ثبت ملی آیین پرورش اسب اصیل کرد

ثبت ملی آیین پرورش اسب اصیل کرد، که در نوزدهم دی ماه ۱۴۰۱ به وقوع پیوست، گامی بلند در جهت صیانت از یک گنجینه فرهنگی و تاریخی محسوب می شود. این اقدام نه تنها ارزش های پنهان این نژاد کهن را برجسته ساخت، بلکه میراث زنده ای را که نسل ها با آن زیسته اند، از خطر فراموشی نجات داد.

در پهن دشت های فلات ایران، جایی که رد پای تمدن ها بر دشت ها و کوهستان ها نقش بسته، اسب همواره جایگاه ویژه ای در زندگی مردم داشته است. در این میان، اسب کُرد، با صلابت و نجابت ذاتی خود، نه صرفاً یک حیوان، که بخشی جدایی ناپذیر از هویت، فرهنگ و معیشت مردمان زاگرس نشین بوده است. این اسب کهن، با قدمتی دیرینه که به قرون متمادی بازمی گردد، نه تنها در جنگ ها یار وفادار سوارکاران بود، بلکه در آرامش زندگی روزمره نیز، همدم و همیار آنان به شمار می رفت.

خبر ثبت ملی «آیین پرورش اسب اصیل کرد» نقطه عطفی در تاریخ حفظ میراث ناملموس ایران به شمار می رود. این ثبت، فراتر از یک رویداد اداری، بازتاب دهنده ارج نهادن به دانش بومی، مهارت های سنتی و ارتباط عمیق فرهنگی است که در طول قرون متمادی میان انسان و این موجود نجیب شکل گرفته است. این آیین، تنها به نگهداری و تغذیه اسب محدود نمی شود؛ بلکه شامل تمامی ابعاد زندگی مشترک با اسب، از انتخاب نریان و مادیان تا تربیت کره ها، از درمان های سنتی تا نقش اسب در آداب و رسوم، جشن ها و حتی باورهای فولکلوریک مردم منطقه است. این میراث زنده، اکنون با پشتوانه حمایت ملی، می تواند نفس تازه ای بکشد و برای نسل های آینده نیز روایتگر شکوه و اصالت اسب اصیل کُرد باشد.

اسب اصیل کُرد: تاریخ، نژاد و جایگاه بی بدیل

اسب کُرد، با قامتی متین و روحی شجاع، نه تنها یک نژاد اسب، بلکه روایت گر بخشی از تاریخ و تمدن فلات ایران است. قدمت این نژاد به هزاره های دور بازمی گردد؛ زمانی که نخستین انسان ها در دشت های زاگرس سکنی گزیدند و پیوندی عمیق با این موجودات نجیب برقرار کردند.

ریشه های کهن در دشت های زاگرس

تاریخچه اسب کُرد با تاریخ منطقه زاگرس گره خورده است. پژوهش ها و یافته های باستان شناسی حکایت از آن دارد که کاسی ها، که در هزاره دوم پیش از میلاد در دشت های وسیع این منطقه می زیستند، از نخستین اقوامی بودند که به پرورش اسب و تعلیم سوارکاری روی آوردند. نیاز آن ها به اسب در نبردها و همچنین تجارت، به رونق این فعالیت انجامید. اسب های تربیت شده توسط کاسی ها حتی به بین النهرین نیز صادر می شد و از شهرت بالایی برخوردار بودند. این سنت پرورش اسب در دوره های بعدی نیز، در دوران مادها، هخامنشیان، اشکانیان و ساسانیان ادامه یافت. حکاکی ها و حجاری های به جا مانده از آن دوران، مانند سنگ نگاره های بزم و شکار در تاق بستان کرمانشاه که در آن سوارکاری ماهر بر پشت اسبی پرصلابت نقش بسته، گواهی بر اهمیت و جایگاه اسب در این تمدن ها است.

دشت های بیستون، ماهیدشت، چمچمال در استان کرمانشاه و کوهدشت در لرستان، از دیرباز مراکز اصلی پرورش اسب به شمار می رفتند. از دشت «نسا» نیز به عنوان مهم ترین کانون پرورش اسب در زاگرس یاد می شود که اسب های آن با نام «اسب نسایی» شهرت داشتند. باور عمومی بر این است که اسب نسایی ریشه اصلی اسب های کُرد امروزی محسوب می شود و بخش عمده ای از ویژگی های برجسته این نژاد را به ارث برده است.

