. به این معنا که زن تنها زمانی می تواند مهریه خود را مطالبه کند که ثابت شود مرد استطاعت و توانایی مالی برای پرداخت آن را دارد. اثبات توانایی مالی مرد در این نوع مهریه، بر عهده زن است. این تفاوت اساسی باعث می شود که فرآیند مطالبه مهریه عندالاستطاعه پیچیده تر باشد و مستلزم جمع آوری مدارک و شواهد برای اثبات تمکن مالی مرد از سوی زن است. در صورت عدم توانایی مرد، حکم جلب یا ممنوع الخروجی معمولاً صادر نمی شود و پرونده مسیر متفاوتی را طی می کند.
مسیر قانونی مطالبه مهریه برای زن در مواجهه با عدم توانایی مرد
وقتی زنی تصمیم به مطالبه مهریه می گیرد و گمان می رود که همسرش توانایی پرداخت ندارد یا ادعای ناتوانی می کند، قدم گذاشتن در مسیر قانونی با آگاهی کامل، اهمیت بسیاری دارد. در این بخش، به تشریح گام های عملی برای زن پرداخته می شود.
گام های اولیه: اقدام از طریق اجرای ثبت یا دادگاه خانواده
اولین اقدام برای زن، انتخاب مرجع مطالبه مهریه است: اداره اجرای ثبت اسناد یا دادگاه خانواده. هر کدام از این روش ها مزایا و معایب خاص خود را در شرایط عدم توانایی مرد دارند:
- اجرای ثبت: این روش معمولاً سریع تر و کم هزینه تر است، زیرا مهریه به دلیل ثبت در عقدنامه، سند رسمی محسوب می شود. زن می تواند با مراجعه به دفترخانه ای که عقد در آن جاری شده، درخواست صدور اجرائیه کند. مزیت این روش در این است که نیاز به تشکیل دادگاه و اثبات ادعا نیست و بلافاصله پس از درخواست، فرآیند شناسایی و توقیف اموال آغاز می شود.
- دادگاه خانواده: اگر زن از وجود اموال خاصی از مرد اطمینان ندارد یا می خواهد همزمان با مطالبه مهریه، سایر دعاوی حقوقی (مانند طلاق، نفقه، اجرت المثل) را نیز پیگیری کند، مراجعه به دادگاه خانواده مناسب تر است. در دادگاه، فرآیند استعلام اموال دقیق تر و گسترده تر انجام می شود و قاضی می تواند دستور استعلام از نهادهای مختلف (مانند اداره ثبت اسناد، بانک مرکزی، راهنمایی و رانندگی و بورس) را صادر کند.
در هر دو روش، اهمیت استعلام اموال بسیار بالاست. با این استعلام ها، املاکی که به نام مرد ثبت شده، حساب های بانکی، خودروها، سهام، اوراق بهادار و حتی حقوق و مزایای دریافتی او شناسایی می شوند. این اطلاعات، پایه و اساس اقدامات بعدی برای توقیف و دریافت مهریه خواهد بود.
شناسایی و توقیف اموال مرد
پس از طی مراحل اولیه و استعلام های لازم، نوبت به شناسایی دقیق تر و توقیف اموال مرد می رسد. این مرحله از حساسیت بالایی برخوردار است، زیرا مرد ممکن است سعی در پنهان کردن اموال خود داشته باشد.
روش های قانونی برای استعلام و توقیف اموال
زن می تواند از مراجع قضایی درخواست کند تا دستور توقیف انواع اموال مرد را صادر کنند:
- توقیف عین مال: شامل اموال منقول (مانند خودرو، طلا، وجه نقد) و غیرمنقول (مانند ملک و زمین). پس از شناسایی، حکم توقیف صادر و مال تا زمان پرداخت مهریه یا فروش آن، از تصرف مرد خارج می شود.
