جشن باستانی نوروز و سنت های فرهنگی مر مربوط به آن

نوروز جشنی کهن با ریشه های عمیق در فرهنگ و تمدن ایرانی نه تنها آغاز سال نو و تجدید حیات طبیعت است بلکه نمادی از پیوند انسان با گذشته هویت فرهنگی و همبستگی اجتماعی محسوب می شود. این میراث گرانبها که قرن هاست در فلات ایران و مناطق پیرامون آن گرامی داشته می شود فراتر از یک تقویم ساده مجموعه ای از آداب رسوم باورها و فلسفه های زندگی را در بر می گیرد. از خانه تکانی و چهارشنبه سوری که نویدبخش پاکیزگی و روشنی هستند تا سفره هفت سین که نمادی از آرزوهای نیک برای سالی پربرکت است و دید و بازدیدها و سیزده بدر که اوج همبستگی و پیوند با طبیعت را نشان می دهند هر جزء نوروز داستانی از تاریخ اسطوره و فرهنگ را روایت می کند. درک عمیق تر این جشن باستانی نه تنها به شناخت بهتر هویت ایرانی کمک می کند بلکه اهمیت حفظ و انتقال این سنت های ارزشمند به نسل های آینده را آشکار می سازد. این مقاله به شما کمک می کند تا با ابعاد مختلف این جشن باستانی از ریشه های تاریخی و فلسفی آن گرفته تا آداب و رسوم متنوع و جایگاه آن در جهان امروز آشنا شوید و درک جامع تری از این پدیده فرهنگی بی نظیر کسب کنید.

عید نوروز چیست؟

عید نوروز مهمترین جشن باستانی ایرانیان آغاز سال نو خورشیدی و همزمان با اعتدال بهاری است. این جشن که ریشه ای کهن در تاریخ فلات ایران دارد صرفاً یک مناسبت تقویمی نیست بلکه نمادی از تجدید حیات طبیعت نو شدن زندگی و پاکیزگی روح و جسم به شمار می رود. نوروز در حقیقت روزی است که زمین پس از گذراندن سرمای زمستان دوباره جان می گیرد و سرسبزی و طراوت را به ارمغان می آورد. این همزمانی با دگرگونی های طبیعی فلسفه ای عمیق را در خود جای داده است: همانطور که طبیعت نو می شود انسان نیز باید با خانه تکانی پوشیدن لباس نو و تجدید نظر در اعمال و افکار خود آماده ورود به سالی جدید با روحی تازه شود. نوروز میراثی مشترک میان اقوام مختلف منطقه است اما با هویتی ایرانی شناخته می شود و به عنوان نماد همبستگی و پیوند میان مردمان ایران زمین و فراتر از آن در کشورهای حوزه تمدنی نوروز گرامی داشته می شود. یونسکو نیز با درک اهمیت این جشن آن را به عنوان میراث فرهنگی ناملموس بشر به ثبت جهانی رسانده است.

ریشه یابی واژه نوروز

واژه «نوروز» از زبان فارسی میانه (nōgrōz) گرفته شده است. ریشه این کلمه به زبان اوستایی بازمی گردد و مورخان معادل اوستایی آن را «navaka raocah» حدس زده اند که به معنای «روز نو» است. در طول تاریخ این واژه در زبان های مختلف ایرانی و مناطق همسایه با تلفظ ها و صورت های گوناگونی به کار رفته است. به عنوان مثال در دوره های سغدیان و خوارزمشاهیان از واژه های «نوسارد» و «نوسارجی» به معنای سال نو استفاده می شده است. امروزه واژه نوروز در فارسی برای دو مفهوم اصلی به کار می رود: نوروز عام که به روز آغاز اعتدال بهاری و شروع سال نو اشاره دارد و نوروز خاص که روز ششم فروردین ماه معروف به «روز خرداد» را در بر می گیرد و در گذشته اهمیت ویژه ای داشته است. املای لاتین این واژه نیز با توجه به تلفظ فارسی اغلب به صورت «Nowruz» توصیه می شود که در متون بین المللی و اسناد یونسکو رایج است.

