آجر فشاری : راهنمای جامع مهندسان و سازندگان برای ساخت بناهای مستحکم

در میان مصالح ساختمانی گوناگون که در صنعت ساختمان سازی ایران به کار گرفته می شوند آجر فشاری همواره جایگاه ویژه ای داشته است. این نوع آجر با قدمتی دیرینه نه تنها به عنوان یک مصالح سنتی شناخته می شود بلکه به دلیل ویژگی های منحصر به فرد خود همچنان در پروژه های مدرن و پیشرفته نیز مورد توجه مهندسان معماران و سازندگان قرار می گیرد. مقاومت بالا پایداری و دسترسی آسان به مواد اولیه آجر فشاری را به گزینه ای اقتصادی و کارآمد برای ساخت سازه های پایدار و بادوام تبدیل کرده است.

آجر فشاری چیست و چگونه تولید می شود؟

آجر فشاری که به نام های دیگری چون آجر گری آجر توپر و آجر زبره نیز شناخته می شود نوعی آجر رسی است که به روش دستی یا نیمه دستی تولید می گردد. وجه تمایز اصلی این آجر با سایر انواع آجر فرایند تولید خاص آن است. در تولید آجر فشاری خاک رس مرغوب پس از گذراندن مراحل آماده سازی به صورت گل درآمده و سپس در قالب های مخصوص ریخته می شود.

مهم ترین مرحله در تولید این آجر فشار دستی است که به گل درون قالب وارد می شود. این فشار باعث می شود تا ذرات خاک رس به خوبی به یکدیگر بچسبند و هوای اضافی بین آن ها خارج شود. در نتیجه آجری متراکم تر مقاوم تر و با جذب آب کمتری حاصل می گردد.
پس از قالب گیری و اعمال فشار آجرها به مدت مشخصی در محیط باز خشک شده و سپس در کوره های آجرپزی سنتی یا تونلی پخته می شوند. حرارت کوره عامل اصلی در استحکام نهایی آجر فشاری است. در دماهای بالا واکنش های شیمیایی در خاک رس رخ داده و آجر به ساختاری سخت و مقاوم تبدیل می شود. رنگ آجر فشاری معمولاً به رنگ های زرد نارنجی و قرمز متمایل است که بسته به نوع خاک رس و دمای پخت متغیر خواهد بود.

پیشنهاد می شود: ویدئو یوتیوب

مزایای استفاده آجر فشاری در ساخت و ساز

آجر فشاری به دلیل برخورداری از ویژگی های فنی و اقتصادی قابل توجه مزایای متعددی را برای پروژه های ساختمانی ارائه می دهد. در ادامه به برخی از مهم ترین این مزایا اشاره خواهیم کرد : 

• مقاومت فشاری بالا : فشردگی بالای بافت آجر فشاری ناشی از فرایند تولید منجر به مقاومت فشاری قابل توجهی در این نوع آجر می شود. این ویژگی آجر فشاری را به گزینه ای ایده آل برای استفاده در دیوارهای باربر و فونداسیون ساختمان ها تبدیل می کند جایی که تحمل بارهای سنگین سازه از اهمیت بالایی برخوردار است.
• دوام و پایداری : آجرهای فشاری به دلیل پخت مناسب و تراکم بالا در برابر عوامل جوی مختلف مانند باران برف یخبندان و تغییرات دمایی مقاومت خوبی از خود نشان می دهند. این دوام و پایداری طول عمر سازه های ساخته شده با آجر فشاری را به طور چشمگیری افزایش می دهد و نیاز به تعمیر و نگهداری های مکرر را کاهش می دهد.
• عایق حرارتی و صوتی نسبی : ساختار متراکم آجر فشاری تا حدی خاصیت عایق حرارتی و صوتی را برای ساختمان فراهم می کند. اگرچه آجر فشاری به اندازه مصالح عایق بندی مدرن عایق قوی محسوب نمی شود اما در مقایسه با بسیاری از مصالح ساختمانی دیگر عملکرد بهتری در کاهش انتقال حرارت و صدا دارد. این ویژگی می تواند به بهبود آسایش حرارتی و صوتی فضاهای داخلی ساختمان کمک کند.
• دسترسی و قیمت مناسب : مواد اولیه آجر فشاری یعنی خاک رس به وفور در اکثر مناطق ایران یافت می شود. فرآیند تولید آن نیز نسبتاً ساده و کم هزینه است. این عوامل باعث شده اند تا آجر فشاری در مقایسه با بسیاری از مصالح ساختمانی مدرن قیمت مناسب تری داشته باشد و به عنوان یک گزینه اقتصادی در پروژه های ساختمانی مطرح شود.
• سازگاری با محیط زیست : آجر فشاری از مواد طبیعی ساخته شده و در فرآیند تولید آن انرژی کمتری نسبت به بسیاری از مصالح صنعتی مصرف می شود. همچنین آجرهای فشاری قابل بازیافت هستند و می توانند پس از تخریب ساختمان مجدداً مورد استفاده قرار گیرند. این ویژگی ها آجر فشاری را به یک مصالح سازگار با محیط زیست تبدیل می کند.
• سهولت در اجرا و کارپذیری : آجر فشاری به دلیل ابعاد استاندارد و شکل منظم به راحتی قابل حمل و اجرا است. کار با آجر فشاری نیاز به تخصص و تجهیزات پیچیده ای ندارد و نیروهای کار ماهر سنتی به خوبی می توانند از آن در ساخت و ساز استفاده کنند. همچنین آجر فشاری به خوبی با ملات سیمانی و گچی پیوند می خورد و قابلیت اجرای نماهای آجری زیبا و متنوع را فراهم می سازد.