شکوه ظاهری و صلابت رفتاری: ویژگی های اسب کُرد

اسب کُرد مجموعه ای از ویژگی های ظاهری و رفتاری منحصربه فرد را در خود جمع کرده که آن را از سایر نژادها متمایز می سازد. مهم ترین ویژگی ظاهری این اسب، دم برافراشته و پرپشت آن است که به هنگام حرکت، با غرور و زیبایی خاصی به بالا نگاه داشته می شود. این ویژگی، همراه با سری رو به بالا و پوزه ای کشیده، چهره ای اصیل و متمایز به اسب کُرد می بخشد.

در چشمان اسب کُرد، در زمان آرامش، حالتی خوابیده و متفکرانه دیده می شود، اما به هنگام حرکت یا فعالیت، برق خاصی در آن ها می درخشد که نشان از هوشیاری و انرژی نهفته در وجودش دارد. عضلات سینه مشخص، گردن قوی و عضلانی و پاهایی کوتاه اما بسیار مقاوم، از دیگر ویژگی های فیزیکی این نژاد است که آن را برای تحمل مسیرهای طولانی و ناهموار کوهستانی، بی نظیر می سازد.

از نظر رفتاری، اسب کُرد به آرامش، صبوری، بانفسی، سخت کوشی و شجاعت شهره است. این ویژگی ها، اسب کُرد را برای فعالیت های مختلفی چون مسابقات استقامت، چوگان و حتی آموزش پرش به اسبی ایده آل تبدیل کرده است. تاریخ نشان داده که این اسب توانایی خارق العاده ای در طی مسافت های طولانی در شرایط دشوار دارد و همواره همراهی وفادار برای سوارکار خود بوده است.

گونه ای از اسب کُرد به نام «جاف»، به دلیل زیبایی خاص سر و صورت خود شهرت دارد و از نظر ظاهری، شباهت هایی با اسب عرب نیز پیدا می کند. پرورش دهندگان ایرانی در گذشته، از اسب کُرد برای افزایش نیرومندی و توان سایر نژادها استفاده می کردند. حتی در تولید اسب تراکینر، که نژادی اروپایی است و ریشه ای شرقی دارد، ردپای اسب کُرد دیده می شود که این امر به شباهت های اندام شناسی میان این دو نژاد انجامیده است.

از کرمانشاه تا قلب فلات ایران: پراکندگی اسب کُرد

اسب کُرد، نژادی که ریشه های عمیق آن در دل تاریخ زاگرس جای دارد، نه تنها در ایران، بلکه در سراسر سرزمین کردستان در کشورهای همسایه مانند عراق، سوریه و ترکیه نیز زیست می کند. با این حال، استان کرمانشاه همواره به عنوان منشأ و کانون اصلی پرورش و تکثیر این نژاد شناخته شده است. این استان، با دشت های وسیع و طبیعت کوهستانی خود، محیطی ایده آل برای رشد و بالندگی این اسب فراهم آورده است.

در ایران، علاوه بر کرمانشاه که جمعیت قابل توجهی از اسب کُرد را در خود جای داده (بین ۶ تا ۱۰ هزار رأس طبق برآوردها)، استان های دیگری همچون ایلام، کردستان، لرستان، آذربایجان غربی و همدان نیز دارای جمعیت چشمگیری از این اسب اصیل هستند. علاوه بر این، با افزایش آگاهی و علاقه به این نژاد، اکنون در استان های دورتر مانند تهران، اصفهان و زنجان نیز شاهد حضور و پرورش اسب کُرد هستیم که نشان از گسترش محبوبیت و اهمیت آن دارد.

اسب کُرد دارای سه گونه اصلی است که هر یک ویژگی های خاص خود را دارند:

• گونه افشار: این گونه بیشترین شباهت را به اسب های باستانی دارد و اصالت نژادی آن برجسته است.
• گونه جاف: همان طور که پیشتر اشاره شد، گونه جاف به دلیل زیبایی خاص صورت خود شهرت دارد و چهره ای دلنشین و نجیب به نمایش می گذارد.
• گونه سنجابی: این گونه نیز دارای ویژگی های منحصربه فرد خود است که آن را از دو گونه دیگر متمایز می کند و در منطقه خاصی پرورش می یابد.

شناخت این گونه ها و حفظ خلوص آن ها، بخشی اساسی از آیین پرورش اسب کُرد است که نسل به نسل منتقل شده و در نهایت به ثبت ملی این میراث ناملموس منجر شد.