- توقیف حقوق و مزایا: اگر مرد شاغل باشد، می توان تا یک سوم یا یک چهارم (بسته به وجود فرزند و همسر دیگر) از حقوق او را توقیف کرد تا به حساب زن واریز شود.
- توقیف سایر مزایا: شامل سود سهام، وجوه موجود در حساب های بانکی، مطالبات از اشخاص ثالث و هر گونه درآمد دیگر که مرد می تواند از آن منتفع شود.
مستثنیات دین
یکی از مفاهیم کلیدی در توقیف اموال، مستثنیات دین است. این ها اموالی هستند که بر اساس قانون، حتی در صورت بدهکاری، قابل توقیف نیستند تا مرد بتواند حداقل زندگی خود را تأمین کند. این موارد شامل:
- مسکن مورد نیاز و متناسب با شأن مرد و افراد تحت تکفلش.
- ابزار و لوازم ضروری زندگی (مانند فرش، لباس، ظروف).
- آذوقه موجود به میزان نیاز برای مدت متعارف.
- کتب و ابزار علمی و پژوهشی متناسب با شأن مرد.
- ابزار و وسایل کار برای امرار معاش (مثلاً تاکسی برای راننده یا وسایل کار برای یک صنعتگر).
- مبالغی که برای درمان و هزینه بیماری او و افراد تحت تکفلش لازم است.
تشخیص مستثنیات دین، همواره بر عهده قاضی است و باید متناسب با شأن اجتماعی و عرف زندگی مرد تعیین شود.
در این مرحله، زن باید دقت کند که تنها اموال غیر از مستثنیات دین قابل توقیف هستند و هر گونه ادعای مرد مبنی بر اینکه مالی جزو مستثنیات دین است، باید در دادگاه بررسی شود.
اقدامات پس از عدم کشف اموال یا کافی نبودن آن
در بسیاری از موارد، زن پس از استعلام، با این واقعیت روبرو می شود که مرد هیچ مالی به نام خود ندارد یا اموالش جزو مستثنیات دین است. در این شرایط، قانون برای زن راه های دیگری را پیش بینی کرده است:
درخواست ممنوع الخروجی
اگر مرد توانایی پرداخت مهریه را ندارد و اموالی برای توقیف از او یافت نشود، زن می تواند از طریق اجرای ثبت یا دادگاه، درخواست ممنوع الخروجی مرد را بدهد. با صدور این حکم، مرد تا زمان تسویه کامل مهریه یا اثبات اعسار و تعیین تکلیف پرداخت آن، اجازه خروج از کشور را نخواهد داشت. این حکم، یک اهرم فشار قانونی است که می تواند مرد را به سمت پرداخت مهریه یا همکاری برای تعیین تکلیف آن سوق دهد. رفع ممنوع الخروجی تنها با رضایت زن، پرداخت مهریه، یا سپردن وثیقه معتبر امکان پذیر است.
حکم جلب (بازداشت) برای مهریه
یکی از جدی ترین اقدامات برای مطالبه مهریه، درخواست حکم جلب است. طبق قانون نحوه اجرای محکومیت های مالی، در صورتی که مرد توانایی پرداخت مهریه را داشته باشد اما از آن امتناع کند و اموالی برای توقیف نیز یافت نشود، زن می تواند تقاضای جلب او را مطرح کند. با این حال، قانون جدید مهریه، به ویژه قانون ۱۱۰ سکه، محدودیت هایی را برای حکم جلب ایجاد کرده است. بر اساس این قانون، حکم جلب تنها برای ۱۱۰ سکه اول مهریه صادر می شود و برای مازاد بر آن، مگر با معرفی اموال جدید، امکان جلب وجود ندارد. مردی که به دلیل مهریه جلب شده، می تواند با ارائه وثیقه یا معرفی کفیل معتبر، موقتاً آزاد شود تا به امور خود رسیدگی کرده و توانایی مالی اش را در دادگاه ثابت کند.
