صدور اجراییه چک از طریق دادگاه | هر آنچه باید بدانید
صدور اجراییه چک از طریق دادگاه
وصول مطالبات چک برگشتی از طریق دادگاه، راهکاری قانونی است که بر اساس ماده ۲۳ قانون صدور چک، به دارنده این امکان را می دهد تا بدون نیاز به دادرسی طولانی، اجراییه دریافت کند. این فرآیند مسیر را برای دارندگان چک در جهت وصول سریع تر و کم هزینه تر حقوق خود، هموار می سازد و به آن ها کمک می کند تا در زمان و هزینه های دادرسی صرفه جویی کنند.
چک در نظام حقوقی ایران، سندی لازم الاجرا محسوب می شود و جایگاه ویژه ای در مبادلات تجاری و مالی دارد. با وجود این اهمیت، بسیاری از افراد هنگام مواجهه با چک برگشتی، با چالش های حقوقی و اداری روبرو می شوند. دعاوی عادی مطالبه وجه چک، غالباً زمان بر و مستلزم پرداخت هزینه های دادرسی بالا هستند که این خود می تواند فرآیند وصول مطالبات را پیچیده تر کند.
در این میان، راهکار صدور اجراییه چک از طریق دادگاه که بر مبنای ماده ۲۳ قانون صدور چک تدوین شده است، به عنوان یک گزینه سریع، کارآمد و اقتصادی، مورد توجه قرار می گیرد. این روش، فرصتی بی نظیر برای دارندگان چک، وکلا، صادرکنندگان و حتی دانشجویان حقوق است تا با درک عمیق تر از فرآیندهای قانونی، حقوق و تکالیف خود را بشناسند و مسیر مناسب را برای دفاع از منافعشان انتخاب کنند.
این مقاله با هدف ارائه یک راهنمای جامع و کاربردی، به بررسی صفر تا صد فرآیند، شرایط، محدودیت ها و نکات حقوقی مربوط به صدور اجراییه چک از طریق دادگاه می پردازد. سعی شده است تا با زبانی شیوا و دقیق، جزئیات این مسیر قانونی، از اخذ گواهی عدم پرداخت تا ابلاغ اجراییه و نکات پس از آن، برای تمامی مخاطبان، از افراد عادی تا متخصصین حقوقی، کاملاً روشن و قابل فهم باشد.
شناخت اجراییه چک از طریق دادگاه
برای گام نهادن در مسیر وصول مطالبات از طریق چک، ابتدا لازم است درکی عمیق از مفهوم و جایگاه اجراییه چک در نظام حقوقی پیدا کنیم. این روش، راهی است که قانون برای تسریع در روند وصول وجوه چک های برگشتی پیش بینی کرده است.
اجراییه چک چیست؟ (تعریف و مبنای قانونی)
اجراییه چک، دستوری قضایی است که دادگاه، بر مبنای ماده ۲۳ قانون صدور چک، صادر می کند. این دستور، به دارنده چک این امکان را می دهد که بدون نیاز به طرح دادخواست مطالبه وجه و گذراندن مراحل طولانی دادرسی، مستقیماً برای توقیف اموال صادرکننده و وصول مبلغ چک اقدام کند. در واقع، اجراییه چک، سندی است که به موجب آن، صادرکننده چک یا صاحب حساب، مکلف به پرداخت وجه چک در یک مهلت قانونی می شود و در صورت عدم پرداخت، پرونده به واحد اجرای احکام ارجاع خواهد شد.
مبنای قانونی این فرآیند، ماده ۲۳ قانون صدور چک است که به صراحت بیان می دارد: دارنده چک می تواند با ارائه گواهی نامه عدم پرداخت، از دادگاه صالح، صدور اجراییه نسبت به کسری مبلغ چک و حق الوکاله وکیل طبق تعرفه قانونی را درخواست نماید. دادگاه به محض وصول درخواست، بدون تعیین وقت رسیدگی و در وقت فوق العاده، اقدام به صدور اجراییه می نماید تا پس از ابلاغ، صادرکننده چک یا صاحب حساب مکلف گردد ظرف ده روز پس از صدور اجراییه و ابلاغ آن، وجه چک را پرداخت نماید؛ در غیر این صورت بنا به درخواست محکوم له، پس از انقضای این مدت و عدم پرداخت وجه چک، پرونده به واحد اجرای احکام ارسال می شود.
مزایای کلیدی اجراییه چک (برتری ها نسبت به سایر روش ها)
انتخاب مسیر قانونی برای وصول وجه چک برگشتی، همواره با دغدغه زمان و هزینه همراه است. در این میان، صدور اجراییه چک از طریق دادگاه، مزایای قابل توجهی دارد که آن را نسبت به سایر روش ها متمایز می کند:
- سرعت بالای فرآیند: یکی از مهم ترین مزایا، عدم نیاز به تشکیل جلسه رسیدگی در دادگاه است. دادگاه بلافاصله پس از دریافت درخواست و بررسی شرایط، در وقت فوق العاده اقدام به صدور اجراییه می کند که این موضوع، به شکل چشمگیری زمان وصول مطالبات را کاهش می دهد.
