تاثیر دانش بومی در کاهش خسارات حوادث طبیعی چیست؟

به گزارش ایران تودی، کارگاه دو روزه «دانش محلی و بومی و کاهش ریسک سوانح» از سوی پژوهشکده سوانح طبیعی و کرسی یونسکو در مدیریت سوانح طبیعی با همکاری و حمایت دفتر یونسکو در تهران به‌صورت مشارکتی و کار گروهی و با تسهیلگری و هدایت متخصصان حوزه ریسک سوانح و دانش بومی و با هدف توانمندسازی و بررسی تجربیات جوامع بومی در تاب آوری حوادث برگزار شد.

در روز نخست این کارگاه مسعود همدانی، مدیر امور بین‌الملل پژوهشکده سوانح طبیعی گفت: کاهش ریسک حوادث و سوانح با مشارکت عمومی میسر خواهد شد. از این رو توجه به نگاه فرابخشی و چندبعدی، بهره‌مندی از دانش بومی و محلی گامی موثر در ارتقای دانش حوادث و سوانح محسوب می‌شود.

وی با بیان اینکه این کارگاه فرصتی مغتنم برای بهره‌مندی از دانش محلی و بومی در مدیریت سوانح و حوادث است، گفت: این مسئولیت جمعی ماست که با استفاده از دانش بومی و محلی، پل‌های ارتباطی را بسازیم و اقدامات عملی فوری برای ترویج و بکارگیری درس‌آموخته‌های سوانح انجام دهیم.

ضرورت توجه به تجربیات بومی برای ارتقاء تاب‌آوری در حوادث طبیعی

در ادامه مهسا بشیری، معاون برنامه‌ریزی و امور آموزشی و دبیر کرسی یونسکو در مدیریت سوانح طبیعی، کارگاه «دانش محلی و بومی و کاهش ریسک سوانح» را نقطه عطفی در راستای افزایش تاب‌آوری در برابر حوادث و سوانح دانست و گفت: استفاده از دانش بومی و محلی، رویکردی نوین در مدیریت حوادث و سوانح است. تجربه زیسته مردمی به‌عنوان گنجینه‌ای ارزشمند، می‌تواند به افزایش تاب‌آوری و کاهش ریسک سوانح منجر شود.

وی تاکید کرد: بهره‌مندی از دانش بومی و محلی برای کاهش ریسک سوانح مزایای بیشماری از جمله سازگاری با محیط‌زیست، کاهش هزینه‌ها و پذیرش بهتر جامعه محلی دارد.

بشیری با تاکید بر ضرورت تلفیق دانش بومی و محلی با دانش علمی و نیز مستند و ثبت کردن تجربیات زیسته مردم، دانش محلی و بومی را در حوزه‌های پیشگیری و کاهش ریسک سوانح و سامانه‌های هشدار موثر دانست و افزود: مشارکت جوامع بومی و محلی در سطوح مختلف برنامه‌ریزی تا اجرایی باید مورد توجه قرار گیرد.

معاون برنامه‌ریزی و امور آموزشی و دبیر کرسی یونسکو در مدیریت سوانح طبیعی اضافه کرد: پژوهشکده سوانح طبیعی همواره بر استفاده از ظرفیت‌های بومی و محلی و افزایش مشارکت مردمی تاکید داشته و در طرح آبادانی و پیشرفت منظومه‌های روستایی که در 12 استان توسط این پژوهشکده در حال اجراست، بر جذب مشارکت‌های مردمی و استفاده از ظرفیت‌های بومی و محلی تاکید کرده است.

در ادامه پیام ویدئویی نایجل کروهال رئیس بخش برنامه سیستم‌های دانش محلی و بومی در یونسکو به نمایش درآمد. کروهال در این پیام، ضمن ابراز خرسندی از برگزاری این کارگاه، به معرفی سیستم دانش محلی و بومی که از قدمت بالایی برخوردار است، پرداخت و گفت: دانشی بومی، دانشی است که جوامع در طی سالیان متمادی، گاهی حتی قرن‌ها یا حتی بیشتر و به طور شفاهی به دست آورده‌اند، و در اغلب موارد حاوی جزئیات زیادی در مورد محیط زندگی مردم و منابع موردنیاز برای پایداری است.

نقش دانش بومی در کاهش ریسک سوانح

کروهال در ادامه پیام خود با ذکر مثال‌هایی در رابطه با نقش دانش بومی و محلی در کاهش ریسک سوانح، گفت: دانش بومی و محلی می‌تواند از طرق مختلف از قبیل پیشگیری و کاهش خطر، مقابله با بحران و بازسازی و بازتوانی پس از سانحه بسیار موثر باشد. اکثر جوامع، درکی از تقویم فصلی دارند، بنابراین در فصول مختلف، اطلاعات کلیدی را شناسایی و جمع‌آوری می‌کنند که به‌عنوان مثال اولین باران چه زمانی می‌بارد، شدت بارندگی چقدر خواهد بود و این موضوعات اغلب از مشاهده محیط‌زیستی به دست می‌آید.

