خلاصه کتاب تکنیک های جدید در برنامه ریزی، یادگیری و سنجش ( نویسنده دیوید اسکات )

کتاب تکنیک های جدید در برنامه ریزی، یادگیری و سنجش اثر دیوید اسکات، به دنبال ارائه دیدگاهی متفاوت و انتقادی نسبت به دانش تربیتی، یادگیری، ارزیابی و برنامه های درسی است. این اثر مدل های سنتی آموزشی را به چالش می کشد و اهمیت رفاه انسانی را در قلب فرآیندهای آموزشی قرار می دهد، تا خواننده با ایده های اصلی، نظریات مطرح شده، نقدها و مدل های پیشنهادی نویسنده آشنا شود. این کتاب به محققان، معلمان و سیاست گذاران آموزشی بینشی عمیق برای تحول در نظام آموزشی جهانی ارائه می دهد.

در اواخر قرن بیستم و اوایل قرن بیست و یکم، نظام های آموزشی در سراسر جهان شاهد همگرایی چشمگیری در مورد ماهیت برنامه درسی مدرسه و روش های یادگیری بودند. این توافق عمومی که اغلب ریشه هایی در مدل های صنعتی و دیدگاه های ابزارگرایانه داشت، در تمامی سطوح آموزشی غالب شد و برنامه ریزی، اجرا و ارزیابی را تحت تأثیر قرار داد. با این حال، پرسش های بنیادین همچنان پابرجاست: آیا این رویکردها همچنان می توانند پاسخگوی نیازهای پیچیده جامعه مدرن و نسل های آینده باشند؟ آیا مدل های سنتی سنجش، واقعاً عمق یادگیری و توسعه انسانی را اندازه می گیرند؟ و مهم تر از همه، آیا آموزش به اندازه ی کافی بر رفاه و رشد همه جانبه ی انسان متمرکز است؟

کتاب خلاصه کتاب تکنیک های جدید در برنامه ریزی، یادگیری و سنجش دیوید اسکات از جمله آثاری است که این توافقات غالب را زیر سوال می برد و افق های جدیدی را پیش روی خوانندگان می گشاید. این اثر ارزشمند، بیش از یک معرفی ساده، به تحلیل عمیق چالش های نظام آموزشی کنونی می پردازد و مسیرهایی نو برای بازنگری در اصول برنامه ریزی، روش های یادگیری و شیوه های سنجش ارائه می دهد. در این خلاصه جامع، مخاطب با ایده های اصلی اسکات، مدل های تحلیلی و پیشنهادات نوآورانه ی او آشنا می شود و فرصتی برای بازاندیشی در تجربه های آموزشی خود و محیط پیرامونش می یابد.

چالش های نظام آموزشی کنونی و نیاز به تغییر

نظام های آموزشی در بسیاری از نقاط جهان با چالش های ساختاری و ماهوی عمیقی دست و پنجه نرم می کنند. یکی از مهم ترین این چالش ها، ناکارآمدی مدل های سنتی در آماده سازی دانش آموزان برای دنیای پیچیده و متغیر امروزی است. این مدل ها که اغلب بر انتقال صرف دانش و حفظیات تأکید دارند، کمتر به توسعه مهارت هایی نظیر تفکر انتقادی، حل مسئله، خلاقیت و همکاری می پردازند. این تمرکز محدود، اغلب منجر به تولید فارغ التحصیلانی می شود که با وجود انباشت اطلاعات، فاقد توانایی های لازم برای به کارگیری آن دانش در موقعیت های واقعی زندگی و شغلی هستند.

دیوید اسکات در کتاب خود، به این نکته اشاره می کند که بسیاری از نظام های آموزشی، بیش از آنکه بر یادگیری واقعی و توسعه انسانی تمرکز کنند، درگیر مکانیسم های دیوان سالارانه و پاسخگویی های مبتنی بر آزمون های استاندارد شده اند. این رویکرد، نه تنها بار روانی زیادی بر دانش آموزان و معلمان تحمیل می کند، بلکه اغلب باعث می شود جنبه های حیاتی یادگیری، مانند رشد عاطفی، اجتماعی و اخلاقی، نادیده گرفته شوند. او این سوال کلیدی را مطرح می کند: چگونه می توان سیستمی طراحی کرد که هم در انتقال دانش مؤثر باشد و هم به رفاه و پیشرفت همه جانبه ی فردی و اجتماعی کمک کند؟

معرفی کتاب تکنیک های جدید در برنامه ریزی، یادگیری و سنجش

کتاب تکنیک های جدید در برنامه ریزی، یادگیری و سنجش که با عنوان اصلی New Perspectives on Curriculum, Learning and Assessment شناخته می شود، اثری از دیوید اسکات، از اندیشمندان برجسته حوزه علوم تربیتی است. اسکات در این کتاب تلاش می کند تا با رویکردی انتقادی و جامع، مفاهیم بنیادین برنامه ریزی درسی، فرآیندهای یادگیری و شیوه های ارزیابی را مورد بازنگری قرار دهد. هدف اصلی این کتاب، به چالش کشیدن توافقات کلی و باورهای غالب در حوزه آموزش است که طی دهه های اخیر در بسیاری از نظام های آموزشی جهان حاکم شده اند.