فرق آجر فشاری با آجر ماشینی

کاربردهای متنوع آجر فشاری در ساختمان سازی

آجر فشاری به دلیل ویژگی های فنی و اقتصادی مطلوب در بخش های مختلفی از ساختمان سازی کاربرد دارد. برخی از مهم ترین کاربردهای آن عبارتند از : 

• دیوارهای باربر : مقاومت فشاری بالای آجر فشاری آن را به گزینه ای ایده آل برای ساخت دیوارهای باربر در ساختمان های مسکونی تجاری و صنعتی تبدیل کرده است. دیوارهای آجری فشاری می توانند بارهای سقف طبقات و سایر اجزای سازه را به خوبی تحمل کنند و پایداری و استحکام ساختمان را تضمین نمایند.
• فونداسیون و کرسی چینی : آجر فشاری به دلیل مقاومت در برابر رطوبت و فشار خاک برای ساخت فونداسیون و کرسی چینی ساختمان ها نیز بسیار مناسب است. استفاده از آجر فشاری در فونداسیون از نفوذ رطوبت به داخل ساختمان جلوگیری کرده و عمر سازه را افزایش می دهد.
• دیوارهای حیاط و محوطه : دوام و زیبایی ظاهری آجر فشاری آن را به گزینه ای مناسب برای ساخت دیوارهای حیاط محوطه سازی و فضاهای بیرونی ساختمان تبدیل کرده است. دیوارهای آجری فشاری می توانند به فضای بیرونی ساختمان جلوه ای سنتی و زیبا ببخشند و در عین حال حریم خصوصی و امنیت را نیز تامین کنند.
• طاق ضربی و سقف های آجری : در معماری سنتی ایران آجر فشاری به طور گسترده ای در ساخت طاق ضربی و سقف های آجری مورد استفاده قرار می گرفته است. این نوع سقف ها علاوه بر زیبایی ظاهری از مقاومت و پایداری خوبی نیز برخوردار بوده اند و عایق حرارتی و صوتی مناسبی را برای ساختمان فراهم می کردند. اگرچه امروزه استفاده از سقف های آجری کمتر شده است اما همچنان در پروژه های خاص و مرمت بناهای تاریخی کاربرد دارد.
• نماهای آجری : آجر فشاری به دلیل تنوع رنگ و بافت قابلیت اجرای نماهای آجری زیبا و متنوع را فراهم می سازد. نماهای آجری فشاری می توانند به ساختمان جلوه ای اصیل و ماندگار ببخشند و ارزش بصری آن را افزایش دهند.

مقایسه آجر فشاری با سایر انواع آجر

در بازار مصالح ساختمانی انواع مختلفی از آجر وجود دارد که هر کدام ویژگی ها و کاربردهای خاص خود را دارند. برای انتخاب مناسب ترین نوع آجر برای هر پروژه لازم است تا با ویژگی های انواع مختلف آجر آشنا باشیم و آن ها را با یکدیگر مقایسه کنیم. در ادامه آجر فشاری را با دو نوع رایج دیگر آجر یعنی آجر ماشینی و آجر لفتون مقایسه خواهیم کرد : 

آجر لفتون	آجر ماشینی	آجر فشاری	ویژگی
صنعتی با ماشین آلات پیشرفته	صنعتی با ماشین آلات پیشرفته	دستی یا نیمه دستی	روش تولید
متخلخل	متراکم	بسیار متراکم	فشردگی بافت
متوسط	بالا	بسیار بالا	مقاومت فشاری
سبک	متوسط	سنگین	وزن
ضعیف	متوسط	نسبتاً خوب	عایق حرارتی
ارزان	متوسط	مناسب	قیمت
دیوارهای غیر باربر تیغه چینی پرکننده اسکلت	دیوارهای غیر باربر نماسازی تیغه چینی	دیوارهای باربر فونداسیون کرسی چینی	کاربرد اصلی