آیین پرورش: قلب تپنده میراث ناملموس اسب کُرد

کلمه آیین در عنوان «آیین پرورش اسب اصیل کرد» کلیدواژه ای مهم است که معنایی فراتر از صرفاً نگهداری اسب را در بر می گیرد. این آیین مجموعه ای پیچیده و در هم تنیده از دانش بومی، مهارت های کاربردی، آداب و رسوم فرهنگی و باورهای عمیق است که ارتباط هزاران ساله انسان و اسب را در منطقه زاگرس تعریف می کند. این بخش، نقطه کانونی این محتوا و مهمترین عامل تمایز آن با مطالب موجود است.

پیوند عمیق انسان و اسب: فراتر از نگهداری ساده

آیین پرورش اسب کُرد، داستانی از همزیستی است؛ داستانی که در آن اسب نه یک دارایی صرف، بلکه عضوی از خانواده و شریکی در زندگی محسوب می شود. این آیین، بر مبنای درکی عمیق از طبیعت اسب و احترام متقابل بنا شده است. پرورش دهندگان اسب کُرد، با نگاهی دقیق و حسی غریزی، به انتخاب نریان و مادیان مناسب برای تولید نسل های برتر می پردازند. این انتخاب ها تنها بر مبنای زیبایی یا قدرت فیزیکی نیست، بلکه شامل در نظر گرفتن ویژگی های رفتاری، هوش و خلق و خوی اسب نیز می شود. آن ها معتقدند که روح اسب، در نژاد کُرد، با نجابت و وفاداری در هم آمیخته است و این را در انتخاب و پرورش خود لحاظ می کنند.

ارتباط عمیق میان اسب و پرورش دهنده اش، با توجه و مراقبتی آغاز می شود که از همان لحظه تولد کره اسب جریان دارد. این مراقبت ها شامل تغذیه صحیح، بهداشت، و آموزش های اولیه است که با صبر و حوصله فراوان انجام می گیرد. این رابطه، به مرور زمان به پیوندی ناگسستنی تبدیل می شود که در آن، هر دو طرف زبان یکدیگر را می شناسند و به نیازها و خواسته های هم پاسخ می دهند.

نسل به نسل: دانش و مهارت های کهن پرورش

دانش و مهارت های مربوط به آیین پرورش اسب کُرد، میراثی شفاهی و عملی است که از نسلی به نسل دیگر، سینه به سینه و دست به دست منتقل شده است. این دانش، شامل طیف وسیعی از مهارت ها و فنون سنتی است که بخشی از هویت و تجربه زیسته مردم این منطقه را تشکیل می دهد.

از جمله این مهارت ها می توان به موارد زیر اشاره کرد:

1. انتخاب و جفت گیری: شناخت دقیق خطوط خونی، ویژگی های مطلوب و ناسازگاری ها برای جفت گیری بهینه و تضمین نسل های قوی و اصیل.
2. تربیت و آموزش: روش های خاص تربیت و آموزش اسب از زمان کره گی تا بلوغ، شامل آموزش های رفتاری، سواری و آمادگی برای کاربردهای مختلف. این آموزش ها اغلب با صبر و خشونت گریزی همراه است و بر مبنای ایجاد اعتماد بین اسب و انسان شکل می گیرد.
3. دانش تغذیه بومی: استفاده از گیاهان دارویی و روش های سنتی برای تقویت و درمان اسب ها، شناخت علوفه های مناسب در فصول مختلف و تنظیم جیره غذایی بر اساس فعالیت و سن اسب.
4. درمان های سنتی: تشخیص بیماری ها و آسیب ها و استفاده از دانش بومی و گیاهان محلی برای درمان. این مهارت ها اغلب توسط افراد باتجربه و پیشکسوت در هر خانواده یا ایل منتقل می شود.
5. مادیان داری و کره داری: مراقبت ویژه از مادیان های آبستن و کره های تازه متولد شده، شامل محیط نگهداری، تغذیه و حمایت های لازم برای رشد سالم کره ها.

آیین پرورش اسب کُرد، نه تنها نگهداری از یک نژاد، بلکه پاسداری از هزاران سال دانش بومی است که در تار و پود زندگی مردمان زاگرس تنیده شده و پیوندی ناگسستنی میان آن ها و اسب هایشان ایجاد کرده است. این دانش، ریشه در تجربه و ارتباط عمیق با طبیعت دارد و از نسلی به نسل دیگر به امانت سپرده شده است.