رئیس بخش برنامه سیستم‌های دانش محلی و بومی یونسکو با معرفی بخش اختصاصی یونسکو برای کاهش ریسک سوانح، نسبت به توسعه همکاری‌ها با جامعه محلی و بومی ابراز امیدواری کرد.

شجاع‌الدین خداپرست، معاون امور عمرانی فرمانداری شیراز نیز با حضور در این کارگاه، ضمن اشاره به ریسک بالای حوادث و سوانح در کشور ایران، ضرورت توجه به حوزه پیشگیری و آموزش جوامع محلی را مورد تاکید قرار داد و گفت: برگزاری این کارگاه در ارتقای دانش و تاب‌آوری جوامع محلی بسیار موثر است. 

خداپرست ابراز امیدواری کرد که با افزایش نقش جوامع محلی، گامی رو به جلو در مدیریت بحران در کشور برداریم.

علی حسین شهبازی، بخشدار سیاخ دارنگون که این کارگاه در آن برگزار شده بود، گفت: طرح آبادانی و پیشرفت منظومه‌های روستایی استان فارس گامی موثر در کنترل مهاجرت‌های روستاشهری و توسعه روستاها است. همدلی، همراهی و هم‌افزایی جوامع محلی نقش بسزایی در کاهش ریسک سوانح دارد.

خدیجه بوزرجمهری، عضو هیات علمی بازنشسته دانشگاه فردوسی مشهد نیز به تشریح اصطلاحات و مفاهیم دانش بومی پرداخت و گفت: دانش بومی بر پایه تجربه است، محلی، ساده و پویاست و با محیط و فرهنگ بومی سازگاری دارد و عمدتا به‌صورت شفاهی منتقل می‌شود.

استفاده از دانش‌بومی برای پاسخگویی به مخاطرات طبیعی

وی در ادامه، نقش دانش بومی و محلی در حوزه‌های مختلف از قبیل حفاظت از محیط زیست، امنیت غذایی و کاهش فقر، خوداتکایی محلی، اعتلای فرهنگی و هویت و کاهش مخاطرات و سوانح را تشریح کرد و افزود: یکی از گزینه‌های پیش‌روی بشر برای پاسخگویی به مخاطرات طبیعی، بهره‌گیری از دانش بومی و خرد تجربی انباشته و تاریخی است.

بوزرجمهری همچنین روش‌های بومی پیش‌بینی وقوع مخاطرات طبیعی را به تفصیل بررسی کرد و در پایان پیشنهاداتی را برای مدیریت و کاهش ریسک سوانح ازجمله اعتماد مسئولان محلی به روش‌های بومی مردم، توجه به تجربیات بومی روستاییان و تلفیق آن با دانش نوین و تقویت مشارکت‌های مردمی، تبادل اطلاعات، هماهنگی مردمان بومی و محلی و برنامه‌ریزان ملی و منطقه‌ای و تشکیل بانک اطلاعاتی و مراکز تحقیقاتی دانش بومی را مطرح کرد.

نقش انسان در وقوع و تشدید سوانح طبیعی چیست؟

فاطمه فلاحتی، عضو هیات علمی و مدیر گروه پژوهشی مخاطرات هیدرولوژیکی پژوهشکده سوانح طبیعی نیز در این کارگاه، به بیان دلایل رخداد مخاطرات پرداخت و تاکید کرد دخالت انسان موجب بروز حوادث و سوانح یا تشدید آنها می‌شود و دانشمندان بومی که همان مردم محلی هستند باید کمک کنند تا ریسک سوانح کاهش یابد.

فلاحتی درخصوص طرح شناسایی روستاهای در معرض خطر توضیحاتی ارائه کرد و گفت: در استان فارس 227 روستای در معرض خطر چندمخاطره‌ای شناسایی شده است.

وی در ادامه درخصوص انواع مخاطرات محتمل در روستا شامل سیلاب، زمین‌لرزه، فرونشست، زمین‌لغزش و ماسه‌های روان توضیحاتی ارائه کرد و درخصوص سیل گفت: با پیش‌روی در رودخانه که معنای درست آن خانه رود است و انجام اقداماتی نظیر تخلیه زباله و نخاله در بستر رود و… مردم در معرض خطر قرار گرفته‌اند و در صورت وقوع سیلاب، رود، خانه خود را می‌شناسد و راهش را باز می‌کند و هر چه در آن است می‌بلعد.