اسکات معتقد است که برای ایجاد تحولی پایدار و معنادار در آموزش، ابتدا باید به ریشه های فلسفی و تاریخی رویکردهای موجود پرداخت و نقاط قوت و ضعف آن ها را به دقت بررسی کرد. او با ارائه تحلیل های نظری عمیق و مثال های کاربردی، خواننده را به سفری فکری می برد تا نه تنها با نقص های مدل های رایج آشنا شود، بلکه با دیدگاه های نوین و مدل های جایگزین برای یک نظام آموزشی مؤثرتر و انسانی تر آشنا گردد. اهمیت این کتاب در ادبیات علوم تربیتی، در توانایی آن برای برانگیختن تفکر انتقادی و ارائه چارچوب هایی نوین برای شکل دهی به آینده آموزش نهفته است.

---

بخش اول: نقد چارچوب های سنتی برنامه درسی

در آغازین فصل های کتاب، اسکات به واکاوی و نقد چارچوب های سنتی می پردازد که برنامه های درسی بر مبنای آن ها شکل گرفته اند. او چهار دیدگاه اصلی را برای تعریف برنامه درسی معرفی می کند که هر یک، با وجود تفاوت های اساسی، در طول تاریخ آموزش نقش محوری داشته اند. درک این چهارچوب ها برای ارزیابی نقدهای اسکات و درک مدل پیشنهادی او حیاتی است.

تعاریف بنیادین برنامه درسی: چهار دیدگاه سنتی دیوید اسکات

دیوید اسکات، مفهوم برنامه درسی را در چهار دسته اصلی و سنتی تقسیم بندی می کند که هر یک رویکردی متفاوت به ماهیت و هدف آموزش دارند:

• برنامه درسی به مثابه انتقال دانش: در این دیدگاه، برنامه درسی به مثابه مجموعه ای از دانش، حقایق و اطلاعات از پیش تعیین شده دیده می شود که باید از نسلی به نسل دیگر منتقل شود. معلم در این رویکرد نقش انتقال دهنده و دانش آموز نقش دریافت کننده غیرفعال را ایفا می کند.
• برنامه درسی به مثابه ابزاری برای تعیین اهداف: این رویکرد، برنامه درسی را ابزاری برای دستیابی به اهداف رفتاری خاص و قابل سنجش می داند. تأکید اصلی بر تعیین اهداف دقیق، انتخاب محتوای مناسب برای رسیدن به آن اهداف و سپس سنجش میزان دستیابی دانش آموزان به آن هاست.
• برنامه درسی به مثابه فرآیند: در این دیدگاه، تأکید از محتوا یا اهداف صرف، به خود فرآیند یاددهی-یادگیری منتقل می شود. برنامه درسی به عنوان مجموعه ای از تجربیات فعال و تعاملی تلقی می شود که در آن دانش آموزان نقش سازنده ای در ساخت دانش خود ایفا می کنند و رشد و توسعه آن ها در طول زمان مورد توجه قرار می گیرد.
• برنامه درسی به مثابه عرف: این دیدگاه، برنامه درسی را با هدف ترویج رفاه عمومی یا رهایی روح انسان تعریف می کند. این رویکرد بیش از آنکه به اهداف مادی یا شغلی بپردازد، بر توسعه فضیلت های اخلاقی، اجتماعی و توانایی های استدلال مستقل تأکید دارد و ارزش های والای انسانی را هدف نهایی آموزش قرار می دهد.

مروری بر رویکردهای برنامه ریزی درسی در طول تاریخ

اسکات در ادامه، مروری بر رویکردهای مختلف برنامه ریزی درسی در طول تاریخ ارائه می دهد و چگونگی شکل گیری توافقات غالب آموزشی را با نقد و بررسی نقاط قوت و ضعف هر رویکرد تحلیل می کند. این رویکردها شامل موارد زیر هستند:

1. برنامه ریزی درسی علمی: ریشه در جنبش مدیریت علمی تیلور دارد و بر کارایی، استانداردسازی و تقسیم بندی وظایف تأکید می کند. اسکات این رویکرد را به دلیل نادیده گرفتن جنبه های انسانی و خلاقانه یادگیری مورد نقد قرار می دهد.
2. بنیادگرایی معرفتی: بر انتقال دانش های پایه ای و اساسی تاکید دارد که برای همه دانش آموزان ضروری تلقی می شوند.
3. انتقال فرهنگی: هدف آن انتقال ارزش ها، سنت ها و میراث فرهنگی جامعه به نسل های جدید است.
4. تجربیات نوآورانه: بر یادگیری از طریق تجربه و فعالیت عملی تأکید دارد.
5. محیط های یادگیری سازنده: بر این ایده متمرکز است که دانش آموزان به طور فعال دانش خود را می سازند و نقش معلم تسهیلگری این فرآیند است.
6. ابزارگرایی مستقل: این رویکرد بر پرورش توانایی های تصمیم گیری و استدلال مستقل در دانش آموزان تأکید دارد، به گونه ای که بتوانند زندگی مناسب و فضیلت مندانه ای را برای خود بسازند. اسکات چالش های تعریف زندگی خوب و فضیلت مناسب در این رویکرد را مورد توجه قرار می دهد.
7. ابزارگرایی انتقادی: هدف آن توانمندسازی دانش آموزان برای تحلیل و نقد ساختارهای قدرت و نابرابری های اجتماعی است.
8. ابزارگرایی اقتصادی: آموزش را عمدتاً ابزاری برای توسعه نیروی کار و رشد اقتصادی می بیند و بر مهارت هایی تأکید می کند که مستقیماً در بازار کار قابل استفاده هستند.

اسکات نشان می دهد که چگونه این رویکردها، به ویژه ابزارگرایی های مختلف، در نهایت به شکل گیری توافقات غالب آموزشی انجامیده اند که آموزش را به ابزاری برای دستیابی به اهداف بیرونی (مانند رشد اقتصادی یا انطباق با نیازهای بازار کار) تقلیل داده اند، و کمتر به رفاه جامع و رشد درونی دانش آموزان توجه می کنند.

دیوید اسکات در کتاب خود، ریشه های فلسفی برنامه ریزی درسی را با دقت بررسی می کند و نشان می دهد که چگونه برخی از رویکردهای غالب، به جای پرورش انسان هایی اندیشمند و مستقل، به دنبال ایجاد نیروی کاری انطباق پذیر و صرفاً فنی هستند.

بخش دوم: نظریه های یادگیری و ماهیت دانش در آموزش

در ادامه سفر فکری خود، دیوید اسکات به بررسی دقیق نظریه های یادگیری می پردازد و ماهیت دانش را در کانون برنامه درسی قرار می دهد. او خواننده را به سفری در تاریخ اندیشه های تربیتی می برد تا درک کند چگونه دیدگاه های مختلف درباره چگونگی یادگیری و چیستی دانش، طراحی برنامه های درسی را تحت تأثیر قرار داده اند.

سفری به نظریه های یادگیری: از رفتارگرایی تا پیچیدگی

مفهوم یادگیری همواره یکی از پیچیده ترین و بحث برانگیزترین موضوعات در علوم تربیتی بوده است. اسکات با ارائه مروری بر نظریه های اصلی یادگیری، نقاط قوت و محدودیت های هر یک را تحلیل می کند:

• رفتارگرایی: محدودیت ها و کاربردها: رفتارگرایی که ریشه در کارهای واتسون و اسکینر دارد، یادگیری را مجموعه ای از تغییرات قابل مشاهده در رفتار می داند که از طریق تقویت و تنبیه شکل می گیرد. اسکات اذعان دارد که رفتارگرایی در آموزش مهارت های پایه و شکل دهی رفتارهای مشخص کارآمد است، اما محدودیت های جدی در تبیین یادگیری های پیچیده، خلاقیت و انگیزه های درونی دارد. او این نقد را مطرح می کند که تمرکز صرف بر خروجی های رفتاری، اغلب ابعاد عمیق تر و معناساز یادگیری را نادیده می گیرد.
• پدیده شناسی و اهمیت تجربه زیسته: این رویکرد بر تجربه ذهنی و تفسیر فرد از واقعیت تأکید دارد. پدیده شناسی نشان می دهد که یادگیری فراتر از جذب اطلاعات بیرونی است و به معناسازی و تجربه زیسته فرد بستگی دارد. اسکات به اهمیت درک دیدگاه های دانش آموزان و چگونگی شکل گیری معنا در ذهن آن ها تأکید می کند.
• نظریه های ساختارگرایی و نقش سازنده دانش آموز: نظریه های ساختارگرایی (مانند پیاژه و ویگوتسکی) بر این باورند که دانش آموزان، به جای دریافت منفعلانه اطلاعات، به طور فعال دانش خود را از طریق تعامل با محیط و تجربیات شخصی می سازند. در این دیدگاه، معلم نقش تسهیل گر و راهنما را ایفا می کند و یادگیری فرآیندی پویا و مشارکتی است. اسکات نقش این نظریه ها را در ترویج رویکردهای یادگیرنده-محور بسیار مؤثر می داند.
• نظریه های نوین (فرا انسانی، شبکه کنش، پیچیدگی): افق های جدید در درک یادگیری: اسکات به بررسی نظریه های پیشرفته تر و نوظهور نیز می پردازد. نظریه های فرا انسانی بر رشد و خودشکوفایی فرد تأکید دارند، در حالی که نظریه شبکه کنش (Actor-Network Theory) و نظریه پیچیدگی، یادگیری را فرآیندی شبکه ای و غیرخطی می دانند که در آن عوامل انسانی و غیرانسانی در تعامل دائمی هستند. این نظریه ها، درک ما را از یادگیری به مراتب گسترده تر و پیچیده تر می کنند و نشان می دهند که چگونه یادگیری در محیط های متغیر و پویا اتفاق می افتد.