اسب کرد در تار و پود زندگی و فرهنگ

اسب کُرد تنها ابزار حمل و نقل یا نیروی کار نبوده است؛ این اسب جایگاهی ویژه در تمام ابعاد زندگی مردم زاگرس دارد. در گذشته و حتی امروز، اسب بخش جدایی ناپذیری از اقتصاد معیشتی مردم به شمار می رفت. برای حمل و نقل بار و افراد در مسیرهای صعب العبور کوهستانی، و همچنین در کشاورزی و دامداری، اسب نقش محوری ایفا می کرد. در زمان های جنگ و دفاع، شجاعت و استقامت اسب کُرد در کنار سوارکارش، برگ برنده بود.

اما نقش اسب فراتر از کاربردهای مادی است. در مراسمات، جشن ها و آیین های سنتی اقوام کُرد، اسب همواره حضوری پررنگ و نمادین داشته است. رقص اسب، شرکت در مراسم عروسی، یا حضور در مسابقات محلی، همگی نشان از جایگاه اسب در فرهنگ فولکلور این مردمان دارد. در برخی مراسمات، اسب های آراسته و زیبا به عنوان نمادی از شکوه و افتخار به نمایش گذاشته می شوند و روح جشن را با خود به ارمغان می آورند.

زمزمه های نیاکان: باورها و حکایات اسب کُرد

پیوند عمیق میان اسب و مردم کُرد، در باورها، داستان ها، افسانه ها و ضرب المثل های آن ها بازتاب یافته است. اسب در فرهنگ کُردی، نماد شجاعت، وفاداری، استقامت و زیبایی است. داستان های بسیاری از اسب های قهرمان که در جنگ ها جان سوارکاران خود را نجات داده اند، یا اسب هایی که به خاطر وفاداری شان شهرت یافته اند، نسل به نسل نقل شده است.

ضرب المثل های کُردی زیادی نیز وجود دارند که به اسب اشاره می کنند و حکمت و تجربه گذشتگان را در خود جای داده اند. موسیقی کُردی نیز، به ویژه مقام ها و ملودی هایی که با سازهای محلی اجرا می شوند، اغلب روایتگر داستان هایی از اسب سواری، دلتنگی برای اسب از دست رفته یا غرور ناشی از داشتن اسبی اصیل هستند. این عناصر فرهنگی، اسب کُرد را به یک نماد ملی و هویتی برای مردمان این دیار تبدیل کرده است و آیین پرورش آن، ضامن بقای این پیوند عمیق است.

گام های استوار در مسیر حفاظت: روند ثبت ملی

ثبت ملی آیین پرورش اسب اصیل کُرد، نتیجه تلاش های بی وقفه و همکاری های گسترده میان نهادهای فرهنگی، پژوهشگران و فعالان محلی بوده است. این اقدام، یک گام حیاتی در مسیر حفاظت از این میراث ناملموس در برابر تهدیدات مدرن و فراموشی است.

از تدوین پرونده تا اعلام خبر: مراحل ثبت

روند ثبت ملی یک اثر ناملموس، فرآیندی دقیق و مستند است که نیازمند جمع آوری اطلاعات جامع و اثبات اصالت و قدمت آیین مربوطه است. برای آیین پرورش اسب کُرد، پرونده ای مفصل تدوین شد که شامل تمامی ابعاد تاریخی، فرهنگی، اجتماعی، و اقتصادی مرتبط با این آیین بود. در این پرونده، دانش بومی، مهارت های سنتی، آداب و رسوم، و نقش اسب در زندگی مردم منطقه زاگرس به تفصیل شرح داده شد. تصاویر، مستندات تاریخی، و شهادت های افراد پیشکسوت و خبرگان محلی، بخش های اصلی این پرونده را تشکیل می دادند.

پس از تکمیل و بررسی های کارشناسی، این پرونده در شورای ثبت ملی آثار وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی مطرح شد. در نهایت، در تاریخ ۱۹ دی ماه ۱۴۰۱، این آیین مهم به همراه پنج اثر ناملموس دیگر از استان کرمانشاه، با رأی موافق اعضای شورا، رسماً در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید. این روز، به عنوان یک تاریخ ماندگار در تقویم میراث فرهنگی کشور، گرامیداشته می شود.

اراده جمعی: نقش نهادها و خبرگان محلی

پشت این دستاورد مهم، اراده و همکاری جمعی افراد و نهادهای مختلفی قرار داشت. اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان کرمانشاه، به عنوان متولی اصلی، نقش محوری در تدوین و پیگیری پرونده ایفا کرد. علاوه بر آن، انجمن صنفی اسب داران کرمانشاه، با گردآوری تجربیات و دانش عملی پرورش دهندگان، سهم بسزایی در غنای پرونده داشت.