توقیف حقوق و مزایای مرد شاغل
اگر مرد شاغل باشد، حتی در صورت نداشتن اموال دیگر، زن می تواند از طریق دادگاه، تقاضای توقیف بخشی از حقوق و مزایای او را داشته باشد. بر اساس قانون، از حقوق مرد شاغل:
- یک سوم برای پرداخت مهریه کسر می شود، اگر مرد همسر و فرزندان دیگری برای امرار معاش داشته باشد.
- یک چهارم حقوق کسر می شود، اگر مرد مجرد باشد یا همسر و فرزند دیگری نداشته باشد.
این روش، یک راهکار پایدار برای زنانی است که همسرشان دارای حقوق ثابت است و می تواند به تدریج مهریه خود را دریافت کند. پیگیری و اجرای این حکم توسط اداره اجرای احکام دادگستری انجام می شود.
پیگیری اموال آینده مرد
حکم مهریه، حتی اگر در حال حاضر مرد توانایی پرداخت نداشته باشد، اعتبار خود را حفظ می کند. به این معنی که زن می تواند در آینده نیز هر زمان که مرد صاحب اموال جدیدی شد، برای توقیف آن ها اقدام کند. این اموال می تواند شامل:
- اموالی که از طریق ارث به مرد می رسد.
- اموال منقول و غیرمنقول جدیدی که مرد خریداری می کند (مانند خرید مسکن، خودرو، یا سهام).
- افزایش درآمد یا ایجاد کسب وکار جدید و افزایش تمکن مالی.
زن با ثبت و پیگیری اجرای احکام مهریه، می تواند به محض شناسایی اموال جدید، درخواست توقیف آن ها را به دادگاه ارائه دهد. این امر نشان می دهد که حق مهریه، حقی نیست که با عدم توانایی موقت مرد از بین برود.
دادخواست معامله به قصد فرار از دین
در برخی موارد، مرد ممکن است برای فرار از پرداخت مهریه، اموال خود را به نام دیگران (اعضای خانواده یا دوستان) منتقل کند. در چنین شرایطی، زن می تواند با طرح دادخواست معامله به قصد فرار از دین، این معاملات را ابطال کند. برای اثبات این جرم، زن باید نشان دهد که:
- معامله پس از مطالبه مهریه یا آگاهی مرد از مطالبه آن انجام شده است.
- قصد مرد از انجام معامله، فرار از پرداخت مهریه بوده است.
- معامله به صورت صوری یا با قیمت بسیار پایین انجام شده است.
در صورت اثبات، معامله باطل و اموال به نام مرد بازگردانده می شود و برای شخص ثالثی که در این معامله دخیل بوده نیز ممکن است تبعات حقوقی داشته باشد. این امر نشان دهنده جدیت قانون در برخورد با تلاش برای دور زدن تعهدات مالی است.
دفاعیات و راه های قانونی برای مرد در صورت عدم توانایی پرداخت مهریه
در سوی دیگر ماجرا، مردانی قرار دارند که به دلایل مختلف، توانایی پرداخت مهریه همسر خود را به صورت یکجا ندارند. برای این افراد نیز، قانون راه هایی برای دفاع از خود و مدیریت این تعهد مالی پیش بینی کرده است.
درخواست اعسار از پرداخت مهریه
مهمترین و اصلی ترین راهکار قانونی برای مردی که توانایی پرداخت مهریه را ندارد، تقدیم دادخواست اعسار است.
مفهوم اعسار
اعسار در لغت به معنای ناتوانی و تنگدستی است و در اصطلاح حقوقی، به وضعیت مالی شخصی گفته می شود که به دلیل نداشتن اموال کافی یا عدم دسترسی به آن ها، قادر به پرداخت دیون و بدهی های خود نیست. هدف قانونی از اعسار، حمایت از فرد معسر و جلوگیری از حبس او به دلیل بدهی ای است که واقعاً قادر به پرداخت آن نیست. دادخواست اعسار از پرداخت مهریه به دادگاه این امکان را می دهد که با بررسی وضعیت مالی مرد، حکم به تقسیط مهریه صادر کند.