فلسفه و چگونگی پیدایش عید نوروز

پیدایش نوروز به زمانی برمی گردد که انسان با طبیعت و پدیده های نجومی ارتباط تنگاتنگی داشت. اعتدال بهاری لحظه ای که خورشید از استوای زمین عبور کرده و ساعات روز و شب برابر می شود نقطه عطفی در چرخه طبیعت بود. این لحظه به عنوان نماد پیروزی نور بر تاریکی و آغاز فصلی پربار و زندگی بخش در نظر گرفته می شد. فلسفه نوروز عمیقاً با این تجدید حیات طبیعی گره خورده است. یکی از ریشه های فلسفی نوروز آیین های مربوط به بازگشت فروهرها یا روان درگذشتگان است که در باورهای ایران باستان وجود داشته است. اعتقاد بر این بود که در این ایام روان نیاکان به دیدار بازماندگان می آیند و خانه های تمیز و آراسته را مایه خیر و برکت می دانند. همچنین برخی روایات پیدایش نوروز را به اقدامات شاهان و شخصیت های اسطوره ای مانند جمشید نسبت می دهند که در شاهنامه فردوسی نیز به آن اشاره شده است. داستان جمشید و دیدن نور خورشید بر تاج او و نامگذاری آن روز به نوروز یکی از این روایت هاست. در مجموع فلسفه نوروز بر پایه نو شدن پاکیزگی امید به آینده ای بهتر همبستگی و احترام به طبیعت و نیاکان بنا شده است.

تاریخچه نوروز در ایران

تاریخچه نوروز در ایران به هزاران سال پیش بازمی گردد و این جشن فراز و نشیب های زیادی را در طول دوران مختلف تاریخی پشت سر گذاشته است. شواهد تاریخی و متون کهن نشان می دهند که نوروز از دیرباز در فلات ایران گرامی داشته می شده و به عنوان مهمترین جشن ملی و آیینی ایرانیان شناخته می شده است. گستردگی و پایداری این جشن در طول تاریخ گواه اهمیت عمیق آن در فرهنگ و هویت ایرانی است. از دوران پادشاهی های باستانی مانند هخامنشیان و ساسانیان که نوروز را با شکوه فراوان برگزار می کردند تا دوران پس از اسلام که این جشن با حفظ بسیاری از آیین های خود ادامه یافت و تا دوران معاصر که نوروز همچنان نقش محوری در فرهنگ ایرانی ایفا می کند نوروز همواره نمادی از پیوستگی تاریخی و فرهنگی ایران بوده است. این جشن نه تنها در دربار شاهان بلکه در میان عموم مردم نیز جایگاه ویژه ای داشته و دارد و آیین های آن نسل به نسل منتقل شده است. بررسی تاریخچه نوروز به درک بهتر ریشه ها و تحولات این جشن در بستر تاریخ ایران کمک می کند.

نوروز در دوران باستان

نوروز در دوران باستان به ویژه در زمان هخامنشیان و ساسانیان با شکوه و عظمت فراوانی برگزار می شد. در کتیبه ها و آثار باقی مانده از این دوران اشاراتی به برگزاری جشن های سال نو دیده می شود. تخت جمشید پایتخت باشکوه هخامنشیان با نقوش برجسته ای که نمایندگان اقوام مختلف را در حال آوردن هدایا برای شاه در نوروز نشان می دهند گواه اهمیت این جشن در آن زمان است. در دوران ساسانیان نوروز به عنوان مهمترین جشن شاهنشاهی شناخته می شد و آیین های ویژه ای برای آن برگزار می گشت. پادشاهان ساسانی در این ایام به برگزاری مراسم بارعام بخشش زندانیان و اهدای هدایا می پرداختند. تقویم جلالی که به دستور ملکشاه سلجوقی و با همکاری دانشمندانی چون خیام برای تثبیت زمان نوروز در آغاز بهار تدوین شد نشان دهنده اهمیت نجومی و تقویمی نوروز از دیرباز است. در این دوران نوروز نه تنها یک جشن مردمی بلکه یک آیین رسمی و دولتی بود که با دقت و برنامه ریزی فراوان برگزار می شد و نمادی از قدرت و عظمت شاهنشاهی محسوب می گردید.