پژوهشگران مردم شناس و تاریخ دانان محلی نیز، با تحقیقات و مستندسازی دانش های شفاهی و تاریخی، به اعتبار علمی پرونده افزودند. در این میان، نقش افراد پیشکسوت و خبرگان بومی که سالیان متمادی با اسب کُرد زندگی کرده و دانش پرورش آن را از نیاکان خود به ارث برده بودند، بی بدیل بود. آن ها با روایت خاطرات و تجربیات خود، ابعاد زنده و پویای این آیین را به تصویر کشیدند و به پرونده عمق بخشیدند.

بازتاب ملی: دستاوردهای ثبت آیین

ثبت ملی آیین پرورش اسب اصیل کرد، دلایل و اهداف متعددی را دنبال می کرد که همگی در راستای حفاظت و احیای این گنجینه ملی است:

• حفاظت از دانش بومی: این ثبت، از فراموشی دانش و مهارت هایی که در معرض تهدید تغییر سبک زندگی مدرن بودند، جلوگیری می کند.
• هویت بخشی و اعتبار: به آیین پرورش اسب کُرد، هویتی رسمی و ملی می بخشد و جایگاه آن را در فهرست میراث فرهنگی کشور تثبیت می کند.
• زمینه سازی برای ثبت جهانی: این اقدام، پله ای مهم برای پیگیری ثبت جهانی این آیین در فهرست یونسکو است که می تواند توجه بین المللی و حمایت های بیشتری را جلب کند.
• افزایش آگاهی عمومی: با این ثبت، آگاهی عمومی نسبت به ارزش و اهمیت اسب کُرد و آیین پرورش آن افزایش یافته و به حفظ آن توسط نسل های جوان تر کمک می شود.
• تقویت گردشگری فرهنگی: با برجسته سازی این آیین، پتانسیل جذب گردشگران علاقه مند به میراث ناملموس و تجربه فرهنگی افزایش می یابد.

ثبت ملی، تنها یک آغاز است؛ نقطه شروعی برای تلاش های گسترده تر در زمینه حفاظت، ترویج و توسعه پایدار این میراث گرانبها.

چشم انداز روشن: در مسیر ثبت جهانی یونسکو

ثبت ملی آیین پرورش اسب اصیل کرد، دروازه ای به سوی یک افتخار بزرگتر گشوده است: ثبت جهانی این میراث در فهرست یونسکو. این هدف، نه تنها جایگاه بین المللی اسب کُرد را مستحکم می کند، بلکه فرصت های بی نظیری را برای حفاظت و توسعه پایدار آن فراهم می آورد.

همسایگی در میراث: پرونده مشترک جهانی

تلاش برای ثبت جهانی دانش و مهارت پرورش و نگهداری اسب کُرد در یونسکو، با رویکردی متفاوت و هوشمندانه در حال پیگیری است. این پرونده به صورت یک پرونده مشترک و چندملیتی با کشورهای همسایه که ریشه های مشترک فرهنگی و جغرافیایی با نژاد اسب کُرد دارند، یعنی عراق، ترکیه و سوریه، در حال تکمیل است. محوریت این پرونده مشترک، با توجه به خاستگاه اصلی اسب کُرد، بر عهده استان کرمانشاه در ایران است.

انتخاب رویکرد پرونده مشترک، به دلیل وسعت پراکندگی جغرافیایی نژاد اسب کُرد در منطقه و نیز محدودیت سهمیه هر کشور برای ثبت سالانه میراث جهانی در یونسکو، حرکتی استراتژیک محسوب می شود. این همکاری بین المللی، ضمن تأکید بر اصالت و قدمت این میراث در منطقه، شانس موفقیت پرونده را نیز به نحو چشمگیری افزایش می دهد. در حال حاضر، یکی از مراحل مهم این فرآیند، ثبت ملی اسب کُرد در فهرست میراث ملی عراق است که با پیگیری های مقامات میراث فرهنگی کرمانشاه، در حال انجام است تا مقدمات ارسال پرونده به یونسکو فراهم آید.