شرایط و مدارک لازم برای اثبات اعسار
اثبات اعسار، بر عهده مرد است و او باید مدارک و شواهد کافی برای ناتوانی مالی خود را به دادگاه ارائه دهد. این مدارک شامل موارد زیر می شود:
- فهرست کامل اموال و دارایی ها: مرد باید لیست دقیقی از تمامی اموال منقول و غیرمنقول، حساب های بانکی، سهام، خودرو و هر گونه دارایی خود را به همراه میزان و ارزش آن ها، حتی اگر مبلغ ناچیزی باشند، به دادگاه ارائه کند.
- مدارک اثبات عدم تمکن مالی: شامل فیش حقوقی (برای کارمندان)، گواهی عدم اشتغال (برای بیکاران)، مدارک مربوط به میزان درآمد (برای مشاغل آزاد)، لیست بدهی ها و تعهدات مالی (مانند اقساط وام، اجاره، نفقه فرزندان)، گواهی بانکی مبنی بر نداشتن موجودی کافی در حساب ها و… .
- استشهادیه محلی: ارائه استشهادیه از حداقل دو نفر شاهد معتبر که از وضعیت مالی مرد آگاهی کامل داشته و گواهی دهند که او توانایی پرداخت یکجای مهریه را ندارد. این شهود باید در دادگاه حاضر شده و شهادت خود را تأیید کنند.
- سایر مدارک: گواهی از مراجع رسمی مبنی بر بیماری یا ازکارافتادگی (در صورت وجود)، مدارک مربوط به هزینه های سنگین درمانی و هر مدرک دیگری که نشان دهنده ضعف بنیه مالی مرد باشد.
روند رسیدگی به دادخواست اعسار در دادگاه
مرد باید ظرف یک ماه پس از ابلاغ حکم قطعی پرداخت مهریه (چه از طریق اجرای ثبت و چه از طریق دادگاه)، دادخواست اعسار خود را به دادگاه خانواده تقدیم کند. اگر این مهلت از دست برود و مرد مالی برای پرداخت نداشته باشد، ممکن است با حکم جلب مواجه شود. روند رسیدگی به این دادخواست شامل مراحل زیر است:
- ثبت دادخواست: دادخواست اعسار به همراه کلیه مدارک مربوطه در دفاتر خدمات قضایی الکترونیک ثبت می شود.
- تشکیل جلسه دادگاه: دادگاه جلسه ای برای رسیدگی به دادخواست اعسار برگزار می کند. در این جلسه، مرد باید دلایل و مدارک خود را ارائه کرده و شهود نیز باید برای ادای شهادت حاضر شوند. زن نیز فرصت دارد تا با ارائه مدارک و شواهد، ادعای اعسار مرد را رد کند.
- صدور حکم تقسیط مهریه: در صورتی که دادگاه اعسار مرد را بپذیرد، حکمی مبنی بر تقسیط مهریه صادر می کند. در این حکم، معمولاً یک مبلغ به عنوان پیش قسط تعیین می شود که مرد باید آن را در ابتدا بپردازد و سپس مابقی مهریه به صورت اقساط ماهیانه (مثلاً یک سکه در ماه یا کمتر) تقسیم می شود. میزان پیش قسط و اقساط، کاملاً به وضعیت مالی مرد، تعداد سکه های مهریه، و تشخیص قاضی بستگی دارد.