- هزینه دادرسی بسیار پایین تر: بر خلاف دعاوی حقوقی مطالبه وجه که هزینه های دادرسی بر اساس مبلغ خواسته محاسبه می شود و می تواند قابل توجه باشد، درخواست صدور اجراییه چک، نوعی درخواست غیرمالی تلقی شده و هزینه دادرسی اندکی دارد. این مزیت مالی، بار سنگینی را از دوش دارنده چک برمی دارد.
- کارایی بیشتر در توقیف اموال: پس از صدور و ابلاغ اجراییه و گذشت مهلت قانونی ۱۰ روزه، دارنده چک می تواند به سرعت درخواست توقیف اموال صادرکننده را از واحد اجرای احکام مطرح کند. این فرآیند، معمولاً کارآمدتر و سریع تر از توقیف اموال در جریان یک دعوای حقوقی معمولی است و احتمال وصول مطالبات را افزایش می دهد.
مقایسه اجراییه چک از طریق دادگاه با سایر روش های وصول
برای انتخاب بهترین راهکار، شناخت تفاوت های اجراییه چک از طریق دادگاه با سایر روش های موجود بسیار حیاتی است. این مقایسه به شما کمک می کند تا با توجه به شرایط خاص پرونده خود، تصمیمی آگاهانه بگیرید.
در جدول زیر، به مقایسه جامع سه روش اصلی وصول وجه چک برگشتی می پردازیم:
| ویژگی ها | اجراییه دادگاه (ماده ۲۳ ق.ص.چ) | اجراییه اداره ثبت | دعوای حقوقی (مطالبه وجه چک) |
|---|---|---|---|
| مبنای قانونی | ماده ۲۳ قانون صدور چک | ماده ۲ قانون صدور چک و قانون ثبت اسناد | قانون آیین دادرسی مدنی |
| نیاز به جلسه رسیدگی | خیر، رسیدگی در وقت فوق العاده | خیر، فرآیند اداری | بله، تشکیل جلسات متعدد دادرسی |
| هزینه دادرسی | پایین (غیرمالی) | متوسط (حق الاجرا) | بالا (بر اساس مبلغ خواسته) |
| امکان توقیف اموال | پس از ابلاغ اجراییه | همزمان با درخواست اجراییه | پس از صدور حکم قطعی یا تأمین خواسته (با تودیع خسارت احتمالی) |
| قابل اجرا علیه | فقط صادرکننده و صاحب حساب | صادرکننده، ظهرنویس و ضامن | صادرکننده، ظهرنویس و ضامن |
| امکان وصول خسارت تأخیر | خیر، نیاز به دعوای جداگانه | خیر، نیاز به دعوای جداگانه | بله، در همان دعوا |
| تضمینی/مشروط بودن چک | در صورت احراز، اجراییه صادر نمی شود یا ابطال می گردد. | امکان صدور اجراییه در صورت عدم ذکر صریح | در صورت احراز، دعوا رد می شود. |
| نیاز به مطابقت امضا | خیر | بله، تأیید بانک لازم است. | خیر |
نکات مهم در انتخاب روش مناسب:
انتخاب روش مناسب، به چند عامل کلیدی بستگی دارد:
- اگر چک شما فاقد هرگونه شرط یا قید تضمینی در متن خود است و صرفاً به دلیل نبود موجودی برگشت خورده است، اجراییه دادگاه می تواند سریع ترین و کم هزینه ترین راه باشد.
- اگر به دنبال وصول مطالبات از ظهرنویسان یا ضامنان چک نیز هستید، اجراییه اداره ثبت یا دعوای حقوقی گزینه های شما خواهند بود، چرا که اجراییه دادگاه فقط علیه صادرکننده و صاحب حساب قابل اجرا است.
- در صورتی که مبلغ چک بالا باشد و امکان پرداخت خسارت تأخیر تأدیه برایتان مهم است و مایلید همه مطالبات (اصل وجه و خسارات) در یک پرونده رسیدگی شود، دعوای حقوقی ممکن است گزینه جامع تری باشد، هرچند زمان برتر است.
شرایط لازم برای درخواست صدور اجراییه چک
همان طور که در هر فرآیند قانونی دیگری، صدور اجراییه چک از طریق دادگاه نیز مستلزم رعایت شرایط و ارائه مدارک خاصی است. عدم توجه به این جزئیات می تواند به رد درخواست شما منجر شود.
شرایط مربوط به خود چک
برای اینکه یک چک قابلیت صدور اجراییه از طریق دادگاه را داشته باشد، باید ویژگی های خاصی را دارا باشد:
- غیر مشروط بودن چک:
مهم ترین شرط برای صدور اجراییه، غیر مشروط بودن پرداخت وجه چک است. اگر در متن چک قید شده باشد که پرداخت وجه آن منوط به تحقق شرطی (مثلاً در صورت انجام کار الف) است، دیگر نمی توان از طریق ماده ۲۳ قانون صدور چک درخواست اجراییه کرد. قانون گذار چک را سندی بدون قید و شرط برای پرداخت می داند و هرگونه شرطی در متن چک، وصف لازم الاجرا بودن آن را از بین می برد.