اعتبار بین المللی: مزایای ثبت جهانی

ثبت آیین پرورش اسب کُرد در فهرست میراث جهانی یونسکو، دستاوردهای بی شماری را به همراه خواهد داشت که از جمله مهم ترین آن ها می توان به موارد زیر اشاره کرد:

• افزایش اعتبار بین المللی: این ثبت، اسب کُرد و آیین پرورش آن را در سطح جهانی معرفی کرده و اعتبار فرهنگی و تاریخی آن را در مجامع بین المللی به رسمیت می شناسد.
• جذب گردشگر فرهنگی: با توجه به جذابیت میراث ناملموس، ثبت جهانی می تواند موج جدیدی از گردشگران فرهنگی را به منطقه جذب کند که علاقه مند به تجربه مستقیم این آیین ها و آشنایی با فرهنگ محلی هستند.
• حمایت های مالی و فنی: یونسکو و سازمان های بین المللی مرتبط، پس از ثبت جهانی، می توانند حمایت های مالی و فنی را برای حفاظت، ترویج و توسعه پایدار این میراث فراهم آورند.
• فرصت های پژوهشی: این ثبت، فرصت های جدیدی را برای پژوهش های علمی و فرهنگی در سطح بین المللی در زمینه اسب داری، مردم شناسی و تاریخ نژادهای اسب ایجاد می کند.
• افزایش آگاهی و افتخار ملی: به طور کلی، ثبت جهانی هر اثر فرهنگی، حس غرور و افتخار ملی را تقویت کرده و مردم را به پاسداری بیشتر از میراث خود تشویق می کند.

موانع و امیدها: آخرین وضعیت پرونده جهانی

با وجود پیشرفت های قابل توجه، مسیر ثبت جهانی خالی از چالش نیست. محدودیت سهمیه کشورها برای ارسال پرونده به یونسکو، یکی از این موانع است که لزوم همکاری های منطقه ای را بیش از پیش نمایان می سازد. علاوه بر این، تکمیل پرونده ای با این ابعاد و کسب تأیید از تمامی کشورهای همکار، نیازمند زمان، هماهنگی و منابع مالی قابل توجهی است.

با این حال، با توجه به عزم و اراده مسئولان میراث فرهنگی و فعالان حوزه اسب کُرد، امیدواری ها برای موفقیت این پرونده در آینده ای نزدیک بسیار زیاد است. برگزاری رویدادهای بین المللی مانند جشنواره های اسب کُرد، و تداوم رایزنی ها با کشورهای همسایه، گام های مهمی در جهت تسهیل این فرآیند خواهد بود. چشم انداز ثبت جهانی آیین پرورش اسب اصیل کرد، نه تنها یک افتخار بزرگ برای ایران، بلکه تضمینی برای بقا و شکوفایی این میراث زنده در قرون آتی است.

شکوفایی اقتصادی و فرهنگی: پس از ثبت ملی

ثبت ملی آیین پرورش اسب اصیل کرد، صرفاً یک دستاورد فرهنگی نیست؛ بلکه می تواند به عنوان یک محرک قدرتمند برای شکوفایی اقتصادی و اجتماعی منطقه، به ویژه استان کرمانشاه، عمل کند. این ثبت، فرصت های بی نظیری را در صنعت اسب، گردشگری و اشتغال زایی به وجود آورده است.

رونق اقتصاد اسب داری: از مزرعه تا بازار جهانی

صنعت اسب داری، صنعتی با پتانسیل اقتصادی بالاست که در ایران و به ویژه استان کرمانشاه، هنوز به طور کامل شکوفا نشده است. ثبت ملی آیین پرورش اسب کُرد، می تواند به این صنعت حیاتی دوباره بخشد و آن را در مسیر رشد قرار دهد. این اقدام، به برندسازی نژاد اسب کُرد کمک می کند و زمینه را برای افزایش تقاضا و ارزش تجاری این اسب فراهم می آورد. با توجه به ویژگی های منحصربه فرد اسب کُرد، پتانسیل بالایی برای صادرات این نژاد به بازارهای بین المللی وجود دارد.

از سال ۱۳۹۴، توجه مسئولان و سرمایه داران استان کرمانشاه به صنعت اسب کُرد افزایش یافته و تلاش هایی برای شکل دهی یک زنجیره اقتصادی کامل مرتبط با این اسب در حال انجام است. این زنجیره شامل مراحل مختلفی از جمله پرورش، نگهداری، آموزش، خرید و فروش، و خدمات جانبی می شود. شکل گیری این زنجیره، می تواند به توسعه پایدار صنعت اسب در منطقه کمک کرده و منافع اقتصادی قابل توجهی را به همراه داشته باشد.

