دخول از پشت از نظر اسلام

موضوع دخول از پشت یا رابطه مقعدی با همسر، یکی از مباحث پیچیده و حساس در فقه اسلامی است که همواره پرسش ها و ابهامات زیادی را برای زوج های مسلمان به وجود آورده است. در شریعت اسلام، این نوع رابطه از نظر احکام شرعی و همچنین پیامدهای جسمی و روانی مورد توجه قرار گرفته است. بررسی دقیق این موضوع نیازمند تفکیک دیدگاه های فقهی میان شیعه و اهل سنت، استناد به آیات قرآن کریم و احادیث معتبر، و در نهایت تحلیل جوانب پزشکی و سلامت مرتبط با آن است. هدف این مقاله، ارائه یک راهنمای جامع و مستند برای درک بهتر این مسئله، کمک به تصمیم گیری آگاهانه و حفظ سلامت و آرامش در کانون خانواده های مسلمان است.

دیدگاه اسلام در کلیت: چارچوب روابط زناشویی

اسلام، دینی جامع است که به تمامی ابعاد زندگی انسان، از جمله ظریف ترین و خصوصی ترین جنبه ها مانند روابط زناشویی، توجه ویژه ای مبذول داشته است. این توجه نه تنها شامل تعیین حدود و احکام، بلکه دربرگیرنده توصیه ها و راهنمایی هایی برای ایجاد صمیمیت، محبت و آرامش در زندگی مشترک است. در آموزه های اسلامی، رابطه جنسی میان زن و شوهر به عنوان یک عامل مهم در تقویت بنیان خانواده و ارضای نیازهای طبیعی و عاطفی معرفی شده است که باید در چارچوب عفت و رعایت حدود شرعی صورت گیرد. منابع اصلی برای استخراج این احکام، قرآن کریم و سنت پیامبر اکرم (ص) و ائمه اطهار (ع) است که شامل احادیث، سیره و فتاوای علمای دین می شود. این چارچوب کلی، زمینه ساز ورود به بحث دقیق تر پیرامون حکم دخول از پشت است.

تمایز «دخول از پشت» با «لواط»: مفهومی اساسی

پیش از ورود به جزئیات فقهی، درک تمایز میان دو اصطلاح «دخول از پشت» (رابطه مقعدی) و «لواط» از اهمیت بالایی برخوردار است. لواط در فقه اسلامی به معنای همجنس گرایی مردانه است، یعنی برقراری رابطه جنسی از طریق مقعد میان دو مرد. این عمل در اسلام به اتفاق آرا، گناه کبیره و حرام قطعی شناخته شده و برای آن مجازات های سنگینی در نظر گرفته شده است. آیات متعددی در قرآن کریم به داستان قوم لوط و عذاب آن ها به دلیل ارتکاب این عمل زشت اشاره دارد.

در مقابل، «دخول از پشت» یا «رابطه مقعدی» زمانی مطرح می شود که این عمل میان یک مرد و همسر شرعی او صورت گیرد. گرچه ماهیت فیزیکی عمل ممکن است مشابه باشد، اما تفاوت فاحش در جنسیت طرفین و وجود رابطه زناشویی مشروع، حکم شرعی آن را کاملاً از لواط جدا می کند. به همین دلیل، نباید این دو مفهوم را با یکدیگر یکسان دانست یا احکام یکی را به دیگری تعمیم داد. در ادامه، احکام مربوط به دخول از پشت با همسر شرعی بررسی خواهد شد.

بررسی دقیق حکم شرعی در فقه شیعه اثنی عشری

در فقه شیعه، حکم شرعی دخول از پشت با همسر، موضوعی است که نظرات مختلفی درباره آن وجود دارد و نیازمند بررسی دقیق و با جزئیات فتاوای مراجع عظام تقلید است. این مسئله به طور کلی در دو حالت بررسی می شود: با رضایت همسر و بدون رضایت او.

حکم اولیه بر اساس رضایت یا عدم رضایت همسر

مهم ترین عامل در تعیین حکم رابطه مقعدی در فقه شیعه، رضایت یا عدم رضایت همسر است. در این زمینه، اکثر مراجع تقلید قائل به کراهت شدید این عمل هستند و برخی نیز آن را بنابر احتیاط واجب جایز نمی دانند.