- نبودن قید تضمین یا امانت در متن چک:
چک نباید بابت تضمین انجام تعهدی یا به عنوان امانت صادر شده باشد. اگر در متن چک صراحتاً قید شود که این چک بابت تضمین است یا این چک به عنوان امانت نزد شما است، دادگاه از صدور اجراییه امتناع می کند. تأکید بر لزوم درج این قید در متن چک بسیار مهم است؛ زیرا ادعای تضمینی یا امانی بودن که در برگه ای جداگانه یا به صورت شفاهی مطرح شود، مانع صدور اجراییه نیست و برای اثبات آن نیاز به طرح دعوای جداگانه در دادگاه وجود دارد.
- عدم صدور گواهی عدم پرداخت به دلایل مندرج در ماده ۱۴ قانون چک:
اگر گواهی عدم پرداخت چک به دلایلی مانند مفقودی، سرقت، جعل، خیانت در امانت، کلاهبرداری یا هرگونه تخلف از مفاد ماده ۱۴ قانون صدور چک صادر شده باشد، دارنده نمی تواند درخواست اجراییه کند. در این موارد، صادرکننده دستور عدم پرداخت داده است و باید ظرف یک هفته پس از آن، دعوای حقوقی یا کیفری مربوطه را مطرح و گواهی تقدیم آن را به بانک ارائه دهد. اگر این مهلت منقضی شود و صادرکننده نتواند اثبات کند که دعوایی مطرح کرده است، امکان صدور اجراییه مجدداً برای دارنده فراهم می شود.
- دارا بودن کد رهگیری در گواهی عدم پرداخت:
برای تمامی چک ها (اعم از صیادی و غیرصیادی) که پس از لازم الاجرا شدن قوانین جدید، برگشت می خورند، گواهی عدم پرداخت باید حاوی کد رهگیری باشد. این کد، برای ثبت و پیگیری الکترونیکی چک برگشتی در سامانه یکپارچه بانک مرکزی (ساد۲۴) الزامی است و بدون آن، درخواست صدور اجراییه پذیرفته نمی شود.
- چک های صیادی و غیرصیادی:
چک های صیادی: این چک ها به دلیل ثبت در سامانه صیاد و داشتن کد یکتا، از اعتبار بالایی برخوردارند و فرآیند صدور اجراییه برای آن ها روان تر است. تمامی قوانین ماده ۲۳ به طور کامل شامل این چک ها می شود.
چک های غیرصیادی (قدیمی): برای این دسته از چک ها نیز امکان صدور اجراییه وجود دارد، به شرطی که دو شرط اساسی رعایت شود: اولاً، در گواهی عدم پرداخت، کد رهگیری درج شده باشد و ثانیاً، از تاریخ صدور چک یا تاریخ گواهی عدم پرداخت، بیش از پنج سال سپری نشده باشد. پس از گذشت پنج سال، دیگر امکان صدور اجراییه برای چک های قدیمی وجود ندارد و باید از طریق دعوای حقوقی اقدام کرد.
شرایط مربوط به دارنده چک (متقاضی اجراییه)
کسی که درخواست صدور اجراییه را مطرح می کند، باید دارای شرایطی باشد تا درخواستش مورد پذیرش قرار گیرد:
- مفهوم دارنده قانونی:
دارنده قانونی چک، فردی است که چک در وجه او صادر شده یا از طریق ظهرنویسی (پشت نویسی) صحیح و قانونی به او منتقل شده باشد. در رویه قضایی، کسی که اولین بار چک را به بانک ارائه کرده و گواهی عدم پرداخت را دریافت کرده است، به عنوان دارنده اولیه شناخته می شود. این موضوع در شرایط انتقال چک پس از برگشت اهمیت دوچندانی پیدا می کند.
- چالش انتقال چک پس از صدور گواهی عدم پرداخت:
این مورد یکی از چالش برانگیزترین مسائل در بحث اجراییه چک است که بین حقوقدانان اختلاف نظر وجود دارد. برخی معتقدند که با صدور گواهی عدم پرداخت، وصف تجاری بودن چک از بین می رود و انتقال آن پس از برگشت، یک انتقال مدنی محسوب می شود و منتقل الیه، دارنده قانونی به معنای ماده ۲۳ قانون چک نخواهد بود. در مقابل، عده ای دیگر با استناد به اطلاق ماده ۲۴۵ قانون تجارت که سقف زمانی برای ظهرنویسی و انتقال چک پیش بینی نکرده است، اعتقاد داشتند که با ثبت انتقال در سامانه صیاد، منتقل الیه نیز می تواند درخواست اجراییه کند.
بر اساس نظریه مشورتی شماره ۷/۱۴۰۴/۱۲۴ مورخه ۲۹/۰۴/۱۴۰۴ اداره حقوقی قوه قضاییه، شخصی که چک بعد از برگشت خوردن (صدور گواهی عدم پرداخت) به وی منتقل شده، دارنده قانونی موضوع تبصره ۱ ماده ۲۱ مکرر قانون صدور چک و ماده ۲۳ همان قانون نبوده و درخواست صدور اجراییه چک از سوی وی (منتقل الیه) پذیرفته نمی شود. این نظریه مشورتی، رویه قضایی را در این خصوص روشن کرده است.