بستر اشتغال زایی: فرصت های نو در صنعت اسب

صنعت اسب، طیف وسیعی از فرصت های شغلی را در بر می گیرد که می تواند به کاهش بیکاری و رونق اقتصادی منطقه کمک کند. برآوردها نشان می دهد که در صنعت اسب، حدود ۴۵ تا ۵۰ گرایش شغلی مختلف وجود دارد. با رونق صنعت اسب داری پس از ثبت ملی، می توان انتظار داشت که فرصت های شغلی جدیدی در حوزه های زیر ایجاد شود:

• دامپزشکی و بهداشت اسب: افزایش نیاز به دامپزشکان متخصص اسب و تکنسین های بهداشتی.
• نعل بندی و یراق سازی: رونق مشاغل سنتی مرتبط با نگهداری اسب.
• مربی گری و سوارکاری: نیاز به مربیان حرفه ای برای آموزش اسب و سوارکار.
• تولید خوراک و مکمل های اسب: توسعه صنایع مرتبط با تغذیه اسب.
• گردشگری اسب سواری: ایجاد مشاغل در حوزه ارائه خدمات گردشگری مبتنی بر اسب سواری.
• بازاریابی و صادرات: نیاز به متخصصان برای معرفی و فروش اسب کُرد در بازارهای داخلی و خارجی.

انجمن صنفی اسب داران کرمانشاه، با هدف برندسازی و صادرات اسب کُرد، در این زمینه فعالیت های گسترده ای انجام می دهد و حتی خواهان راه اندازی رشته «پرورش اسب» در دانشگاه ها برای تربیت نیروی متخصص شده است.

از جشنواره تا جذب توریست: پتانسیل گردشگری فرهنگی

آیین پرورش اسب کُرد، با ریشه های عمیق فرهنگی و تاریخی خود، پتانسیل عظیمی برای جذب گردشگران فرهنگی دارد. برگزاری جشنواره ها و رویدادهای مرتبط با اسب کُرد، نقش مهمی در معرفی این آیین و توسعه گردشگری منطقه ایفا می کند.

جشنواره های اسب اصیل کُرد، مانند آنچه در معبد آناهیتای کنگاور یا ورزشگاه انقلاب کرمانشاه برگزار شد، فرصت های بی نظیری برای نمایش زیبایی و صلابت این نژاد، و همچنین آشنایی با آداب و رسوم مرتبط با آن فراهم می آورد. این جشنواره ها، نه تنها علاقه مندان به اسب و سوارکاری را از سراسر ایران و حتی کشورهای همسایه گرد هم می آورد، بلکه با ایجاد فضایی فرهنگی و تفریحی، به رونق اقتصادی منطقه نیز کمک می کند.

پتانسیل احداث مجموعه های بین المللی گردشگری و پرورش اسب، و همچنین توسعه زیرساخت های لازم برای ورزش سوارکاری، می تواند کرمانشاه را به یک قطب مهم در صنعت اسب و گردشگری فرهنگی تبدیل کند. همکاری های منطقه ای، مانند توافق برای تأسیس بازارچه مشترک اسب کُرد با سلیمانیه عراق، گام های مهمی در جهت تحقق این چشم انداز است.

حوزه	پتانسیل پس از ثبت ملی	نمونه فعالیت ها
اقتصاد اسب داری	افزایش ارزش تجاری و صادرات اسب کُرد	برندسازی، توسعه زنجیره تأمین اسب، همکاری با سرمایه گذاران خارجی
اشتغال زایی	ایجاد فرصت های شغلی متنوع در صنعت اسب	دامپزشکی، نعل بندی، مربی گری، تولید لوازم اسب داری
گردشگری فرهنگی	جذب گردشگران داخلی و بین المللی	برگزاری جشنواره ها، توسعه تورهای اسب سواری، احداث مراکز گردشگری اسب

مسیر پیش رو: چالش ها و راهکارهای تداوم

با وجود اهمیت ثبت ملی و چشم انداز روشن برای آینده، آیین پرورش اسب اصیل کُرد و صنعت مرتبط با آن، با چالش هایی نیز مواجه است که برای تداوم حیات و شکوفایی آن باید راهکارهای مناسبی اندیشیده شود.

صیانت از آیین در دنیای مدرن: چالش ها

تغییرات سریع در سبک زندگی و گسترش شهرنشینی، یکی از بزرگترین تهدیدها برای حفظ میراث ناملموس، از جمله آیین پرورش اسب کُرد است. جوانان کمتر به سمت فعالیت های سنتی گرایش پیدا می کنند و دانش بومی، در خطر فراموشی قرار می گیرد. علاوه بر این، کمبود زیرساخت های مناسب برای پرورش اسب، برگزاری مسابقات و توسعه گردشگری اسب، مانعی جدی بر سر راه رشد این صنعت است. نبود میدان اسب دوانی مجهز در کرمانشاه برای سال ها، نمونه ای بارز از این کمبودها است.