دانش در کانون برنامه درسی: مبناگرایی یا ابزارگرایی؟

پرسش از ماهیت دانش و چگونگی قرار گرفتن آن در کانون برنامه درسی، یکی از مهم ترین مباحثی است که اسکات به آن می پردازد. او دو رویکرد اصلی را در این زمینه مطرح می کند:

• مبانی گرایی و چالش های آن در عصر حاضر: مبانی گرایی به این ایده اشاره دارد که دانش بر پایه های ثابت و مسلمی استوار است که می توانند به طور عینی شناخته شوند. در این دیدگاه، هدف آموزش، انتقال این مبانی و حقایق ثابت به دانش آموزان است. اسکات به چالش های این رویکرد در عصر حاضر اشاره می کند، چرا که در دنیای پرشتاب و متغیر امروزی، مفهوم حقایق ثابت به طور فزاینده ای زیر سوال می رود و نیاز به انعطاف پذیری و بازنگری مداوم در دانش احساس می شود.
• ابزارگرایی و استدلال های کاربردگرایی: ابزارگرایی (Instrumentalism) که ریشه در فلسفه پراگماتیسم دارد، دانش را به عنوان ابزاری برای حل مسائل و دستیابی به اهداف عملی می بیند. در این دیدگاه، ارزش دانش در کاربردی بودن و توانایی آن برای بهبود زندگی است. اسکات استدلال های کاربردگرایی را مورد بررسی قرار می دهد و نشان می دهد که چگونه این رویکرد می تواند آموزش را به سمت پرورش مهارت های عملی و مورد نیاز بازار کار سوق دهد. با این حال، او همچنین به خطرات تقلیل دانش به صرفاً ابزاری برای اهداف بیرونی هشدار می دهد و بر اهمیت دانش برای رشد درونی و خودشکوفایی تأکید می کند.
• معرفت شناسی اجتماعی و نقش آن در شکل دهی دانش: اسکات در نهایت به معرفت شناسی اجتماعی می پردازد که دانش را محصول تعاملات اجتماعی و فرهنگی می داند. در این دیدگاه، دانش به طور فردی ساخته نمی شود، بلکه در بستر جوامع و با مشارکت جمعی شکل می گیرد. این رویکرد بر نقش زبان، فرهنگ، نهادها و قدرت در تعیین آنچه دانش تلقی می شود، تأکید دارد و نشان می دهد که چگونه برنامه های درسی تحت تأثیر این عوامل اجتماعی قرار می گیرند.

اسکات با تحلیل این رویکردها، خواننده را به سمت این ایده سوق می دهد که یک برنامه درسی ایده آل باید فراتر از مبانی گرایی صرف یا ابزارگرایی محدود حرکت کند و به نقش پیچیده دانش در شکل دهی به فرد و جامعه به طور همزمان توجه داشته باشد.

بخش سوم: محیط های یادگیری، انتقال و مسئولیت پذیری

در این بخش، اسکات به بررسی چگونگی تأثیر محیط های یادگیری بر فرآیند آموزش و همچنین ابعاد گوناگون مسئولیت پذیری در نظام آموزشی می پردازد. او نشان می دهد که یادگیری پدیده ای صرفاً شناختی نیست، بلکه عمیقاً تحت تأثیر عوامل درونی، خارجی و حتی متناقض قرار دارد.