نوروز پس از اسلام

پس از ورود اسلام به ایران نوروز همچنان جایگاه خود را به عنوان یک جشن مهم حفظ کرد. اگرچه برخی حاکمان در مقاطعی با برگزاری آن مخالفت کردند اما ریشه های عمیق این جشن در فرهنگ ایرانی مانع از حذف آن شد. در دوران خلافت عباسیان و پس از آن در حکومت های ایرانی مانند سامانیان آل بویه و سلجوقیان نوروز دوباره با شکوه برگزار شد و بسیاری از خلفا و امیران به تقلید از آیین های شاهان ساسانی در نوروز بارعام می دادند و هدایا دریافت می کردند. شاعران بزرگ فارسی نیز در مدح نوروز قصیده ها سرودند که نشان دهنده اهمیت ادبی و فرهنگی این جشن در دوران پس از اسلام است. آیین های نوروزی مانند خانه تکانی سفره هفت سین (که شکل امروزی آن مربوط به این دوران یا کمی پیشتر است) و دید و بازدیدها در این دوره نیز ادامه یافت و با باورها و رسوم جدید آمیخته شد. نوروز در این دوران به نمادی از هویت فرهنگی ایرانی در برابر فرهنگ غالب عربی تبدیل شد و به بقای زبان فارسی و فرهنگ ایرانی کمک شایانی کرد.

نوروز در دوران معاصر

در دوران معاصر نوروز همچنان به عنوان مهمترین و فراگیرترین جشن ملی در ایران و بسیاری از کشورهای حوزه تمدنی نوروز گرامی داشته می شود. با وجود تحولات اجتماعی و سیاسی آیین ها و سنت های نوروزی با اندکی تغییر و تطابق با شرایط روزگار همچنان زنده و پویا باقی مانده اند. خانه تکانی خرید لباس نو چیدن سفره هفت سین تحویل سال در کنار خانواده دید و بازدید اقوام و دوستان و سیزده بدر از جمله رسومی هستند که همچنان با شور و شوق فراوان برگزار می شوند. نوروز در دوران معاصر نه تنها یک جشن خانوادگی بلکه نمادی از همبستگی ملی و فرهنگی است. رسانه ها نقش مهمی در ترویج و حفظ آیین های نوروزی ایفا می کنند. همچنین تلاش هایی برای ثبت جهانی نوروز صورت گرفت که به موفقیت انجامید و نشان از اهمیت جهانی این جشن در دنیای امروز دارد. نوروز در دوران معاصر پلی است میان گذشته پربار ایران و آینده ای که با حفظ سنت ها و ارزش های فرهنگی شکل می گیرد.

نوروز در اسطوره ها و متون کهن

نوروز در اسطوره ها و متون کهن ایرانی جایگاه ویژه ای دارد و پیدایش آن به شخصیت های اسطوره ای و رویدادهای مهم نسبت داده شده است. در شاهنامه فردوسی نوروز با پادشاهی جمشید مرتبط است. روایت شاهنامه بیان می کند که جمشید پس از غلبه بر دیوان و ساختن ابزارهای رفاهی بر تختی نشست و با تابش نور خورشید بر او جهان روشن شد و مردم آن روز را «نوروز» نامیدند و جشن گرفتند. این روایت نوروز را با مفهوم پادشاهی عدالت و روشنایی پیوند می دهد. در متون پهلوی و اوستایی نیز اشاراتی به جشن های آغاز سال و آیین های مربوط به آن وجود دارد. در برخی متون نوروز با آفرینش جهان یا آفرینش انسان نخستین مرتبط دانسته شده است. همچنین در باورهای زرتشتی نوروز یکی از هفت جشن اصلی و مهم است که به عنوان «فروردینگان» یا جشن فروهرها شناخته می شود و با یاد و گرامیداشت روان درگذشتگان همراه است. این اسطوره ها و روایات عمق تاریخی و فرهنگی نوروز را نشان می دهند و فلسفه های نهفته در پس آیین های آن را بازگو می کنند.