تعدیل اقساط مهریه
پس از صدور حکم تقسیط مهریه، ممکن است در آینده شرایط مالی مرد تغییر کند؛ چه بهبود یابد و چه بدتر شود. در این صورت، قانون امکان تعدیل اقساط مهریه را فراهم آورده است. این بدان معناست که مرد (یا حتی زن) می تواند با ارائه دادخواست جدید، از دادگاه درخواست کند که اقساط تعیین شده را بر اساس شرایط مالی جدید، کاهش یا افزایش دهد. برای مثال، اگر مرد شغل خود را از دست بدهد یا با هزینه های سنگین درمانی مواجه شود، می تواند درخواست کاهش اقساط را داشته باشد. همچنین، اگر ثروتمند شود، زن می تواند درخواست افزایش اقساط را بدهد. ارائه مدارک جدید و اثبات تغییرات مالی در دادگاه، برای موفقیت در این دادخواست ضروری است.
تبعات عدم ارائه دادخواست اعسار یا عدم توانایی در اثبات آن
عدم اقدام به موقع برای اثبات اعسار یا ناتوانی در اثبات آن، می تواند تبعات جدی برای مرد داشته باشد:
- اگر مرد ظرف مهلت قانونی دادخواست اعسار ندهد و مالی برای توقیف نداشته باشد، ممکن است با حکم جلب مواجه شود.
- در صورت جلب و عدم توانایی در پرداخت، مرد می تواند تا زمان اثبات اعسار، در حبس بماند.
- علاوه بر حبس، ممکن است مرد با محدودیت هایی مانند ممنوع الخروجی، توقیف گواهی نامه و سایر محرومیت های اجتماعی مواجه شود.
لذا، آگاهی و اقدام به موقع در این زمینه، برای مردان بسیار حیاتی است.
موارد خاص و ابهامات رایج در خصوص مهریه
پیچیدگی های مهریه گاهی اوقات به فراتر از توانایی یا عدم توانایی در پرداخت می رسد و به مسائل خاص و ابهامات رایجی ختم می شود که در این بخش به آن ها پرداخته می شود.
تاثیر قانون جدید مهریه (۱۴۰۳) بر پرونده ها
قانون جدید مهریه که در سال های اخیر مورد بحث و بازنگری قرار گرفته و در سال ۱۴۰۳ نیز تغییراتی در آن لحاظ شده است، به دنبال کاهش زندانیان مهریه و تسهیل فرآیند برای مردان معسر است. مهمترین بخش این قانون، محدودیت ۱۱۰ سکه است.
- قانون ۱۱۰ سکه: بر اساس این قانون، حکم جلب یا بازداشت مرد، تنها برای ۱۱۰ سکه اول مهریه (یا معادل آن) صادر می شود. این به معنای آن نیست که مهریه بیش از ۱۱۰ سکه باطل است؛ بلکه برای مازاد بر آن، زن تنها در صورتی می تواند آن را دریافت کند که اموالی از مرد معرفی کند یا ثابت شود که مرد دارای تمکن مالی برای پرداخت است.
- نقش اداره ثبت: در قانون جدید، اولویت با مطالبه مهریه از طریق اجرای ثبت است. زن باید ابتدا به دفترخانه ازدواج مراجعه کرده و درخواست صدور اجرائیه کند. اگر اداره ثبت نتواند اموالی از مرد شناسایی یا توقیف کند، زن می تواند پس از گذشت ۶ ماه، با دریافت گواهی از اداره ثبت، به دادگاه مراجعه کند. این فرآیند با هدف کاهش بار پرونده ها در دادگاه ها و حل و فصل سریع تر از طریق ثبت است.
- کاهش موارد حبس: با تاکید بر قانون ۱۱۰ سکه و لزوم اثبات توانایی مالی برای مازاد بر آن، هدف این است که مردان کمتری به دلیل مهریه راهی زندان شوند و به جای آن، مکانیزم های تقسیط و توقیف اموال (در صورت وجود) فعال تر عمل کنند.
آیا خیانت زن یا ناشزه بودن او بر مهریه تاثیر دارد؟
این یکی از رایج ترین سوالات و ابهامات در پرونده های مهریه است. پاسخ حقوقی به این سوال، معمولاً خیر است. مهریه، به محض وقوع عقد، به مالکیت زن درمی آید و یک حق مالی مستقل است.