راهنمای گام به گام درخواست صدور اجراییه از دادگاه
پس از اطمینان از وجود شرایط لازم، نوبت به طی کردن مراحل عملی برای درخواست صدور اجراییه از دادگاه می رسد. این فرآیند، با دنبال کردن دقیق مراحل زیر، به شکلی مؤثر پیش خواهد رفت.
مرحله اول: اخذ گواهی عدم پرداخت از بانک محال علیه
اولین و حیاتی ترین گام برای آغاز فرآیند صدور اجراییه، دریافت گواهی عدم پرداخت (گواهی برگشت چک) از بانکی است که چک بر عهده آن صادر شده است (بانک محال علیه).
- مدارک لازم برای اخذ گواهی: برای دریافت این گواهی، لازم است اصل لاشه چک و کارت شناسایی معتبر (کارت ملی) خود را به بانک مربوطه ارائه دهید.
- اهمیت درج کد رهگیری در گواهی: اطمینان حاصل کنید که گواهی عدم پرداخت صادره توسط بانک، حتماً شامل کد رهگیری باشد. این کد، برای ادامه فرآیند در دفاتر خدمات الکترونیک قضایی و دادگاه، الزامی است و بدون آن، درخواست شما پیش نمی رود.
مرحله دوم: جمع آوری و آماده سازی سایر مدارک
پس از دریافت گواهی عدم پرداخت، نوبت به آماده سازی سایر مدارک مورد نیاز می رسد:
- اصل و کپی چک: هر دو نسخه اصلی و کپی چک باید آماده باشد.
- اصل و کپی گواهی عدم پرداخت: گواهی ای که از بانک دریافت کرده اید.
- کارت ملی دارنده چک: (وکیل در صورت وجود)
- وکالت نامه وکیل دادگستری: در صورتی که تصمیم گرفته اید از طریق وکیل اقدام کنید، وکالت نامه معتبر وی.
- مدارک ثبتی و نماینده قانونی: اگر دارنده چک یک شخص حقوقی (شرکت یا مؤسسه) است، علاوه بر مدارک فوق، اسناد ثبتی شرکت (مانند اساسنامه و آخرین آگهی تغییرات) و مدارک هویتی نماینده قانونی شرکت (مدیرعامل یا صاحب امضای مجاز) نیز لازم است.
مرحله سوم: مراجعه به دفاتر خدمات الکترونیک قضایی
با در دست داشتن تمامی مدارک، به یکی از دفاتر خدمات الکترونیک قضایی مراجعه کنید. این دفاتر، نقطه شروع ثبت درخواست های حقوقی هستند.
- نحوه تنظیم درخواست صدور اجراییه: تأکید می شود که در اینجا شما درخواست صدور اجراییه را مطرح می کنید، نه دادخواست مطالبه وجه. این دو از نظر حقوقی و هزینه ای کاملاً متفاوت هستند. فرم های مربوطه در دفاتر خدمات قضایی موجود است و متصدی دفتر شما را راهنمایی خواهد کرد.
- انتخاب دادگاه صالح: در فرم درخواست، باید دادگاه صالح را مشخص کنید. دادگاه های حقوقی زیر برای رسیدگی به درخواست اجراییه چک صالح هستند:
- محل اقامت خوانده (صادرکننده چک).
- محل صدور چک.
- محل بانک محال علیه.
- (تأکید: صرفاً دادگاه حقوقی، حتی برای مبالغ پایین تر از نصاب صلاحیت شورای حل اختلاف، صلاحیت رسیدگی به درخواست صدور اجراییه چک را دارد. دادگاه های صلح صلاحیت صدور اجراییه چک را ندارند.)
- ذکر مبلغ دقیق چک و حق الوکاله وکیل: مبلغ دقیق وجه چک و در صورت داشتن وکیل، حق الوکاله وکیل (مطابق با تعرفه قانونی) باید به طور صریح در درخواست ذکر شود.
مرحله چهارم: پرداخت هزینه دادرسی
پس از ثبت درخواست در دفاتر خدمات قضایی، باید هزینه دادرسی مربوطه را پرداخت کنید.
- میزان و نحوه محاسبه: همان طور که پیش تر اشاره شد، درخواست صدور اجراییه چک، یک درخواست غیرمالی محسوب می شود و لذا هزینه دادرسی آن در مقایسه با دعاوی مالی، بسیار پایین و ثابت است. مبلغ دقیق را متصدی دفتر خدمات قضایی به شما اعلام خواهد کرد.
مرحله پنجم: رسیدگی و صدور اجراییه توسط دادگاه
پس از ثبت درخواست و پرداخت هزینه، پرونده به دادگاه حقوقی صالح ارسال می شود.
- رسیدگی بدون نیاز به تشکیل جلسه: دادگاه، بدون نیاز به تشکیل جلسه رسیدگی و احضار طرفین، و در وقت فوق العاده به درخواست شما رسیدگی می کند. قاضی صرفاً مدارک ارائه شده را بررسی می کند تا از صحت شرایط مندرج در ماده ۲۳ قانون صدور چک اطمینان حاصل کند.