تفکیک و طبقه بندی فتاوای مراجع عظام تقلید

برای درک عمیق تر، فتاوای چند تن از مراجع تقلید مطرح شیعه را دسته بندی می کنیم:

• مراجع قائل به «کراهت شدید» (با رضایت همسر) و «حرمت» (بدون رضایت یا موجب اذیت):
  • آیت الله خامنه ای: ایشان این عمل را در صورت رضایت زن، کراهت شدید و احتیاط را در ترک آن می دانند. اما اگر موجب اذیت زن شود یا زن راضی نباشد، آن را حرام می شمارند.
  • امام خمینی (ره): ایشان در تحریرالوسیله به صراحت ذکر کرده اند که نزدیکی از پشت با همسر کراهت شدیده دارد.
  • آیت الله مکارم شیرازی: در صورت رضایت زن، اشکالی ندارد اما کراهت شدید دارد.
  • آیت الله صافی گلپایگانی: ایشان نیز قائل به کراهت شدید این عمل با رضایت زن هستند.
  • آیت الله نوری همدانی: این عمل را در صورت رضایت زن دارای کراهت شدید می دانند.
• مراجع قائل به «کراهت شدید» (با رضایت) و «احتیاط واجب جایز نیست» (بدون رضایت):
  • آیت الله سیستانی: ایشان می فرمایند اگر بدون رضایت زن باشد، بنابر احتیاط واجب جایز نیست و در صورت رضایت نیز کراهت شدید دارد.
  • آیت الله فاضل لنکرانی: ایشان نیز معتقدند اگر زن راضی نباشد، بنابر احتیاط واجب جایز نیست و در صورت رضایت، کراهت شدید دارد.
• مراجع قائل به «احتیاط واجب جایز نیست» (حتی با رضایت):
  • آیت الله بهجت: ایشان حتی با رضایت زن نیز این عمل را بنابر احتیاط واجب جایز نمی دانند.
  • آیت الله تبریزی: بنابر احتیاط واجب، جایز نیست.
  • آیت الله وحید خراسانی: بنابر احتیاط واجب، جایز نیست.
  • آیت الله خوئی: ایشان نیز این عمل را، چه زن راضی باشد و چه نباشد، بنابر احتیاط حرام دانسته اند.

استناد به روایات

یکی از روایات کلیدی که در این بحث مورد استناد قرار می گیرد، حدیثی از امام صادق (ع) است. از ایشان درباره مردی که از پشت با همسرش نزدیکی می کند، پرسیده شد و حضرت پاسخ دادند: «لا بأس اذا رضیت» (اگر راضی باشد، اشکالی ندارد). این حدیث در کتب معتبری چون وسائل الشیعه (ج ۲۰، ص ۱۴۵) نقل شده است. نحوه تفسیر این حدیث توسط مراجع مختلف، منجر به تفاوت در فتاوا شده است؛ برخی آن را به معنای جواز در صورت رضایت می دانند، در حالی که برخی دیگر آن را با توجه به سایر ملاحظات شرعی و پزشکی، در حد احتیاط واجب یا کراهت شدید تفسیر می کنند.

رابطه مقعدی با همسر در فقه شیعه، در صورت رضایت زن، اغلب با کراهت شدید همراه است و در صورت عدم رضایت یا ایجاد اذیت، حرام یا بنابر احتیاط واجب جایز نیست.

حکم در صورت اکراه، عدم رضایت یا اضرار به زن

در تمامی دیدگاه های فقهی شیعه، اگر زن به این عمل رضایت نداشته باشد، یا مرد او را مجبور به آن کند، یا انجام این عمل منجر به آزار جسمی یا روانی جدی برای زن شود، به طور قاطع حرام است. اسلام حقوق زن را در رابطه زناشویی به رسمیت می شناسد و هیچ مردی حق ندارد همسر خود را به عملی که به آن راضی نیست یا برایش ضرر دارد، مجبور کند. در چنین مواردی، زن حق دارد از تمکین خودداری کند و حتی می تواند شکایت خود را به مراجع قضایی یا دینی مطرح نماید.

حکم در ایام قاعدگی

نزدیکی از جلو (مهبل) در ایام قاعدگی زن، به اتفاق آرای فقهای شیعه، حرام است و قرآن کریم نیز به صراحت به آن نهی کرده است (سوره بقره، آیه ۲۲۲). اما درباره حکم نزدیکی از پشت در این ایام، نظرات کمی متفاوت است:

• آیت الله مکارم شیرازی: ایشان تأکید دارند که بنابر احتیاط واجب، نزدیکی از پشت در ایام قاعدگی نیز جایز نیست.
• سایر مراجع: برخی دیگر نیز با توجه به کراهت شدید این عمل در حالت عادی و نیز حساسیت ایام قاعدگی، آن را جایز نمی دانند یا دست کم احتیاط واجب بر ترک آن دارند.