آداب و رسوم نوروزی

نوروز مجموعه ای غنی از آداب و رسوم است که از چند هفته پیش از آغاز سال نو شروع شده و تا سیزدهمین روز فروردین ادامه می یابد. این آیین ها نه تنها جنبه های آیینی و معنوی دارند بلکه کارکردهای اجتماعی مهمی از جمله پاکیزگی تجدید روابط خانوادگی و دوستانه و پیوند با طبیعت را نیز در بر می گیرند. هر یک از این رسوم داستانی از فرهنگ و باورهای مردم ایران را روایت می کند و در کنار هم تصویری کامل از جشن نوروز را ارائه می دهند. از تدارکات پیش از نوروز که با شور و هیجان فراوان همراه است تا لحظه تحویل سال و روزهای پس از آن که با دید و بازدید و تفریح در طبیعت سپری می شود نوروز فرصتی برای فراموش کردن کدورت ها نو شدن و آغاز دوباره است. این آداب و رسوم بخشی جدایی ناپذیر از هویت فرهنگی ایرانیان هستند و از نسلی به نسل دیگر منتقل می شوند.

آیین های پیش از نوروز

تدارکات و آیین های پیش از نوروز معمولاً از اواخر اسفند ماه آغاز می شود و با شور و هیجان خاصی همراه است. یکی از مهمترین این آیین ها «خانه تکانی» است که نمادی از پاکیزگی و دور ریختن کهنگی ها پیش از ورود به سال نو است. خرید لباس نو و وسایل تازه نیز از دیگر رسوم رایج در این ایام است که نشان دهنده تمایل به نو شدن و آغاز با طراوت است. کاشت سبزه نوروزی یکی دیگر از آیین های مهم پیش از نوروز است که معمولاً چند هفته قبل از عید آغاز می شود و نمادی از رویش و برکت در سال جدید است. همچنین در برخی مناطق مراسمی مانند «الفه» یا «پنجشنبه آخر سال» برای گرامیداشت یاد درگذشتگان در آرامگاه ها و مساجد برگزار می شود. اوج آیین های پیش از نوروز جشن «چهارشنبه سوری» در آخرین چهارشنبه سال است که با افروختن آتش و مراسم مرتبط نویدبخش پایان سال کهنه و استقبال از سال نو است.

خانه تکانی

خانه تکانی یکی از فراگیرترین و مهمترین آداب نوروزی است که در ایران و بسیاری از کشورهای حوزه نوروز برگزار می شود. این رسم که معمولاً از اواخر زمستان آغاز می شود شامل نظافت کامل خانه شستشوی فرش ها و پرده ها گردگیری وسایل و دور ریختن اشیاء اضافی و کهنه است. فلسفه خانه تکانی صرفاً تمیز کردن فیزیکی محیط زندگی نیست بلکه نمادی از پاکیزگی روح و روان و آمادگی برای پذیرش سال نو با دلی تازه و فضایی پاکیزه است. اعتقاد بر این است که با تمیز کردن خانه انرژی های منفی از بین رفته و فضای خانه برای ورود خیر و برکت در سال جدید آماده می شود. خانه تکانی همچنین فرصتی برای بازسازی و تعمیرات جزئی در خانه فراهم می کند. این رسم نمادی از پایان یک دوره و آغاز دوره ای جدید است و با مشارکت همه اعضای خانواده حس همکاری و مسئولیت پذیری را تقویت می کند.