- مدت زمان تقریبی صدور اجراییه: بسته به حجم کاری دادگاه، این فرآیند ممکن است از چند روز تا چند هفته به طول انجامد.
مرحله ششم: ابلاغ اجراییه و مهلت پرداخت
پس از صدور اجراییه توسط دادگاه، این سند به صادرکننده چک ابلاغ می شود.
- نحوه ابلاغ: اجراییه از طریق سامانه های ابلاغ الکترونیک (سامانه ثنا) یا به صورت فیزیکی توسط مأمور ابلاغ، به صادرکننده چک ابلاغ می گردد.
- مهلت ۱۰ روزه قانونی: پس از ابلاغ اجراییه، صادرکننده چک ۱۰ روز مهلت دارد تا وجه چک را پرداخت کند. این مهلت قانونی، فرصتی است تا صادرکننده چک نسبت به تسویه حساب اقدام کند.
- سرنوشت پرونده پس از اتمام مهلت: در صورت عدم پرداخت وجه چک در مهلت ۱۰ روزه، دارنده می تواند درخواست ارسال پرونده به واحد اجرای احکام را مطرح کند. در این مرحله، واحد اجرای احکام وظیفه دارد نسبت به توقیف اموال و وصول مبلغ چک اقدام نماید.
نکات مهم حقوقی و چالش های اجراییه چک
فرآیند صدور اجراییه چک، هرچند به ظاهر ساده است، اما در بطن خود پیچیدگی ها و نکات حقوقی ظریفی دارد که آگاهی از آن ها برای هر دو طرف (دارنده و صادرکننده) ضروری است.
علیه چه کسانی می توان اجراییه صادر کرد؟
یکی از سؤالات کلیدی در این فرآیند، این است که دامنه شمول اجراییه به چه افرادی می رسد.
- فقط صادرکننده و صاحب حساب: طبق ماده ۲۳ قانون صدور چک، اجراییه فقط علیه صادرکننده چک و صاحب حساب قابل صدور است. اگر صادرکننده چک شخص دیگری غیر از صاحب حساب باشد (مثلاً مدیرعامل یک شرکت به وکالت از شرکت)، اجراییه می تواند به صورت تضامنی علیه هر دو صادر شود.
- عدم امکان صدور علیه ظهرنویس و ضامن: این نکته بسیار مهم است که اجراییه موضوع ماده ۲۳ قانون صدور چک، علیه ظهرنویس (کسانی که چک را پشت نویسی کرده اند) و ضامنان آن ها قابل صدور نیست. برای مطالبه وجه چک از این افراد، دارنده باید از طریق طرح دعوای مطالبه وجه چک به صورت جداگانه در دادگاه اقدام کند.
- صدور اجراییه علیه ورثه صادرکننده چک: در صورتی که صادرکننده چک فوت کرده باشد، دارنده چک می تواند درخواست صدور اجراییه را به طرفیت ورثه متوفی مطرح کند. البته در این خصوص، رعایت مواد ۲۲۶، ۲۴۹ و ۲۵۰ قانون امور حسبی که مربوط به ترکه متوفی و مسئولیت ورثه است، الزامی می باشد.
محدودیت ها و موانع صدور اجراییه (تفصیلی)
ماده ۲۳ قانون صدور چک، برای صدور اجراییه، محدودیت های روشنی را تعیین کرده است که تکرار و تشریح دقیق آن ها حائز اهمیت است:
- چک مشروط: اگر پرداخت وجه چک منوط به تحقق شرطی باشد که در متن آن درج شده است، امکان صدور اجراییه وجود ندارد. این شامل هر نوع قید و شرطی است که مانع پرداخت فوری و بدون قید و شرط وجه چک باشد.
- چک تضمینی یا امانی: چنانچه در متن چک قید شده باشد که چک بابت تضمین انجام تعهدی یا به عنوان امانت صادر شده است، دادگاه از صدور اجراییه خودداری می کند. رویه دادگاه ها در این خصوص بسیار سخت گیرانه است و صرف ادعای شفاهی یا مدارک جداگانه (بدون درج در متن چک) برای اثبات این موضوع کافی نیست.
- چک های با دستور عدم پرداخت (ماده ۱۴): اگر گواهی عدم پرداخت به دلیل دستور عدم پرداخت صادرکننده (به علت سرقت، مفقودی، جعل، کلاهبرداری و…) صادر شده باشد و صادرکننده ظرف مهلت قانونی یک هفته، دعوای حقوقی یا کیفری مربوطه را مطرح و گواهی آن را به بانک ارائه کرده باشد، اجراییه صادر نمی شود. در غیر این صورت (عدم طرح دعوا در مهلت قانونی)، اجراییه قابل صدور خواهد بود.
مطالبات قابل وصول از طریق اجراییه
درک دقیق اینکه چه مواردی را می توان از طریق اجراییه وصول کرد، بسیار مهم است تا انتظارات واقع بینانه باشد.