فلاحتی انواع راهکارهای محلی و بومی برای کاهش خطر و هشدار سریع را برشمرد و تاکید کرد که باید وقوع مخاطرات را باور کنیم و هشدارها را باور کنیم. برای هشدار از راهکاری موثر و ساده مانند هشدار نفر به نفر بر مبنای شواهد وقوع سیل بهره ببریم.

عضو هیات علمی و مدیر گروه پژوهشی مخاطرات هیدرولوژیکی پژوهشکده سوانح طبیعی با تاکید بر ضرورت آمورش و انتقال دانش و تجربیات در حوزه سوانح و تاب‌آوری به فرزندان و نسل‌های بعدی گفت: گاهی بزرگترها و سالمندان تجربیاتی دارند که ما شاهدیم این تجربیات به نسل‌های بعدی منتقل نمی‌شود. اما همین تجربیات سبب شده تا بارها از خسارات جانی حوادثی مانند سیل و طوفان و … جلوگیری شود.

وی به ارتباط میان اتفاقات و مخاطرات مختلف پرداخت و گفت خالی از سکنه شدن روستاها ممکن است به ماسه‌های روان و ماسه‌های روان به طوفان گرد و غبار منجر شود.

ضرورت تلفیق دانش بومی و دانش روز برای مدیریت بهتر سوانح

سیدامیرحسین گرکانی، رئیس پژوهشکده سوانح طبیعی نیز در جریان دومین روز از برگزاری این کارگاه با تاکید بر تاثیرگذاری دانش بومی و محلی، گفت: مردم در طول تاریخ همواره با دانش بومی و سازگاری بالای خود با محیط در این کشور پرسانحه خود را تطبیق داده‌اند. تلفیق دانش بومی و فناوری‌های به‌روز باعث مدیریت موثر حوادث و سوانح خواهد شد.

نوذری، مشاور طرح آبادانی و پیشرفت منظومه‌های روستایی استان فارس نیز به ارائه و تشریح کلیات این طرح و رابطه آن با دانش محلی و بومی پرداخت و گفت: هدف کلی این طرح توسعه یکپارچه، هماهنگ و فراگیر با بسترسازی و تسهیل‌گری با مشارکت مردم است.

وی افزود: توسعه سرمایه‌های انسانی، ظرفیت‌سازی و توانمندسازی، توسعه زیرساخت‌ها، ارتقای دانش بومی، فراهم‌کردن بستر مشارکت مردم از دیگر اهداف طرح است.

مشاور طرح آبادانی و پیشرفت منظومه‌های روستایی استان فارس یکی از اقدامات مهم طرح را هدایت و کنترل فرایند مشارکت دانست و تاکید کرد: مشارکت مردم در محوریت اقدامات طرح آبادانی و پیشرفت منظومه‌های روستایی قرار دارد.

نوذری در ادامه به ارائه توضیحاتی در خصوص منظومه استان فارس پرداخت و اظهارکرد: در این طرح، شش منطقه در استان فارس مشخص شده و پس از برگزاری جلسات هم‌اندیشی با مردم محلی، مسایل و چالش‌ها احصا و اولویت‌بندی شده است.

وفایی، رییس شورای بخش سیاخ دارنگون نیز ضمن معرفی بخش، پتانسیل بالای بخش در کشاورزی‌های نوین و گلخانه‌ای، منابع آب زیرزمینی و غیره را یادآور شد و افزود: در این بخش ۲۴ روستا با جمعیت بالغ بر ۱۵ هزار نفر و نزدیک به ۳۰ هزار باغشهر قرار دارد. در طرح آبادانی و پیشرفت منظومه‌های روستایی با مشارکت مردم بومی و بهره‌مندی از تجربیات ارزنده ایشان موقعیت‌ها شناسایی و ساماندهی می‌شود.

در جریان برگزاری این کارگاه مردم محلی با تقسیم شدن به گروه‌های مختلف به بحث در خصوص موضوع «تعریف دانش بومی و مخاطرات» پرداختند. پس از تبادل‌نظر، نمایندگان گروه‌ها به ارائه جمع‌بندی مباحثات خود پرداختند و در خصوص مفهوم دانش بومی به نکاتی ازجمله حاصل آزمون و خطا بودن، به تدریج و طی نسل‌ها ایجاد شدن، حاصل خرد جمعی بودن، کاربردی بودن و حاصل مشارکت مردم محلی بودن و در خصوص مخاطرات به انواع مخاطرات ازجمله خشکسالی اشاره کردند.

همچنین اقداماتی با موضوعات مروری بر دانش بومی در ایران برای کاهش مخاطرات و چالش‌های موجود در بکارگیری دانش بومی برای کاهش مخاطرات توسط مردم محلی و با تسهیلگری متخصصین این حوزه انجام شد.

انتهای پیام

در ادامه،