چهارشنبه سوری

چهارشنبه سوری جشنی باستانی است که در غروب آخرین چهارشنبه سال برگزار می شود و یکی از پرشورترین آیین های پیش از نوروز به شمار می رود. مهمترین بخش این جشن افروختن آتش و پریدن از روی آن است. مردم هنگام پریدن از روی آتش می خوانند: «سرخی تو از من زردی من از تو» که نمادی از دور ریختن بیماری و ضعف (زردی) و گرفتن سلامت و شادابی (سرخی آتش) است. این مراسم نمادی از پاک شدن و آماده شدن برای ورود به سال نو است. در گذشته آیین های دیگری مانند قاشق زنی شال اندازی و فال گوش ایستادن نیز در چهارشنبه سوری رایج بود. اگرچه امروزه استفاده از مواد آتش زا و ترقه ها به بخشی از این جشن تبدیل شده که گاهی با حوادث ناگواری همراه است اما اصل جشن چهارشنبه سوری ریشه در آیین های کهن ایرانی دارد و نمادی از غلبه نور بر تاریکی و پایان زمستان سرد است. این جشن نویدبخش فرا رسیدن نوروز و آغاز بهار است.

سفره هفت سین و نمادهای آن

سفره هفت سین یکی از زیباترین و نمادین ترین آیین های نوروزی در ایران است. این سفره که در لحظه تحویل سال گسترده می شود شامل هفت قلم شیء است که نام آنها با حرف «سین» آغاز می شود و هر یک نمادی از آرزوهای نیک برای سال جدید هستند. اقلام اصلی سفره هفت سین معمولاً شامل سبزه (نماد رویش و برکت) سمنو (نماد فراوانی و شیرینی زندگی) سیب (نماد زیبایی و سلامت) سنجد (نماد عشق و دلدادگی) سیر (نماد تندرستی و سلامتی) سماق (نماد رنگ سپیده دم و پیروزی نور) و سرکه (نماد صبر و بردباری) است. علاوه بر این هفت سین اقلام دیگری نیز مانند قرآن (نماد ایمان و توکل) آینه (نماد روشنایی و شفافیت) شمع (نماد نور و گرما) ماهی قرمز (نماد زندگی و پویایی) تخم مرغ رنگی (نماد باروری و آفرینش) و شیرینی و آجیل برای پذیرایی از مهمانان بر سر سفره گذاشته می شود. چیدن سفره هفت سین فرصتی برای جمع شدن اعضای خانواده در کنار هم در لحظه تحویل سال و دعا برای سالی خوب و پر از برکت است.

دید و بازدید نوروزی

دید و بازدید نوروزی یکی از اصلی ترین و دلپذیرترین آداب اجتماعی نوروز است که از لحظه تحویل سال آغاز شده و معمولاً تا پایان تعطیلات نوروزی ادامه می یابد. در این ایام مردم به دیدار اقوام دوستان و آشنایان می روند و سال نو را به یکدیگر تبریک می گویند. این رسم فرصتی برای تازه کردن دیدارها رفع کدورت ها و تقویت پیوندهای خانوادگی و اجتماعی است. کوچکترها معمولاً ابتدا به دیدار بزرگترها می روند و بزرگترها نیز با شیرینی آجیل و میوه از مهمانان خود پذیرایی می کنند. در این دیدارها احوالپرسی گفتگو درباره رویدادهای سال گذشته و آرزوی موفقیت برای سال جدید صورت می گیرد. عیدی دادن به کودکان و نوجوانان نیز یکی از رسوم دوست داشتنی دید و بازدید نوروزی است. این رسم نمادی از اهمیت خانواده و روابط اجتماعی در فرهنگ ایرانی است و نقش مهمی در حفظ همبستگی و انسجام جامعه ایفا می کند.

سیزده بدر

سیزده بدر روز سیزدهم فروردین ماه آخرین روز از تعطیلات نوروزی و یکی از مهمترین آیین های این دوره است. در این روز مردم طبق یک سنت دیرینه خانه را ترک کرده و به دامان طبیعت پارک ها باغ ها و کنار رودخانه ها می روند. فلسفه اصلی سیزده بدر گذراندن این روز در طبیعت و دور کردن نحسی عدد سیزده است اگرچه بسیاری از مردم آن را به عنوان فرصتی برای تفریح بازی و لذت بردن از طبیعت بهاری می دانند. از جمله آیین های سیزده بدر گره زدن سبزه و آرزو کردن است که بیشتر در میان جوانان و دختران دم بخت رایج است. همچنین انداختن سبزه نوروزی به آب روان نیز از دیگر رسوم این روز است که نمادی از سپردن سبزه به دامن طبیعت و بازگشت آن به چرخه حیات است. سیزده بدر نمادی از پیوند عمیق ایرانیان با طبیعت و قدردانی از نعمت های آن در آغاز فصل بهار است و پایانی شاد بر جشن های نوروزی محسوب می شود.