- فقط اصل مبلغ چک و حق الوکاله وکیل: از طریق اجراییه موضوع ماده ۲۳، صرفاً اصل مبلغ چک و حق الوکاله وکیل (در صورتی که دارنده وکیل داشته باشد و طبق تعرفه قانونی محاسبه شود) قابل وصول است.
- وضعیت خسارت تأخیر تأدیه:
یکی از نکات مهم این است که خسارت تأخیر تأدیه (سود دیرکرد) از طریق اجراییه قابل وصول نیست. برای مطالبه خسارت تأخیر تأدیه، دارنده باید یک دعوای حقوقی جداگانه در دادگاه صالح مطرح کند. مبنای محاسبه خسارت تأخیر تأدیه برای چک، بر اساس نرخ تورم اعلامی بانک مرکزی از تاریخ سررسید چک تا زمان پرداخت است. رأی وحدت رویه شماره ۸۱۲ مورخ ۰۱/۰۴/۱۴۰۰ هیأت عمومی دیوان عالی کشور، این مبدأ را تاریخ سررسید چک تعیین کرده و چک را از شمول شرایط مقرر در ماده ۵۲۲ قانون آیین دادرسی دادگاه های عمومی و انقلاب در امور مدنی مصوب ۱۳۷۹ (که صرفاً شامل بدهی های ناشی از قرارداد است) خارج کرده است.
- تأمین خواسته:
در مرحله درخواست اجراییه چک، امکان درخواست تأمین خواسته (یعنی توقیف اموال خوانده قبل از صدور اجراییه) وجود ندارد؛ زیرا اجراییه چک یک دعوا نیست که نیاز به تأمین خواسته داشته باشد. اما طبق تبصره ۱ ماده ۳۵ قانون اجرای احکام مدنی، متقاضی می تواند پس از ابلاغ اجراییه و حتی پیش از انقضای مهلت ۱۰ روزه، درخواست توقیف اموال صادرکننده (محکوم علیه) را به دادگاه صادرکننده اجراییه ارائه دهد. دادگاه نیز این درخواست را طی نامه ای به واحد اجرای احکام مدنی اعلام می کند تا اقدامات لازم صورت گیرد.
ابطال اجراییه چک
گاهی ممکن است به دلایلی، اجراییه صادره نیاز به ابطال داشته باشد. این ابطال به دو شکل اصلی انجام می پذیرد:
- ابطال خودکار توسط دادگاه (در صورت اشتباه اولیه): اگر دادگاه در مرحله صدور اجراییه، به اشتباه یا بدون توجه به صراحت متن چک (مثلاً درج قید شرط یا تضمین در متن چک) اجراییه صادر کرده باشد، به محض اطلاع و احراز اشتباه، باید فوراً اجراییه را با تنظیم صورت جلسه ای ابطال و طی گزارشی به اجرای احکام، اجراییه را کان لم یکن (بی اثر) اعلام کند. این عمل مستنبط از ماده ۱۱ قانون اجرای احکام مدنی است که به دادگاه اجازه می دهد اشتباهات خود را تصحیح کند.
- ابطال اجراییه با حکم دادگاه دیگر (چک مشروط/تضمینی خارج از متن چک): اگر موارد مشروط یا تضمینی بودن چک، در متن خود چک قید نشده باشد اما صادرکننده چک ادعا کند که چک بابت تضمین یا مشروط بوده (و این ادعا بر اساس مدارک جداگانه مانند قرارداد یا تفاهم نامه قابل اثبات باشد)، دادگاه صادرکننده اجراییه رأساً اجراییه را ابطال نمی کند. در این حالت، مدعی (صادرکننده چک) باید ادعای خود مبنی بر تضمینی، مشروط یا جعلی بودن چک را در یک محکمه مجزا اثبات کند. پس از آنکه وی موفق به اخذ حکم قطعی در این خصوص شد، می تواند تصویری از آن دادنامه را به دادگاه صادرکننده اجراییه ارسال کند تا دادگاه بر اساس رأی جدید، از دستور اجرای صادره عدول کرده و اجراییه را ابطال نماید.
آگاهی از حقوق و وظایف قانونی در خصوص چک برگشتی، همچون سپری محافظ برای دارنده و صادرکننده چک عمل می کند و از ورود به مسیرهای پرپیچ وخم و پرهزینه حقوقی جلوگیری به عمل می آورد.
حقوق صادرکننده چک (محکوم علیه) پس از ابلاغ اجراییه
صادرکننده ای که اجراییه علیه او صادر شده است، حقوقی دارد که باید از آن ها مطلع باشد:
- مهلت ۱۰ روزه برای پرداخت: پس از ابلاغ اجراییه، صادرکننده ۱۰ روز فرصت دارد تا وجه چک را پرداخت کند یا ترتیبی برای پرداخت آن بدهد. در این مهلت، هیچ گونه اقدامی از سوی واحد اجرای احکام برای توقیف اموال صورت نمی گیرد.