احکام جانبی و مرتبط

برخی احکام شرعی دیگر نیز به دنبال انجام دخول از پشت مطرح می شوند:

1. وجوب غسل جنابت: در صورت انجام دخول (یعنی ورود به اندازه ختنه گاه یا بیشتر، حتی بدون انزال)، بر هر دو طرف (زن و مرد) غسل جنابت واجب می شود. این حکم مورد اتفاق اکثر مراجع است. تنها آیت الله مکارم شیرازی در مورد زن، احتیاط واجب را بر جمع بین غسل و وضو می دانند.
2. مسئله عده در عقد موقت: اگر در عقد موقت، نزدیکی از پشت صورت گیرد، بنابر احتیاط واجب برخی از مراجع (مانند آیت الله مکارم شیرازی)، زن باید عده نگه دارد. این موضوع نشان دهنده اهمیت این عمل در تعیین برخی احکام شرعی است.
3. توبه و استغفار: در صورتی که این عمل به صورت حرام (مثلاً بدون رضایت زن) انجام شده باشد، توبه و استغفار از خداوند متعال و جبران حق الناس (در صورت آسیب رساندن به همسر) لازم است. حتی در صورت کراهت شدید نیز، ترک آن و استغفار برای دوری از مکروهات توصیه می شود.

بررسی دقیق حکم شرعی در فقه اهل سنت

بر خلاف فقه شیعه که در آن نظرات مراجع مختلفی در مورد حکم دخول از پشت با همسر وجود دارد، در فقه اهل سنت، دیدگاه ها به مراتب صریح تر و یکپارچه تر است.

حکم کلی و اجماع فقها

در فقه اهل سنت، رابطه جنسی مقعدی با همسر به اتفاق آرا و اجماع فقهای مذاهب چهارگانه (حنفی، مالکی، شافعی و حنبلی) حرام و ممنوع قطعی است. این حرمت بدون قید و شرط، حتی با رضایت کامل همسر نیز پابرجاست. علمای اهل سنت معتقدند که رضایت دو طرف نمی تواند چیزی را که در احادیث و سنت پیامبر اکرم (ص) به صراحت نهی شده است، حلال کند.

استدلال ها و احادیث نبوی

استدلال اصلی فقهای اهل سنت برای حرمت این عمل، مبتنی بر احادیث صریح و متعددی از پیامبر اکرم (ص) است که این نوع رابطه را به شدت نهی کرده اند. برخی از این احادیث عبارتند از:

• حدیثی که در سنن ترمذی و دیگر کتب حدیثی نقل شده است: «کسی که با زن در حال حیض یا از مقعد با او نزدیکی کند، از دین خارج شده است.» (این حدیث به معنای خروج از دایره دین به طور کامل نیست، بلکه اشاره به گناه کبیره و خروج از مسیر تقوا دارد.)
• حدیث دیگری که می فرماید: «خداوند به مردی که با همسر خود از مقعد نزدیکی کند، نگاه نمی کند.»

یوسف قرضاوی، یکی از علمای برجسته معاصر اهل سنت، نیز بر حرمت قاطع رابطه جنسی مقعدی تأکید کرده و بیان می دارد که اگر مردی چنین درخواستی از همسر خود داشته باشد، زن نباید تمکین کند. او حتی پا را فراتر گذاشته و در صورت اصرار و تحمیل از سوی مرد، به زن توصیه می کند که حق طلاق خود را به کار گیرد. علمای اهل سنت همچنین تأکید کرده اند که زوج هایی که مرتکب این عمل شده اند، باید از این گناه توبه نصوح کرده و دیگر آن را تکرار نکنند.