محیط های یادگیری مؤثر: درونی، خارجی و متناقض

یادگیری در خلاء اتفاق نمی افتد، بلکه محصول تعاملات پیچیده فرد با محیط اطرافش است. اسکات محیط های یادگیری را در سه دسته اصلی بررسی می کند:

• درونی: این محیط به عوامل روانشناختی و شناختی درون فرد اشاره دارد، مانند هویت، انگیزه ها، باورها، سبک های یادگیری و ظرفیت های شناختی. او توضیح می دهد که چگونه هویت یک دانش آموز و احساس تعلق او به یک گروه، می تواند بر چگونگی یادگیری و درگیری او با محتوا تأثیر بگذارد. همچنین، ظرفیت آسیب شناسی (resilience) و توانایی فرد برای غلبه بر چالش ها و ناکامی ها، نقش مهمی در تداوم و عمق یادگیری دارد.
• خارجی: این محیط شامل عوامل فیزیکی، اجتماعی و فرهنگی بیرونی است که یادگیری را احاطه کرده اند. از فضای کلاس درس و منابع آموزشی گرفته تا روابط با همسالان و معلمان، و همچنین انتظارات اجتماعی و فرهنگی. اسکات به این نکته اشاره می کند که چگونه حمایت اجتماعی، منابع کافی و محیطی امن و تشویق کننده می تواند به پیشرفت یادگیری کمک کند.
• متناقض: این دسته به عواملی اشاره دارد که ممکن است به ظاهر مانع یادگیری باشند یا با اهداف سنتی آموزش در تضاد قرار گیرند، اما در واقع می توانند فرصت هایی برای یادگیری عمیق تر فراهم کنند. این ها ممکن است شامل چالش ها، تعارضات یا موقعیت هایی باشند که فرد را وادار به تفکر انتقادی و بازنگری در دیدگاه های خود می کنند.

اسکات با بررسی این سه بعد، نشان می دهد که تغییر یادگیری یک فرآیند پیچیده و چندوجهی است که از عوامل متعددی تأثیر می پذیرد. درک این عوامل برای طراحی محیط های آموزشی که واقعاً یادگیری را تسهیل می کنند، ضروری است.

مسئولیت پذیری در آموزش: فراتر از پاسخگویی دیوان سالارانه

مسئولیت پذیری در آموزش، موضوعی است که اغلب به پاسخگویی های مبتنی بر آزمون و شاخص های کمی تقلیل می یابد. اسکات این دیدگاه را به چالش می کشد و مدل های مختلفی از مسئولیت پذیری را معرفی می کند:

• مدل های مختلف مسئولیت پذیری: او مسئولیت پذیری را نه تنها در سطح فردی (دانش آموز، معلم)، بلکه در سطوح جمعی (مدرسه، جامعه) و سازمانی (وزارت آموزش و پرورش) بررسی می کند. هر یک از این سطوح، تعهدات و انتظارات خاص خود را دارد.
• نقد مکانیسم های مسئولیت دیوان سالارانه: اسکات به شدت به مکانیسم های دیوان سالارانه مسئولیت پذیری که بر اساس دستورالعمل ها، رویه ها و اندازه گیری های کمی عمل می کنند، انتقاد وارد می کند. او معتقد است که این رویکردها، اغلب منجر به آموزش برای آزمون (teaching to the test) می شود و خلاقیت، تفکر انتقادی و جنبه های کیفی یادگیری را نادیده می گیرد. این مکانیسم ها، نه تنها به بهبود واقعی کیفیت آموزش کمک نمی کنند، بلکه ممکن است منجر به کاهش انگیزه در معلمان و دانش آموزان شوند.
• احکام پاسخگویی و پیامدهای آن: او نشان می دهد که چگونه احکام پاسخگویی (accountability mandates) که اغلب از بالا به پایین تحمیل می شوند، پیامدهای ناخواسته ای دارند. این احکام می توانند منجر به تمرکز بر نتایج کوتاه مدت، نادیده گرفتن نیازهای واقعی دانش آموزان و تقلیل پیچیدگی فرآیند آموزش به شاخص های ساده و قابل اندازه گیری شوند. اسکات به خواننده این پیام را منتقل می کند که مسئولیت پذیری واقعی باید بر اساس اعتماد، حمایت و توسعه حرفه ای باشد، نه صرفاً کنترل و نظارت از طریق مکانیسم های دیوان سالارانه.

بخش چهارم: جهانی سازی و الگوهای بین المللی در آموزش

دیوید اسکات در ادامه، به بررسی تأثیر پدیده جهانی سازی بر نظام های آموزشی می پردازد و سپس با مطالعه موردی نظام های آموزشی موفق و ناموفق در سراسر جهان، درس های ارزشمندی را استخراج می کند. این بخش از کتاب، درک عمیق تری از چالش ها و فرصت هایی که جهانی سازی برای آموزش به ارمغان آورده، فراهم می آورد.