- درخواست اعسار از پرداخت محکوم به: اگر صادرکننده چک توانایی پرداخت کل مبلغ را به صورت یکجا نداشته باشد، می تواند ظرف مهلت قانونی (پس از ابلاغ اجراییه و تا زمان اجرای کامل) درخواست اعسار از پرداخت محکوم به را به دادگاه صادرکننده اجراییه ارائه دهد. دادگاه پس از بررسی شرایط مالی وی و احراز اعسار، حکم به پرداخت اقساطی صادر می کند. این حق بر اساس ماده ۳ قانون نحوه اجرای محکومیت های مالی برای بدهکاران در نظر گرفته شده است.
- امکان طرح دعوای ابطال اجراییه: در صورتی که صادرکننده دلایل موجهی برای ابطال اجراییه داشته باشد (مانند مشروط یا تضمینی بودن چک که در متنی جداگانه اثبات شود)، می تواند دعوای ابطال اجراییه را در دادگاه صالح مطرح کند و تا زمان رسیدگی به آن، درخواست توقف عملیات اجرایی را بنماید.
نکات خاص برای انواع چک
چک ها انواع مختلفی دارند که هر کدام ممکن است در فرآیند اجراییه، نکات خاص خود را داشته باشند:
- چک های قدیمی (غیرصیادی): امکان صدور اجراییه برای این دسته از چک ها نیز وجود دارد، به شرطی که دو شرط اصلی رعایت شود:
- در گواهی عدم پرداخت، کد رهگیری درج شده باشد.
- از تاریخ صدور چک یا گواهی عدم پرداخت، بیش از پنج سال سپری نشده باشد. (پس از گذشت ۵ سال، امکان صدور اجراییه از بین می رود و تنها راه، دعوای مطالبه وجه خواهد بود.)
- چک های موردی (فاقد دسته چک): اشخاصی که دارای حساب جاری هستند اما دسته چک ندارند، می توانند بر اساس تبصره ۲ ماده ۶ قانون صدور چک، چک موردی دریافت کنند. کلیه قوانین و مقررات مربوط به چک های عادی، شامل چک های موردی نیز می شود و در صورت برگشت خوردن، دارنده می تواند همانند سایر چک ها، از طریق ماده ۲۳ قانون صدور چک، درخواست صدور اجراییه را مطرح نماید.
- تفاوت گواهی مطابقت امضا در اجراییه دادگاه و اداره ثبت:
یکی از تفاوت های مهم بین اجراییه از طریق دادگاه و اداره ثبت، در بحث مطابقت امضا است. برای درخواست اجراییه از طریق اداره ثبت، بانک باید در گواهی عدم پرداخت، نمونه امضای صادرکننده را با نمونه امضای موجود در بانک، در حدود عرف بانکداری تأیید کند. اما در درخواست صدور اجراییه از طریق دادگاه (ماده ۲۳ قانون صدور چک)، گواهی مطابقت امضا توسط بانک، الزامی نیست و عدم تأیید امضا، خللی در صدور اجراییه از طریق دادگاه ایجاد نمی کند.
اجراییه چک از طریق دادگاه، مسیری نسبتاً سریع و کم هزینه برای وصول مطالبات است که با آگاهی از جزئیات آن، می توان به نحو موثری از حقوق خود دفاع کرد.
سوالات متداول
آیا برای اجراییه چک حتماً باید وکیل گرفت؟
خیر، اجباری برای گرفتن وکیل وجود ندارد و دارنده چک می تواند شخصاً با مراجعه به دفاتر خدمات الکترونیک قضایی، درخواست صدور اجراییه را مطرح کند. با این حال، با توجه به پیچیدگی های قانونی و رویه های قضایی، استفاده از خدمات یک وکیل متخصص می تواند فرآیند را تسریع کرده و از بروز اشتباهات احتمالی جلوگیری کند. همچنین، حق الوکاله وکیل نیز در صورت صدور اجراییه، قابل وصول از صادرکننده است.
اجراییه چک از طریق دادگاه چقدر طول می کشد؟
مدت زمان صدور اجراییه چک از طریق دادگاه، نسبت به دعاوی حقوقی مطالبه وجه بسیار کوتاه تر است، زیرا نیازی به تشکیل جلسه دادرسی نیست. پس از ثبت درخواست در دفاتر خدمات قضایی، صدور اجراییه توسط دادگاه ممکن است بین چند روز تا چند هفته طول بکشد. پس از آن، مهلت ۱۰ روزه قانونی برای پرداخت وجه چک توسط صادرکننده وجود دارد و در صورت عدم پرداخت، پرونده به اجرای احکام ارسال می شود که مراحل اجرایی آن نیز زمان بر خواهد بود و بستگی به وضعیت اموال محکوم علیه دارد.
هزینه اجراییه چک چقدر است؟
هزینه دادرسی برای درخواست صدور اجراییه چک از طریق دادگاه، به مراتب کمتر از هزینه دادرسی دعاوی مالی است. این درخواست به عنوان یک درخواست غیرمالی تلقی می شود و مبلغ ثابت و نسبتاً پایینی دارد که سالانه توسط قوه قضاییه تعیین و ابلاغ می گردد. برای اطلاع از مبلغ دقیق، باید به تعرفه های جاری دفاتر خدمات الکترونیک قضایی مراجعه کرد.