تفسیر آیه «زنان شما کشتزار شما هستند» (بقره ۲۲۳)

آیه ۲۲۳ سوره بقره که می فرماید: «زنان شما کشتزار شما هستند، پس از هر جا [و هر گونه] که خواهید به کشتزار خود [در]آیید» گاهی اوقات توسط برخی افراد به عنوان مجوزی برای رابطه مقعدی تفسیر شده است. با این حال، فقها و مفسران اهل سنت این برداشت را رد می کنند. آن ها منظور از «هر گونه که خواهید» را نه ورود از هر مکان، بلکه ورود از هر جهت (رو به جلو یا رو به عقب) ولی در محل زرع و بذرپاشی (یعنی واژن) می دانند. این تفسیر بر این نکته تأکید دارد که مقصد و محل اصلی رابطه جنسی، رحم و محل لقاح است که خداوند آن را برای تداوم نسل قرار داده است و مقعد از نظر فیزیولوژیک برای این منظور طراحی نشده است. بنابراین، در دیدگاه اهل سنت، این آیه به هیچ وجه مجوز رابطه مقعدی نیست و همچنان حرمت آن را برقرار می دانند.

دیدگاه قرآن کریم (آیات مرتبط با قوم لوط)

آیات قرآن کریم که به موضوع «لواط» اشاره دارند، عمدتاً به رفتار قوم لوط می پردازند که مرتکب همجنس گرایی مردانه می شدند. این آیات به طور مستقیم به رابطه مقعدی میان زن و شوهر اشاره ندارند، اما از نظر برخی مفسران و فقها، می توانند درک عمیق تری از نگاه قرآن به اعمالی که خلاف فطرت و حکمت خلقت تلقی می شوند، ارائه دهند.

ذکر و تبیین آیات کلیدی

قرآن کریم در سوره های مختلفی به داستان قوم لوط و عمل زشت آن ها اشاره کرده است. برخی از این آیات شامل موارد زیر است:

• سوره اعراف (آیات ۸۰-۸۴): «و (یاد کن) لوط را هنگامی که به قوم خود گفت: آیا عمل بسیار زشتی را انجام می دهید که هیچ یک از جهانیان پیش از شما انجام نداده است؟! آیا شما از روی شهوت به سراغ مردان می روید نه زنان؟! شما گروه اسرافکار (و منحرفی) هستید!» این آیات به صراحت عمل لواط را زشت و انحراف از مسیر فطرت انسانی معرفی می کنند.
• سوره هود (آیات ۷۸-۸۳): در این آیات، لوط (ع) به قوم خود هشدار می دهد و از آن ها می خواهد که از این عمل شنیع دست بردارند و به جای آن به زنان خود روی آورند.
• سوره حجر (آیات ۷۲-۷۵): این آیات به عذاب دردناکی که بر قوم لوط نازل شد اشاره دارد و آن را نشانه ای برای افراد هوشیار می داند.
• سوره شعراء (آیات ۱۶۵-۱۶۸): لوط (ع) به قومش می گوید: «آیا از میان مردم جهان با مردها در می آمیزید و آنچه را پروردگارتان از همسرانتان برای شما آفریده وا می گذارید؟ بلکه شما مردمی تجاوزکارید.»
• سوره نمل (آیات ۵۴-۵۸): مجدداً به هشدار لوط (ع) و نادانی قومش اشاره می کند که به جای زنان، به سراغ مردان می رفتند.

داستان قوم لوط در قرآن، با تمرکز بر زشتی عمل لواط و انحراف از مسیر فطرت، به عنوان یک هشدار جدی مطرح شده است. این داستان نشان می دهد که خداوند اعمالی را که خلاف نظام خلقت و تداوم نسل باشد، به شدت تقبیح می کند.

قرآن کریم به صراحت «لواط» را عملی زشت و ناپسند می داند و به عواقب دردناک آن اشاره می کند. این آیات، هرچند مستقیماً به رابطه مقعدی با همسر نمی پردازند، اما می توانند در فهم کلی نگاه اسلام به این گونه اعمال کمک کننده باشند.

تمایز مجدد: لواط و رابطه مقعدی با همسر

باید مجدداً تأکید کرد که آیات فوق درباره «لواط» (همجنس گرایی مردانه) نازل شده اند و نه لزوماً رابطه مقعدی با همسر. با این حال، برخی فقها و مفسران بر این باورند که فلسفه حرمت لواط (مانند انحراف از فطرت، قطع نسل، و مضر بودن) می تواند تا حدودی در مورد رابطه مقعدی با همسر نیز مطرح باشد. اگرچه حکم فقهی و رویکرد قرآنی به آن ها متفاوت است، اما هر دو عمل از منظر طبیعت گرایانه (فطری) و بهداشتی، با چالش هایی مواجه هستند.