مکانیسم های جهانی سازی و تأثیر آن بر برنامه درسی

جهانی سازی پدیده ای پیچیده است که ابعاد مختلف زندگی بشر، از جمله آموزش را تحت تأثیر قرار داده است. اسکات به بررسی مکانیسم هایی می پردازد که از طریق آن ها جهانی سازی بر برنامه درسی اثر می گذارد:

• باورهای غلط درباره جهانی سازی در آموزش: اسکات به برخی باورهای غلط رایج درباره جهانی سازی در آموزش اشاره می کند، مانند این تصور که جهانی سازی به یکسان سازی کامل نظام های آموزشی در سراسر جهان منجر خواهد شد. او نشان می دهد که در عمل، اگرچه همگرایی هایی دیده می شود، اما تفاوت های فرهنگی و ملی همچنان نقش مهمی ایفا می کنند.
• آزمون های آزاد از فرهنگ و نقش فناوری در سنجش: یکی از مهم ترین تأثیرات جهانی سازی، ظهور آزمون های بین المللی مانند PISA است که ادعا می کنند آزاد از فرهنگ هستند و می توانند عملکرد دانش آموزان را در سراسر جهان مقایسه کنند. اسکات به نقد این ادعا می پردازد و نشان می دهد که چگونه حتی در طراحی چنین آزمون هایی، مفروضات فرهنگی خاصی نهفته است. او همچنین به نقش فزاینده فناوری ها در سنجش اشاره می کند که امکان جمع آوری داده های گسترده و تحلیل های پیچیده را فراهم آورده اند، اما در عین حال، چالش های جدیدی را در زمینه حریم خصوصی و اعتبار سنجش ایجاد کرده اند.
• برنامه درسی صلاحیت: مهارت های کلیدی برای آینده: در پاسخ به نیازهای جهانی شدن و تغییرات سریع بازار کار، مفهوم برنامه درسی صلاحیت (Competence-Based Curriculum) اهمیت فزاینده ای یافته است. این رویکرد بر پرورش مجموعه ای از مهارت های کلیدی تأکید دارد که برای موفقیت در قرن بیست و یکم ضروری تلقی می شوند. اسکات به تفصیل به این مهارت ها می پردازد:
  • تفکر: توانایی تحلیل، ارزیابی و حل مسئله.
  • استفاده از زبان، نمادها و متون: سواد رسانه ای، توانایی ارتباط مؤثر و درک اطلاعات پیچیده.
  • مدیریت خود: خودتنظیمی، برنامه ریزی و مسئولیت پذیری فردی.
  • ارتباط با دیگران: مهارت های بین فردی، همدلی و درک دیدگاه های متفاوت.
  • مشارکت و همکاری: توانایی کار در تیم، مذاکره و دستیابی به اهداف مشترک.

  اسکات این مهارت ها را به عنوان خواص نوخاسته ی تطبیقی معرفی می کند؛ ویژگی هایی که به فرد امکان سازگاری و موفقیت در محیط های متغیر را می دهند.

مقایسه بین المللی نظام های آموزشی: درس هایی از موفقیت ها و چالش ها

یکی از جذاب ترین بخش های کتاب، تحلیل تطبیقی نظام های آموزشی مختلف است. اسکات به بررسی موردی چندین کشور می پردازد تا عوامل موفقیت و چالش های آن ها را شناسایی کند:

از این مقایسه ها، اسکات نتیجه می گیرد که نظام های موفق، بیش از آنکه بر آزمون و سنجش صرف تمرکز کنند، به عوامل گسترده تری نظیر کیفیت معلمان، برابری آموزشی، رفاه دانش آموزان و توسعه مهارت های جامع توجه دارند. او این درس مهم را به خواننده منتقل می کند که هیچ مدل واحدی برای همه کشورها وجود ندارد، اما می توان از تجربیات بین المللی برای بهبود مستمر نظام های آموزشی بهره برد.

بخش پنجم: مدل جدید برنامه درسی دیوید اسکات

پس از نقد و تحلیل های جامع در فصول پیشین، دیوید اسکات در فصل پایانی کتاب خود، به ارائه چشم اندازی نو برای یک برنامه درسی ایده آل می پردازد. او با تکیه بر یافته ها و استدلال های خود، اجزای ضروری یک مدل جدید برنامه درسی را معرفی می کند که هدف آن، فراتر رفتن از محدودیت های رویکردهای سنتی و فراهم آوردن بستری برای رشد جامع و رفاه انسانی است.

چشم اندازی نو: اجزای ضروری یک برنامه درسی ایده آل

مدل پیشنهادی اسکات، بر پایه هایی استوار است که تلاش می کند نواقص مدل های پیشین را برطرف کند و به نیازهای واقعی دانش آموزان و جامعه پاسخ دهد:

• استانداردها و مفهوم پیشرفت: چگونه باید تعریف شوند؟ اسکات به اهمیت تعریف دقیق استانداردها در برنامه درسی اشاره می کند، اما تأکید دارد که این استانداردها نباید صرفاً کمی و مبتنی بر نتایج آزمون باشند. او مفهوم پیشرفت را نیز مورد بازنگری قرار می دهد و معتقد است که پیشرفت باید فرآیندی جامع و کیفی باشد که نه تنها به کسب دانش، بلکه به توسعه مهارت ها، نگرش ها و توانایی های فردی نیز توجه کند. این پیشرفت باید در طول زمان و با در نظر گرفتن ویژگی های فردی هر دانش آموز ارزیابی شود.
• استانداردهای آموزشی و ارزیابی تراکمی: نگاهی متفاوت به سنجش: در مدل اسکات، استانداردهای آموزشی باید واضح، معنادار و قابل دستیابی باشند و از رویکردهای آموزشی فعال و مشارکتی حمایت کنند. او همچنین به اهمیت ارزیابی تراکمی (formative assessment) اشاره می کند؛ ارزیابی هایی که در طول فرآیند یادگیری انجام می شوند و هدفشان بهبود یادگیری، ارائه بازخورد سازنده و شناسایی نیازهای دانش آموزان است، نه صرفاً رتبه بندی یا طبقه بندی آن ها. این نوع ارزیابی، برخلاف ارزیابی پایانی (summative assessment)، به دانش آموزان کمک می کند تا خود نیز در فرآیند یادگیری فعال تر شوند.
• ادغام برنامه درسی: فراتر از سرفصل های مجزا: یکی از نقاط قوت مدل اسکات، تأکید بر ادغام برنامه درسی است. او معتقد است که برنامه درسی نباید مجموعه ای از سرفصل ها و درس های مجزا باشد، بلکه باید به گونه ای طراحی شود که ارتباطات بین رشته ها و مفاهیم مختلف را برجسته کند. این رویکرد ادغام شده، به دانش آموزان کمک می کند تا دانش را به صورت جامع تر و معنادارتری درک کنند و توانایی انتقال آموخته ها را به موقعیت های جدید بیابند. ادغام می تواند در سطوح مختلفی مانند ادغام موضوعی، مهارت محور یا مسئله محور اتفاق بیفتد.
• اجرای مؤثر استانداردها و گام های عملی: اسکات نه تنها به طراحی، بلکه به اجرای مؤثر استانداردها نیز توجه دارد. او گام های عملی برای اطمینان از اینکه استانداردها به طور واقع بینانه و با حمایت کافی از معلمان و مدارس پیاده سازی شوند، ارائه می دهد. این گام ها شامل توسعه حرفه ای معلمان، فراهم آوردن منابع آموزشی مناسب و ایجاد فرهنگی حمایتی در مدارس است.
• اجزای ضروری یک برنامه درسی: او تأکید می کند که یک برنامه درسی قوی باید شامل عناصری باشد که دانش آموزان را به سمت تفکر انتقادی، حل مسئله، خلاقیت و مشارکت فعال در جامعه سوق دهد. این اجزا باید به طور متوازن، هم به توسعه شناختی و هم به رشد عاطفی و اجتماعی بپردازند.

تأکید بر رفاه انسانی: قلب مدل پیشنهادی اسکات

یکی از محوری ترین جنبه های مدل جدید برنامه درسی دیوید اسکات، تأکید بی نظیر آن بر رفاه انسانی است. اسکات به وضوح بیان می کند که هدف نهایی آموزش، صرفاً انتقال دانش یا پرورش مهارت های شغلی نیست، بلکه باید به طور اساسی به شکوفایی کامل پتانسیل های انسانی و بهبود کیفیت زندگی افراد کمک کند. او معتقد است که یک نظام آموزشی موفق، سیستمی است که به نیازهای واقعی دانش آموزان، از جمله نیازهای روانی، عاطفی، اجتماعی و اخلاقی آن ها، توجه ویژه دارد.

در دیدگاه اسکات، رفاه انسانی شامل مواردی نظیر سلامت روان، احساس تعلق، توانایی برقراری ارتباط مؤثر، خودآگاهی و توانایی مشارکت فعال در ساختن یک جامعه بهتر است. این مدل، برنامه درسی را به گونه ای طراحی می کند که دانش آموزان نه تنها اطلاعات کسب کنند، بلکه یاد بگیرند چگونه با چالش های زندگی کنار بیایند، همدلی را تمرین کنند و شهروندانی مسئولیت پذیر و متفکر باشند. این ارتباط عمیق مدل پیشنهادی اسکات با نیازهای واقعی دانش آموزان و جامعه، آن را از بسیاری از رویکردهای سنتی که عمدتاً بر محتوا و ارزیابی های محدود تمرکز دارند، متمایز می کند.

آموزش واقعی فراتر از انتقال صرف دانش است؛ این فرآیند باید به گونه ای طراحی شود که رفاه انسانی را در کانون خود قرار دهد و به پرورش انسان هایی تمام عیار، متفکر و مسئولیت پذیر کمک کند.