غذاهای نوروزی

نوروز با مجموعه ای از غذاها و شیرینی های سنتی نیز همراه است که بسته به منطقه و فرهنگ محلی متفاوت است. یکی از رایج ترین غذاهای شب نوروز «سبزی پلو با ماهی» است. سبزی پلو نمادی از برکت و سرسبزی و ماهی نمادی از حیات و پویایی است و خوردن آن در شب سال تحویل آرزوی سالی پربرکت و پر از زندگی را به همراه دارد. در گذشته پلو خوردن در شب نوروز یک اتفاق مهم بود که همه توانایی آن را نداشتند و حتی از آن برای فقرا و نیازمندان هم می بردند. علاوه بر سبزی پلو با ماهی انواع شیرینی های سنتی مانند سمنو نان برنجی شیرینی نخودچی باقلوا و کلوچه نیز در ایام نوروز تهیه و برای پذیرایی از مهمانان استفاده می شود. آجیل نوروزی نیز پای ثابت دید و بازدیدها است و انواع مختلفی از خشکبار و مغزها را شامل می شود. این غذاها و خوراکی ها بخشی از جشن نوروزی را تشکیل می دهند و با طعم و عطر خود خاطره این ایام را در ذهن ماندگار می کنند.

دیگر سنت ها و آیین ها

نوروز علاوه بر آداب و رسوم اصلی شامل سنت ها و آیین های دیگری نیز می شود که در مناطق مختلف ایران و کشورهای حوزه نوروز رایج است. یکی از این سنت ها «عیدی دادن» است که معمولاً بزرگترها به کوچکترها به ویژه کودکان و نوجوانان اسکناس های نو به عنوان هدیه سال نو می دهند. این رسم باعث شادی و هیجان در میان بچه ها می شود. «رسم عیدی گرفتن» از بزرگترها نیز از خاطرات شیرین نوروز برای بسیاری از افراد است. همچنین در برخی مناطق مراسمی مانند «شال اندازی» که در چهارشنبه سوری انجام می شد یا «فال حافظ گرفتن» در لحظه تحویل سال یا در ایام نوروز از جمله سنت های رایج هستند. در گذشته آیین های مربوط به «کوتاه کردن مو و ناخن» در روزهای پایانی سال به منظور پاکیزگی و آمادگی برای سال نو نیز وجود داشته است. برخی سنت های محلی مانند برگزاری مراسم «میر نوروزی» که در آن فردی برای چند روز به طور نمادین حاکم شهر می شد و فرمان های طنزآلود صادر می کرد نیز در گذشته رایج بوده است. این سنت های متنوع غنای فرهنگی جشن نوروز را نشان می دهند.

نوروز در جهان

نوروز نه تنها جشنی ملی در ایران است بلکه در پهنه جغرافیایی وسیعی در سراسر جهان به ویژه در کشورهای حوزه تمدنی ایران بزرگ نیز گرامی داشته می شود. این جشن باستانی مرزهای سیاسی و جغرافیایی را درنوردیده و به نمادی از فرهنگ و هویت مشترک برای مردمان این مناطق تبدیل شده است. اهمیت جهانی نوروز تا حدی است که سازمان ملل متحد آن را به رسمیت شناخته و به ثبت جهانی رسانده است. برگزاری نوروز در کشورهای مختلف با وجود تفاوت های جزئی در آداب و رسوم محلی نشان دهنده ریشه های مشترک فرهنگی و تاریخی این مناطق است. نوروز فرصتی برای تبادل فرهنگی و تقویت روابط میان این کشورها نیز محسوب می شود. این جشن پیام آور صلح دوستی و همبستگی میان ملت ها است و نقش مهمی در معرفی فرهنگ غنی ایران و منطقه به جهان ایفا می کند.