اگر صادرکننده چک فوت کند، چه باید کرد؟
در صورتی که صادرکننده چک فوت کند، دارنده چک می تواند درخواست صدور اجراییه را به طرفیت ورثه قانونی متوفی مطرح کند. لازم است در این خصوص، با توجه به مواد ۲۲۶، ۲۴۹ و ۲۵۰ قانون امور حسبی، اقدامات لازم برای معرفی ورثه و رعایت مقررات مربوط به ترکه انجام شود. مسئولیت ورثه در قبال دیون متوفی، تا میزان سهم الارث هر یک از آن ها از ترکه متوفی خواهد بود.
چگونه می توانم جلوی صدور اجراییه برای یک چک را بگیرم؟
اگر شما صادرکننده چک هستید و فکر می کنید اجراییه به اشتباه یا غیرقانونی صادر شده است، می توانید از طریق راه های زیر اقدام کنید:
- اگر چک مشروط یا تضمینی بوده و این شرط یا تضمین در متن خود چک قید شده است، دادگاه باید اجراییه را باطل کند.
- اگر دلایلی برای عدم پرداخت بر اساس ماده ۱۴ قانون صدور چک (مانند سرقت، جعل، مفقودی) دارید و در مهلت قانونی یک هفته، دعوای حقوقی/کیفری مرتبط را مطرح کرده و گواهی آن را به بانک ارائه داده اید، می توانید با ارائه مدارک به دادگاه، درخواست ابطال اجراییه را مطرح کنید.
- اگر دلایل مشروط یا تضمینی بودن چک، در متنی جداگانه اثبات پذیر است، باید ابتدا با طرح یک دعوای حقوقی جداگانه در دادگاه، این موضوع را اثبات و سپس با ارائه حکم قطعی، درخواست ابطال اجراییه را به دادگاه صادرکننده اجراییه ارائه دهید.
- در صورتی که توانایی پرداخت کل وجه چک را به صورت یکجا ندارید، می توانید درخواست اعسار از پرداخت محکوم به را مطرح کنید.
آیا می توانیم چک مشروط یا تضمینی را از طریق اجراییه وصول کنیم؟
خیر. طبق صریح قانون و رویه قضایی، اگر در متن چک قید شده باشد که پرداخت وجه آن مشروط به انجام امری است یا به عنوان تضمین انجام تعهد یا امانت صادر شده، امکان صدور اجراییه از طریق دادگاه وجود ندارد و درخواست شما رد خواهد شد. در این موارد، تنها راهکار قانونی، طرح دعوای حقوقی مطالبه وجه چک است که در آن، شما باید ثابت کنید که شرط تحقق یافته یا تعهد تضمین شده، انجام نشده است.
تامین خواسته چیست و آیا در اجراییه چک کاربرد دارد؟
تأمین خواسته به معنای توقیف اموال خوانده (بدهکار) قبل از صدور حکم نهایی است تا از انتقال اموال و عدم امکان وصول مطالبات جلوگیری شود. در خصوص اجراییه چک از طریق دادگاه، امکان درخواست تأمین خواسته در مرحله درخواست صدور اجراییه وجود ندارد؛ زیرا اجراییه یک دعوای حقوقی نیست. با این حال، طبق تبصره ۱ ماده ۳۵ قانون اجرای احکام مدنی، شما می توانید پس از ابلاغ اجراییه و حتی پیش از انقضای مهلت ۱۰ روزه پرداخت، درخواست توقیف اموال صادرکننده را به دادگاه صادرکننده اجراییه ارائه دهید.
نتیجه گیری
صدور اجراییه چک از طریق دادگاه، یک ابزار قانونی قدرتمند و کارآمد است که به دارنده چک کمک می کند تا مطالبات خود را با سرعت و هزینه کمتر وصول کند. این مسیر، به ویژه با تکیه بر ماده ۲۳ قانون صدور چک، فرصتی برای دوری از فرآیندهای طولانی و پرهزینه دادرسی فراهم می آورد.
در این مقاله، به تفصیل به تمامی ابعاد این فرآیند، از شرایط و مدارک لازم گرفته تا نکات حقوقی مهم و چالش های اجرایی، پرداخته شد. آنچه در این میان حیاتی است، آگاهی کامل از جزئیات قانونی و رعایت دقیق مراحل است. عدم شناخت کافی از این موارد می تواند به سردرگمی، اطاله دادرسی و حتی تضییع حقوق منجر شود.
با توجه به پیچیدگی های ذاتی مسائل حقوقی، به ویژه در مواردی که شرایط چک یا طرفین دارای ابهامات خاصی باشد، مشاوره با یک وکیل متخصص در امور چک و حقوق بانکی، توصیه ای جدی است. وکیل متخصص می تواند با ارائه راهنمایی های دقیق و نمایندگی حقوقی، مسیر وصول مطالبات شما را هموارتر و با اطمینان بیشتری پیش ببرد.
امید است این راهنمای جامع، به شما در فهم عمیق تر و پیگیری مؤثرتر حقوق خود در زمینه صدور اجراییه چک از طریق دادگاه یاری رسانده باشد و با آگاهی و اقدام به موقع، بتوانید از منافع قانونی خود به بهترین شکل ممکن دفاع کنید.