دیدگاه پزشکی و سلامت درباره رابطه مقعدی

علاوه بر ابعاد فقهی، بررسی دیدگاه پزشکی و سلامت درباره رابطه مقعدی از اهمیت بالایی برخوردار است. بدن انسان با حکمت و ظرافت خاصی آفریده شده و هر عضو وظیفه خاص خود را دارد. مقعد و رکتوم عمدتاً برای دفع مواد زائد طراحی شده اند و ساختاری متفاوت از واژن دارند که برای رابطه جنسی و زایمان شکل گرفته است.

خطرات جسمانی

ساختار فیزیولوژیک مقعد و رکتوم آن را در برابر دخول، آسیب پذیر می کند. این ناحیه فاقد غدد ترشح کننده مایعات روان کننده طبیعی به میزان کافی است و بافت آن نسبت به واژن ظریف تر و مستعدتر به آسیب است. خطرات جسمانی احتمالی عبارتند از:

1. آسیب به بافت مقعد و احتمال خونریزی، زخم و پارگی: دیواره مقعد بسیار نازک است و فشار ناشی از دخول می تواند منجر به خراشیدگی، زخم های کوچک (فیشر) و حتی پارگی های جدی شود که با درد شدید و خونریزی همراه است.
2. افزایش خطر ابتلا به بواسیر (هموروئید) یا تشدید آن: رگ های خونی اطراف مقعد (بواسیر) در برابر فشار بسیار حساس هستند. دخول مکرر می تواند باعث آسیب به این رگ ها، ایجاد بواسیر یا تشدید بواسیر موجود شود.
3. آسیب به عضلات اسفنکتر مقعد و خطر بی اختیاری مدفوع در درازمدت: عضلات اسفنکتر داخلی و خارجی مقعد وظیفه کنترل خروج مدفوع را بر عهده دارند. آسیب مکرر به این عضلات می تواند باعث تضعیف آن ها و در نتیجه بی اختیاری مدفوع در سنین بالاتر شود.
4. خطر بالای انتقال عفونت های مقاربتی (STIs): به دلیل نازکی بافت مقعد و آسیب پذیری بیشتر آن نسبت به واژن، احتمال انتقال عفونت های مقاربتی از جمله HIV، ویروس پاپیلومای انسانی (HPV)، هپاتیت، هرپس، سیفلیس، سوزاک و کلامیدیا به مراتب بیشتر است. حتی در روابط تک همسری نیز، باکتری های موجود در ناحیه رکتوم می توانند باعث عفونت های دستگاه تناسلی شوند.
5. امکان سوراخ شدن روده (پرفوراسیون رکتوم) در موارد شدید: در موارد نادر اما جدی، به خصوص در صورت خشونت یا عدم تجربه کافی، ممکن است دیواره رکتوم پاره شود که یک اورژانس پزشکی محسوب شده و نیاز به جراحی فوری دارد.

اثرات روانی و عاطفی

سلامت روان و عاطفی زوجین نیز در این نوع رابطه حائز اهمیت است. رابطه جنسی تنها یک عمل جسمانی نیست، بلکه ابعادی عمیق عاطفی و روانی نیز دارد:

1. احساس درد، ناراحتی یا آزار روانی در صورت عدم رضایت کامل یا تجربه ناخوشایند: اگر یکی از طرفین به هر دلیلی (چه فیزیکی و چه روانی) از این عمل راضی نباشد، یا تجربه دردناکی داشته باشد، می تواند به او احساس آزار، تحقیر یا ناراحتی عمیقی بدهد.
2. کاهش صمیمیت و کیفیت روابط عاطفی: تحمیل یک رابطه یا انجام آن بدون رضایت قلبی، می تواند به مرور زمان به اعتماد و صمیمیت میان زوجین آسیب بزند و کیفیت کلی رابطه عاطفی را کاهش دهد. رابطه جنسی باید منبع لذت و نزدیکی باشد، نه درد و رنج.
3. احتمال ایجاد مشکلات جنسی در آینده: تجربیات منفی در رابطه جنسی می تواند به بروز سردمزاجی، واژینیسموس (در مورد زنان)، اختلالات نعوظ یا دیگر مشکلات جنسی در آینده منجر شود.