ثبت جهانی نوروز

یکی از مهمترین رویدادها در تاریخ معاصر نوروز ثبت جهانی آن توسط سازمان آموزشی علمی و فرهنگی ملل متحد (یونسکو) است. در تاریخ ۸ مهر ۱۳۸۸ (۳۰ سپتامبر ۲۰۰۹) نوروز به عنوان میراث فرهنگی ناملموس بشر به ثبت جهانی رسید. این اقدام نتیجه تلاش های مشترک چندین کشور بود که نوروز را جشن می گیرند. ثبت جهانی نوروز اهمیت فرهنگی تاریخی و اجتماعی این جشن را در سطح بین المللی به رسمیت شناخت و به معرفی بیشتر آن در سراسر جهان کمک کرد. در سال ۲۰۱۰ مجمع عمومی سازمان ملل متحد نیز روز ۲۱ مارس را به عنوان «روز بین المللی نوروز» نامگذاری کرد. این اقدامات نشان دهنده جایگاه ویژه نوروز در فرهنگ جهانی و نقش آن در ترویج صلح و همبستگی میان ملت ها است. ثبت جهانی نوروز گامی مهم در جهت حفظ و پاسداری از این میراث گرانبهای بشری محسوب می شود.

جغرافیای نوروز و کشورهای برگزار کننده

نوروز در پهنه جغرافیایی وسیعی از آسیای میانه تا قفقاز خاورمیانه و حتی بخش هایی از بالکان و آفریقا جشن گرفته می شود. این جشن نه تنها در ایران بلکه در کشورهایی مانند افغانستان تاجیکستان ازبکستان ترکمنستان قرقیزستان جمهوری آذربایجان قزاقستان عراق (در منطقه کردستان) ترکیه (در مناطق کردنشین) سوریه گرجستان آلبانی و حتی در جوامع ایرانی و فارسی زبان در سراسر جهان برگزار می شود. در برخی از این کشورها نوروز تعطیل رسمی است و مردم با برگزاری مراسم و آیین های خاص این جشن را گرامی می دارند. اگرچه آداب و رسوم نوروزی در هر منطقه ممکن است تفاوت های محلی داشته باشد اما جوهره اصلی جشن که همان آغاز سال نو تجدید حیات و همبستگی است در همه این مناطق مشترک است. این گستره جغرافیایی نشان دهنده نفوذ فرهنگی عمیق ایران در طول تاریخ و نقش نوروز به عنوان یک عنصر پیونددهنده میان این کشورها است.

زمان برگزاری نوروز

زمان برگزاری نوروز با پدیده ای نجومی به نام اعتدال بهاری گره خورده است. نوروز دقیقاً در لحظه ای آغاز می شود که خورشید در حرکت ظاهری خود در آسمان از استوای زمین عبور می کند و وارد نیمکره شمالی می شود. این لحظه که به «لحظه تحویل سال» معروف است همزمان با آغاز فصل بهار در نیمکره شمالی و پایان فصل زمستان است. در این لحظه ساعات روز و شب در تمام نقاط زمین تقریباً برابر می شود. به همین دلیل زمان تحویل سال هر ساله ممکن است کمی تغییر کند و دقیقاً در یک ساعت و دقیقه مشخص نباشد. این دقت در تعیین زمان نوروز نشان دهنده دانش بالای ایرانیان باستان در زمینه نجوم و تقویم است. تقویم هجری خورشیدی که بر پایه حرکت زمین به دور خورشید استوار است نوروز را به عنوان اولین روز سال نو و آغاز ماه فروردین قرار داده است. بنابراین زمان برگزاری نوروز کاملاً طبیعی و بر اساس حرکت سیارات تعیین می شود.

