سه کتاب مهم که درس های جدی برای سیاستگذاری خارجی ایران دارند

۱. «در باره چین» On China اثر هنری کیسینجر نویسنده و سیاستمدار یهودی الاصل امریکایی ، چون تجربه برجسته دیپلماتیک این نویسنده در حل یکی از مهمترین معضلات ژئوپلتیک قرن بیستم، یعنی برقراری روابط چین و امریکا، را توصیف می کند. نویسنده در این کتاب نشان می دهد که برای نزدیکی با چین باید مفهوم منافع ژئوپلتیک را از زاویه نگاه و اقناع چینی ها به منفعت آن رابطه تعریف کرد، نه صرفا از زاویه منافع امریکا (رویکردی که امریکایی ها در مورد ایران بکار نمی گیرند). این امر یک درس تاریخی است که برای ایران هم در تنظیم رابطه متعادل با چین مهم است. چین از زاویه منافع خود به یک ایران ضعیف به لحاظ اقتصادی بهای چندانی نمی دهد. به همین دلیل، از نظر اینجانب برای برقراری رابطه صحیح و بر مبنای منفعت با چین، نباید صرفا از زاویه منبع بودن تجارت و منفعت اقتصادی (همان رویکرد سنتی و نادرست ایران که در دولت های مختلف و با آدم های مشابه دائما تکرار می شود) به این کشور نگریست. یک ایران قوی و ثبات ساز در منطقه برای چینی ها اهمیت استراتژیک بیشتری دارد تا نگاه به چین از زاویه صرف تبادل انرژی و تجارت. چون چین انرژی را از هر طرفی به راحتی می تواند بخرد. اولویت سیاست منطقه ای چین «امنیت انرژی» یعنی ثبات منطقه ای است. بر مبنای چنین منطقی، چینی ها اخیرا آشتی تاریخی ایران و عربستان سعودی را رغم زدند.
۲. کتاب«جنگ و صلح» War & Peace اثر لئو تولستوی نویسنده برجسته روسی. اکنون که شاهد جنگ روسیه و اوکراین (بخوانید با غرب و ناتو) هستیم، اهمیت فهم «state» و مقدس بودن آن از نگاه روسی، درک بهتری به خواننده ایرانی از سرنوشت نهایی جنگ اوکراین بدست می دهد. نویسنده این اثر از یک نگاه جامعه شناختی رومانتیک نشان می دهد که چگونه روس ها با سرسختی و اتحاد از تمامی ابزارهای موجود، از جمله به آتش کشیدن شهر تاریخی خود یعنی مسکو و عقب نشینی تاکتیکی برای ذخیره آخرین قوای نظامی خود، با هدف حفظ «state» روسی استفاده می کنند تا قوای نظامی ناپلئون بناپارت را در راه بازگشت به فرانسه شکست دهند. این کتاب به ما می اموزد که در مواجهه مسکو با اوکراین و غرب احتمالا شاهد سرسختی شدید روس ها و احتمال اندک شکست آنها در این جنگ (اگر پیروز میدان نباشند) خواهیم بود. این امر به لحاظ تنظیم و جهت گیری سیاست خارجی کشورمان در جهت چگونگی ایجاد تعادل در روابط با روسیه و غرب در این لحظه تاریخی تغییر و گذار در ساختار سیاست جهانی مهم است.
۳. کتاب «کانکتوگرافی» Connectography اثر پاراگ خانا نویسنده هندی الاصل سنگاپوری است، که به اهمیت جایگزینی «زنجیره انتقال منطقه ای کالا» در کنار «زنجیره انتقال جهانی کالا» یعنی روند هژمونی محور در تئوری غربی «وابستگی متقابل» در مفهوم جهانی شدن و دنیای بدون مرز می پردازد. در این کتاب، جهان در حال منطقه ای شدن تصویر می شود و اتصال جغرافیایی به عنوان مهمترین عنصر تاثیر گذار در رشد اقتصادی و تنظیم روابط استراتژیک کشورها تلقی می گردد. این مفهوم از نگاه و تجربه اینجانب به معنای حرکت به سوی الگوی جدیدی از «چندجانبه گرایی منطقه ای» است، که کشورمان با توجه به برتری ژئوپلتیک منطقه ای منفعت فراوانی از آن می برد. توجه به زنجیره انتقال منطقه ای در کریدور شمال و جنوب، از سن پطرزبورگ تا بمبئی، و کریدور شرقی و غربی چینی، یعنی جاده ابریشم جدید یا BRI، از بی جینگ تا اروپای شرقی، که ایران بنا به جبر جغرافیایی در نقطه اتصال آن قرار می گیرد، درس های مهمی برای تنظیم سیاستگذاری خارجی و اقتصادی کشورمان دارد.

* استاد روابط بین الملل