- خیانت زن: ارتکاب جرم خیانت یا هر عمل منافی عفت از سوی زن، هرچند از لحاظ اخلاقی و شرعی ناپسند است و می تواند منجر به درخواست طلاق از سوی مرد شود، اما تاثیری در اصل استحقاق زن برای دریافت مهریه ندارد. زن همچنان مالک مهریه است و می تواند آن را مطالبه کند.
- ناشزه بودن (عدم تمکین): اگر زن بدون دلیل موجه از تمکین عام یا خاص همسر خودداری کند، «ناشزه» محسوب می شود. ناشزه بودن زن، باعث قطع حق نفقه او می شود (مگر در موارد خاص و موجه)، اما تاثیری بر مهریه ندارد. مرد همچنان موظف به پرداخت مهریه است.
این تفاوت مهمی است که بین مهریه و نفقه وجود دارد؛ نفقه حق مشروط به تمکین است، در حالی که مهریه حق غیرمشروط به تمکین است.
فوت زن یا مرد و تاثیر آن بر مهریه
موضوع فوت یکی از زوجین نیز می تواند بر وضعیت مهریه تاثیرگذار باشد:
- فوت زن: اگر زن قبل از دریافت مهریه فوت کند، حق مهریه او به ورثه اش منتقل می شود. ورثه (فرزندان، پدر و مادر، همسر) می توانند برای مطالبه مهریه متوفی اقدام کنند. البته اگر فوت زن قبل از نزدیکی باشد، مرد تنها نیمی از مهریه را بدهکار خواهد بود و اگر مهریه عندالاستطاعه باشد، اثبات استطاعت مرد بر عهده ورثه است.
- فوت مرد: اگر مرد فوت کند، مهریه از جمله دیون او محسوب شده و از ماترک (اموال به جا مانده) او پرداخت می شود. زن می تواند مهریه خود را از اموال به جا مانده از همسر متوفی خود مطالبه کند و این مطالبه بر سایر وراث اولویت دارد، مگر دیون با وثیقه. در این حالت نیز اگر فوت قبل از نزدیکی باشد و مهریه عندالاستطاعه باشد، قواعد خاص خود را دارد.
البته در برخی شرایط خاص که به «فسخ نکاح» یا «بطلان عقد» منجر می شود، ممکن است مهریه یا بخشی از آن ساقط شود.
فسخ نکاح و بطلان عقد: شرایط عدم تعلق مهریه
در برخی موارد، عقد ازدواج ممکن است باطل شود یا فسخ گردد که در این صورت، ممکن است مهریه به زن تعلق نگیرد:
- بطلان عقد: اگر عقد ازدواج از ابتدا باطل باشد (مثلاً به دلیل عدم وجود شرایط اساسی صحت عقد مانند عدم اهلیت یا محارم بودن)، در این صورت اگر نزدیکی بین زوجین صورت نگرفته باشد، مهریه ای به زن تعلق نمی گیرد. اگر نزدیکی صورت گرفته باشد، زن مستحق «مهرالمثل» خواهد بود.
- فسخ نکاح: فسخ نکاح زمانی اتفاق می افتد که به دلیل وجود عیوب خاص در زن یا مرد (مانند عیب عنن در مرد، یا برخی بیماری ها در زن که در قانون آمده)، عقد از ابتدا قابل ادامه نباشد. در صورتی که فسخ قبل از نزدیکی صورت گیرد، مهریه به زن تعلق نمی گیرد. اما اگر فسخ پس از نزدیکی باشد، زن مستحق مهریه کامل یا مهرالمثل است. استثنایی در این مورد وجود دارد؛ اگر مرد عَنین (ناتوان در رابطه جنسی) باشد و زن به همین دلیل نکاح را فسخ کند، حتی اگر نزدیکی صورت نگرفته باشد، زن مستحق نصف مهریه است.