زمان تحویل سال

زمان تحویل سال دقیق ترین لحظه آغاز سال نو و جشن نوروز است. این لحظه بر اساس محاسبات دقیق نجومی و عبور خورشید از نقطه اعتدال بهاری تعیین می شود. در این لحظه خورشید از نیمکره جنوبی آسمان وارد نیمکره شمالی می شود و فصل بهار آغاز می گردد. زمان تحویل سال هر ساله در تقویم های رسمی اعلام می شود و ممکن است در هر سال در ساعتی متفاوت از شبانه روز رخ دهد. خانواده های ایرانی معمولاً در لحظه تحویل سال در کنار سفره هفت سین جمع می شوند دعا می خوانند و سال نو را به یکدیگر تبریک می گویند. این لحظه برای بسیاری از مردم لحظه ای معنوی و پر از امید برای آینده است. مراسم تحویل سال در اماکن مذهبی مانند حرم امام رضا (ع) و دیگر زیارتگاه ها نیز با حضور جمعیت زیادی از مردم برگزار می شود و حال و هوای خاصی دارد. زمان تحویل سال نقطه آغاز جشن های نوروزی و شروع دید و بازدیدها است.

نوروز کوچک و نوروز بزرگ

در سنت های کهن ایرانی گاهی از دو مفهوم «نوروز کوچک» و «نوروز بزرگ» یاد می شود. نوروز کوچک یا نوروز عام همان روز اول فروردین ماه و لحظه تحویل سال است که آغاز سال نو و جشن های عمومی نوروزی محسوب می شود. این روز با آیین هایی مانند چیدن سفره هفت سین تحویل سال و آغاز دید و بازدیدها همراه است. در مقابل نوروز بزرگ یا نوروز خاص به روز ششم فروردین ماه اشاره دارد که در تقویم باستانی به نام «روز خرداد» شناخته می شود. در برخی روایات و متون تاریخی اهمیت ویژه ای برای این روز قائل بوده اند و آیین ها و مراسم خاصی را به آن نسبت داده اند. به عنوان مثال برخی روایات روز ششم فروردین را روز آفرینش انسان نخستین یا روزی که جمشید بر تخت نشست می دانند. اگرچه امروزه تمرکز اصلی بر روز اول فروردین است اما مفهوم نوروز بزرگ نشان دهنده لایه های عمیق تر تاریخی و آیینی این جشن و اهمیت برخی روزهای دیگر در طول دوره نوروزی است.

منشا پیدایش نوروز کجاست؟

منشا پیدایش نوروز به فلات ایران و تمدن های باستانی این منطقه به ویژه دوران پیشدادیان و کیانیان در اساطیر ایرانی و سپس دوران هخامنشیان و ساسانیان بازمی گردد و با پدیده های نجومی و کشاورزی مرتبط است.

عید نوروز چیست و چه معنایی دارد؟

عید نوروز جشن آغاز سال نو خورشیدی و همزمان با اعتدال بهاری است. این جشن نمادی از تجدید حیات طبیعت نو شدن زندگی پاکیزگی روح و جسم و پیوند انسان با طبیعت و گذشته است.

چرا عید نوروز سیزده روز است؟

دوره جشن های نوروزی معمولاً سیزده روز طول می کشد و با مراسم سیزده بدر پایان می یابد. عدد سیزده در برخی فرهنگ ها نحس شمرده می شود و بیرون رفتن در روز سیزدهم برای رفع این نحسی است هرچند ریشه های عمیق تری نیز برای این سنت وجود دارد.

فلسفه مراسم سیزده بدر چیست؟

فلسفه سیزده بدر گذراندن روز سیزدهم فروردین در طبیعت برای دور کردن نحسی احتمالی این روز و همچنین پیوند با طبیعت در آغاز فصل بهار و پایان دادن به تعطیلات نوروزی است.

کدام کشورها عید نوروز را جشن می گیرند؟

عید نوروز در ایران و کشورهایی مانند افغانستان تاجیکستان ازبکستان ترکمنستان قرقیزستان جمهوری آذربایجان قزاقستان عراق ترکیه سوریه گرجستان آلبانی و جوامع ایرانی در سراسر جهان جشن گرفته می شود.