توصیه های بهداشتی و کاهش آسیب (در صورت اصرار بر انجام)

با توجه به ریسک های پزشکی و حساسیت های فقهی، توصیه کلی بر ترک این نوع رابطه است. اما در صورتی که زوجین، با آگاهی کامل از احکام و خطرات و با رضایت دوجانبه، اصرار به انجام آن داشته باشند، رعایت حداکثری نکات بهداشتی برای کاهش آسیب ضروری است:

1. اهمیت گفتگو و رضایت کامل و دوجانبه: هرگز نباید این عمل را بدون رضایت کامل و قلبی هر دو طرف انجام داد. گفتگو و تفاهم پیش از هر چیز اهمیت دارد.
2. استفاده فراوان از روان کننده های مبتنی بر آب: از آنجا که مقعد فاقد روان کننده طبیعی کافی است، استفاده از روان کننده های پایه آب برای جلوگیری از خراشیدگی و درد بسیار حیاتی است. روان کننده های پایه روغن ممکن است به کاندوم آسیب برسانند.
3. ضرورت استفاده از کاندوم: کاندوم می تواند به کاهش خطر انتقال عفونت های مقاربتی کمک کند. حتی در روابط زناشویی تک همسری نیز، کاندوم از انتقال باکتری ها و عفونت ها از ناحیه مقعد به دستگاه ادراری و تناسلی جلوگیری می کند.
4. رعایت حداکثری بهداشت: تخلیه کامل روده و شستشوی دقیق و کامل ناحیه مقعد پیش از عمل، برای جلوگیری از انتقال باکتری ها و کاهش بوی نامطبوع ضروری است.
5. توجه به علائم درد یا ناراحتی و توقف فوری: هرگونه احساس درد، سوزش یا ناراحتی باید به عنوان یک هشدار جدی تلقی شده و عمل فوراً متوقف شود.
6. مشاوره با پزشک متخصص: در صورت بروز هرگونه مشکل جسمی (مانند خونریزی، درد طولانی مدت، بی اختیاری) یا مشکل روانی (مانند اضطراب، افسردگی، سردمزاجی)، مشاوره با پزشک یا متخصص سلامت جنسی ضروری است.

نتیجه گیری و جمع بندی نهایی

موضوع دخول از پشت یا رابطه مقعدی با همسر، از جمله مسائلی است که ابعاد شرعی، پزشکی و روانشناختی پیچیده ای دارد. درک صحیح این ابعاد می تواند زوجین را در اتخاذ تصمیمات آگاهانه و مسئولانه یاری رساند.

از منظر شرعی، همان طور که بررسی شد، دیدگاه فقه شیعه و اهل سنت در این زمینه متفاوت است. در فقه اهل سنت، این عمل به طور قاطع و بدون هیچ قید و شرطی حرام دانسته می شود و رضایت همسر نیز تأثیری در حکم آن ندارد. اما در فقه شیعه، موضوع کمی با ظرافت بیشتری بررسی می گردد؛ با وجود کراهت شدید، اگر زن به این عمل رضایت داشته باشد، برخی مراجع آن را جایز می دانند. اما اگر زن راضی نباشد یا این عمل موجب اذیت او شود، حکم حرمت یا احتیاط واجب مطرح می گردد. بنابراین، اهمیت رضایت کامل و عدم آزار و اذیت همسر در فقه شیعه به عنوان یک اصل اساسی مورد تأکید قرار می گیرد.

از جنبه پزشکی و سلامت، شواهد علمی به وضوح نشان می دهند که رابطه مقعدی می تواند با خطرات جسمانی متعددی از جمله پارگی بافت، بواسیر، بی اختیاری مدفوع، و انتقال بالای عفونت های مقاربتی همراه باشد. علاوه بر این، اثرات روانی و عاطفی ناشی از این عمل، به خصوص در صورت عدم رضایت قلبی یا تجربه ناخوشایند، می تواند به صمیمیت و کیفیت رابطه زناشویی آسیب جدی وارد کند.

با توجه به تمامی این ملاحظات، توصیه کلی بر این است که زوجین با در نظر گرفتن سلامت جسمی و روانی یکدیگر، رعایت حداکثری موازین شرعی و بهداشتی، و با گفتگوی صمیمانه و احترام متقابل، برای روابط زناشویی خود تصمیم گیری کنند. در هر حال، مشورت با متخصصین دینی برای اطمینان از رعایت احکام شرعی و مراجعه به پزشکان متخصص برای حفظ سلامت جنسی و روانی، راهگشای بسیاری از ابهامات و چالش ها خواهد بود. هدف نهایی از زندگی مشترک، دستیابی به آرامش، محبت و مودت است که با تصمیمات آگاهانه و احترام به حدود الهی و جسم و روح یکدیگر میسر می شود.