نقش وکیل متخصص در پرونده های مهریه
با توجه به پیچیدگی ها و ظرایف حقوقی متعدد در پرونده های مهریه، حضور وکیل متخصص خانواده بسیار حائز اهمیت است. یک وکیل مجرب می تواند:
- راهنمایی حقوقی دقیق: زن و مرد را در مورد حقوق و تکالیفشان آگاه کرده و بهترین مسیر قانونی را پیشنهاد دهد.
- جمع آوری مدارک: در شناسایی و جمع آوری مدارک لازم برای اثبات توانایی یا عدم توانایی مالی، کمک کند.
- حضور در دادگاه: به نمایندگی از موکل، در جلسات دادگاه حاضر شده و از حقوق او دفاع کند.
- مذاکره و سازش: در صورت امکان، زمینه را برای سازش و توافق بین طرفین فراهم آورد.
- تسریع روند پرونده: با آشنایی به رویه ها و قوانین، از طولانی شدن بی مورد پرونده جلوگیری کند.
همان طور که مشاهده می شود، پرونده های مهریه، چه برای مطالبه و چه برای دفاع، نیاز به دانش حقوقی عمیق و تجربه کافی دارند. لذا، مشاوره و همکاری با یک وکیل متخصص می تواند به طور چشمگیری به موفقیت و حل و فصل عادلانه پرونده کمک کند.
نتیجه گیری
در این مقاله به صورت جامع به بررسی این موضوع پرداختیم که اگر مرد توان پرداخت مهریه را نداشته باشد، چه مسیرهای قانونی برای زن و مرد وجود دارد. مهریه به عنوان یک حق مالی شرعی و قانونی زن، به محض عقد، به مالکیت او درمی آید. اما این حق، در بستر پیچیدگی های اقتصادی و اجتماعی امروز، گاهی با چالش هایی در زمینه پرداخت مواجه می شود.
برای زن، راه های مختلفی برای مطالبه مهریه وجود دارد؛ از اقدام از طریق اجرای ثبت و دادگاه خانواده گرفته تا شناسایی و توقیف اموال مرد، استفاده از اهرم هایی چون ممنوع الخروجی و حکم جلب (تا سقف ۱۱۰ سکه طبق قانون جدید)، توقیف حقوق و مزایا، پیگیری اموال آینده و حتی طرح دادخواست معامله به قصد فرار از دین. هر یک از این مسیرها، نیازمند آگاهی دقیق و اقدام به موقع است تا زن بتواند حقوق خود را به بهترین شکل استیفا کند.
در مقابل، مرد نیز در صورت عدم توانایی مالی واقعی، بیکار نخواهد ماند. اصلی ترین راهکار، تقدیم دادخواست اعسار و اثبات ناتوانی مالی به دادگاه است. با اثبات اعسار، مهریه به صورت اقساطی تعیین می شود و مرد از خطر حبس رهایی می یابد. همچنین، امکان تعدیل اقساط در صورت تغییر شرایط مالی در آینده نیز برای او فراهم است.
نکات کلیدی همچون مستثنیات دین که اموالی را از توقیف مصون می دارد، و تاثیر قانون جدید مهریه (به ویژه محدودیت ۱۱۰ سکه و اولویت اجرای ثبت) بر پرونده ها، اطلاعات حیاتی برای هر دو طرف است. همچنین، مشخص شد که مسائلی مانند خیانت یا ناشزه بودن زن، تاثیری بر اصل حق مهریه ندارند و این حق به قوت خود باقی است. در نهایت، پیچیدگی های حقوقی این حوزه، لزوم مشاوره و همراهی یک وکیل متخصص و مجرب در امور خانواده را بیش از پیش آشکار می سازد تا از طولانی شدن پرونده ها و تشدید مشکلات جلوگیری شود.