عدم آگاهی کافی در سطح عمومی نسبت به ارزش واقعی اسب کُرد و پتانسیل های آن، و همچنین عدم حمایت مالی پایدار از سوی نهادهای دولتی و بخش خصوصی، می تواند روند توسعه را کند سازد. واردات نژادهای خارجی و ترویج غیرهدفمند آن ها نیز، می تواند خلوص نژادی اسب کُرد را به خطر اندازد و سرمایه ها را از این صنعت بومی دور کند.

هم افزایی برای آینده: راهکارها و پیشنهادات

برای غلبه بر چالش های موجود و تضمین آینده ای روشن برای آیین پرورش اسب اصیل کُرد، نیاز به هم افزایی و مشارکت همه جانبه است:

1. نقش دولت: دولت می تواند با تخصیص بودجه های حمایتی، توسعه زیرساخت ها (مانند احداث میدان های سوارکاری استاندارد و مراکز پرورش مجهز)، و تسهیل فرآیندهای صادرات، نقش کلیدی ایفا کند. حمایت از پژوهش های علمی در زمینه ژنتیک و بهداشت اسب کُرد نیز از اهمیت بالایی برخوردار است.
2. بخش خصوصی و سرمایه گذاران: جذب سرمایه گذاران خصوصی برای احداث مجموعه های پرورش، گردشگری و آموزشی، می تواند سرعت رشد این صنعت را دوچندان کند. ایجاد انگیزه های مالی و تسهیلات بانکی برای سرمایه گذاری در این بخش، ضروری است.
3. جوامع محلی و پرورش دهندگان: قلب تپنده این آیین، خود پرورش دهندگان هستند. حمایت از آن ها، ارائه آموزش های نوین در کنار حفظ دانش سنتی، و ایجاد تعاونی ها و انجمن های قوی، برای حفظ و انتقال این میراث به نسل های بعدی حیاتی است. راه اندازی رشته های دانشگاهی مرتبط با پرورش اسب، گامی بلند در این جهت خواهد بود.
4. ترویج و آگاهی سازی: برگزاری جشنواره های منظم و بین المللی، تولید محتوای جذاب و مستند درباره اسب کُرد و آیین پرورش آن، و استفاده از رسانه های نوین برای معرفی این میراث، می تواند آگاهی عمومی را افزایش داده و جامعه را به مشارکت در پاسداری از آن ترغیب کند.

با اجرای این راهکارها، می توان امیدوار بود که آیین پرورش اسب اصیل کُرد نه تنها در فهرست میراث ملی باقی بماند، بلکه به یک الگو برای توسعه پایدار فرهنگی و اقتصادی در منطقه تبدیل شود.

نتیجه گیری: مسئولیت ملی در قبال گنجینه ای زنده

ثبت ملی آیین پرورش اسب اصیل کرد، بیش از یک رویداد اداری، گواه بر ارزش بی بدیل این میراث زنده در تاریخ و فرهنگ ایران است. این آیین، تنها به نگهداری یک نژاد اسب محدود نمی شود؛ بلکه داستان پیوندی عمیق میان انسان و طبیعت، خرد بومی و حکمت نیاکان است که در طول قرون متمادی، سینه به سینه منتقل شده است. اسب کُرد، با صلابت و نجابتش، نمادی از هویت فرهنگی و تاریخی مردمان زاگرس است که اکنون با پشتوانه ثبت ملی، جانی دوباره گرفته و گامی محکم در مسیر جهانی شدن برداشته است.

حفاظت از این گنجینه ماندگار، مسئولیتی ملی است که مشارکت همه جانبه دولت، بخش خصوصی و جوامع محلی را می طلبد. از توسعه زیرساخت ها و حمایت های مالی گرفته تا ترویج این آیین از طریق جشنواره ها و برنامه های فرهنگی، هر گامی در جهت پاسداشت این میراث، سرمایه گذاری برای آینده فرهنگی و اقتصادی کشور محسوب می شود. آیین پرورش اسب اصیل کرد، فراخوانی است برای همبستگی در راه حفظ گنجینه هایی که نه تنها گذشته ما را شکل داده اند، بلکه می توانند الهام بخش آینده ای پربار باشند. با همت و اراده جمعی، می توانیم اطمینان حاصل کنیم که شکوه اسب اصیل کرد و آیین های مرتبط با آن، برای نسل های آینده نیز پابرجا خواهد ماند و روایتگر اصالت و افتخار این سرزمین خواهد بود.