---

نتیجه گیری: بازاندیشی در آموزش برای فردای بهتر

کتاب تکنیک های جدید در برنامه ریزی، یادگیری و سنجش نوشته دیوید اسکات، سفری فکری و تحلیلی است که خواننده را به بازنگری در بنیادی ترین مفروضات خود درباره آموزش دعوت می کند. این اثر به وضوح نشان می دهد که بسیاری از چالش های کنونی نظام های آموزشی، ریشه در رویکردهای سنتی و ابزارگرایانه دارند که در طول دهه های اخیر غالب شده اند. اسکات با نقد این رویکردها، نظریه های یادگیری و مفاهیم دانش را با نگاهی تازه بررسی می کند و در نهایت، یک مدل جامع و انسانی از برنامه درسی را ارائه می دهد.

جمع بندی ایده های محوری کتاب

پیام اصلی دیوید اسکات درباره نیاز به تحول، در تمامی فصول کتاب طنین انداز است. او تأکید می کند که آموزش نباید تنها به انتقال دانش یا آماده سازی برای بازار کار محدود شود. بلکه باید به پرورش انسان هایی متفکر، مستقل و با رفاه کامل بپردازد. ایده های محوری کتاب حول محور این نکات می چرخند:

• نقد چهار تعریف سنتی برنامه درسی و رویکردهای تاریخی آن.
• بررسی جامع نظریه های یادگیری از رفتارگرایی تا پیچیدگی.
• تحلیل ماهیت دانش در برنامه درسی (مبانی گرایی، ابزارگرایی، معرفت شناسی اجتماعی).
• اهمیت محیط های یادگیری درونی، خارجی و متناقض.
• به چالش کشیدن مسئولیت پذیری دیوان سالارانه و تأکید بر مسئولیت پذیری جامع.
• بررسی تأثیر جهانی سازی و معرفی برنامه درسی صلاحیت محور.
• استخراج درس ها از مقایسه های بین المللی نظام های آموزشی.
• ارائه یک مدل جدید برنامه درسی که رفاه انسانی را در قلب خود دارد.

کاربرد عملی آموزه های اسکات

آموزه های دیوید اسکات فراتر از نظریه های صرف هستند و راهکارهای عملی برای تحول در آموزش ارائه می دهند. برای معلمان، این کتاب فرصتی است تا رویکردهای آموزشی خود را بازنگری کنند و کلاس درس را به محیطی فعال تر و دانش آموز-محور تبدیل نمایند. برای مدیران آموزشی، این اثر می تواند راهنمایی باشد برای طراحی برنامه های درسی که فراتر از سرفصل های مجزا، به توسعه مهارت های جامع و رفاه دانش آموزان توجه دارد. همچنین، سیاست گذاران می توانند از این دیدگاه ها برای تدوین سیاست های کلان آموزشی بهره ببرند که به جای تمرکز صرف بر آزمون ها و شاخص های کمی، به کیفیت واقعی و پایداری یادگیری اهمیت می دهد.

یکی از مهم ترین کاربردهای عملی این کتاب، توجه به ابعاد پنهان یادگیری و ارزیابی است. با پذیرش دیدگاه های اسکات، نظام آموزشی می تواند از یک سیستم مبتنی بر ترس و رقابت، به یک محیط حمایتی و تشویق کننده برای رشد تبدیل شود، جایی که هر دانش آموز فرصت دارد تا پتانسیل های بی نظیر خود را شکوفا سازد. این تغییر نگرش، به ویژه در شرایط فعلی که نیاز به انعطاف پذیری و خلاقیت در میان نسل جدید بیش از پیش احساس می شود، حیاتی به نظر می رسد.

فراخوان به اقدام

با مطالعه این خلاصه کتاب تکنیک های جدید در برنامه ریزی، یادگیری و سنجش دیوید اسکات، می توان درک عمیق تری از چالش ها و فرصت های پیش روی آموزش به دست آورد. اما درک صرف کافی نیست؛ نیاز به اقدام و تحول احساس می شود. از خواننده دعوت می شود تا با الهام از دیدگاه های دیوید اسکات، گامی فراتر برداشته و در رویکردهای آموزشی فعلی خود بازاندیشی کند. چه به عنوان دانشجو و پژوهشگر، چه معلم و مدیر آموزشی، و چه سیاست گذار و تصمیم گیرنده، هر یک می تواند با طرح پرسش های بنیادین و جستجوی راه حل های نوآورانه، در مسیر ساختن فردایی بهتر برای آموزش سهیم باشد. مطالعه کامل کتاب، شرکت در گفتگوهای آموزشی، و حتی به کارگیری جزئی ایده های مطرح شده در محیط های آموزشی می تواند آغازگر این تحول باشد و به ما کمک کند تا سیستمی را بسازیم که واقعاً به رشد و رفاه انسانی خدمت می کند.