همانطور که در جدول مشاهده می شود آجر فشاری از نظر مقاومت فشاری و فشردگی بافت نسبت به آجر ماشینی و آجر لفتون برتری دارد. در مقابل آجر ماشینی و آجر لفتون به دلیل تولید صنعتی از ابعاد دقیق تر و یکنواخت تری برخوردارند و اجرای آن ها در نماسازی و دیوارهای غیر باربر سرعت و سهولت بیشتری دارد. آجر لفتون نیز به دلیل وزن سبک و قیمت ارزان برای تیغه چینی و پر کردن فضاهای خالی اسکلت ساختمان گزینه ای اقتصادی محسوب می شود.
انتخاب نوع مناسب آجر بستگی به نوع پروژه الزامات فنی بودجه و سلیقه کارفرما دارد. در پروژه هایی که نیاز به مقاومت فشاری بالا و پایداری سازه در اولویت است آجر فشاری انتخاب مناسب تری خواهد بود. در پروژه هایی که سرعت اجرا و زیبایی ظاهری نما اهمیت بیشتری دارد آجر ماشینی و آجر لفتون می توانند گزینه های قابل قبولی باشند.

استانداردهای مرتبط با آجر فشاری

در صنعت ساختمان سازی ایران تولید و مصرف آجر فشاری تابع استانداردهای ملی است. این استانداردها به منظور اطمینان از کیفیت و ایمنی مصالح ساختمانی تدوین شده اند و رعایت آن ها برای کلیه تولیدکنندگان و مصرف کنندگان الزامی است. مهم ترین استاندارد مرتبط با آجر فشاری استاندارد ملی ایران به شماره ۷ با عنوان “آجرهای رسی – ویژگی ها و روش های آزمون” است. این استاندارد ویژگی های فیزیکی و مکانیکی آجر فشاری را تعیین کرده و روش های آزمون مربوط به هر ویژگی را مشخص می نماید.
برخی از مهم ترین ویژگی های آجر فشاری که در استاندارد ملی ایران به آن ها اشاره شده است عبارتند از : 

• ابعاد و رواداری ها : ابعاد استاندارد آجر فشاری و میزان مجاز انحراف از این ابعاد.
• مقاومت فشاری : حداقل مقاومت فشاری مورد نیاز برای آجر فشاری.
• جذب آب : حداکثر میزان مجاز جذب آب توسط آجر فشاری.
• شوره زدگی : میزان مجاز نمک های محلول در آب که می توانند باعث شوره زدگی آجر شوند.
• یخبندان زدگی : مقاومت آجر فشاری در برابر سیکل های یخبندان و ذوب شدن.

رعایت استانداردهای ملی در تولید و مصرف آجر فشاری نقش مهمی در ارتقای کیفیت ساخت و ساز و افزایش ایمنی و طول عمر ساختمان ها دارد. مهندسان معماران و سازندگان باید در پروژه های خود از آجرهای فشاری استفاده کنند که مطابق با استانداردهای ملی تولید شده باشند و دارای گواهی کیفیت معتبر باشند.

نکات کلیدی در اجرای سازه های آجری فشاری

برای بهره گیری حداکثری از مزایای آجر فشاری در ساخت و ساز رعایت نکات اجرایی صحیح و اصولی ضروری است. در ادامه به برخی از مهم ترین این نکات اشاره خواهیم کرد : 

• انتخاب آجر مرغوب : در هنگام خرید آجر فشاری به کیفیت و مرغوبیت آن توجه ویژه داشته باشید. آجرهای سالم و بدون ترک خوردگی با رنگ یکنواخت و صدای زنگ دار نشان دهنده کیفیت مطلوب آجر هستند. از خرید آجرهای شکسته لب پر شده و دارای شوره زدگی خودداری کنید.
• آماده سازی ملات مناسب : ملات مورد استفاده برای چیدن آجرهای فشاری باید از مقاومت و کارایی مناسب برخوردار باشد. نسبت اختلاط سیمان ماسه و آب در ملات باید مطابق با شرایط آب و هوایی و نوع کاربرد سازه تعیین شود. استفاده از ملات های آماده و استاندارد می تواند به بهبود کیفیت و سرعت اجرا کمک کند.
• اجرای صحیح رج چینی : رج چینی صحیح و دقیق آجرها نقش مهمی در استحکام و زیبایی سازه آجری دارد. در هنگام رج چینی به تراز بودن رج ها رعایت بندکشی منظم و پر کردن کامل بندها با ملات توجه کنید. استفاده از شمشه و تراز می تواند به اجرای دقیق تر رج چینی کمک کند.
• رعایت ضوابط بندکشی : بندکشی مناسب علاوه بر زیبایی ظاهری نقش مهمی در آب بندی و جلوگیری از نفوذ رطوبت به داخل دیوار آجری دارد. بندها باید به طور کامل با ملات پر شوند و سطح آن ها صاف و یکدست باشد.
• محافظت از سازه آجری در برابر عوامل جوی : در طول فرآیند اجرا و پس از اتمام کار سازه آجری را در برابر بارندگی یخبندان و تابش مستقیم آفتاب محافظت کنید. پوشاندن سازه با نایلون یا برزنت می تواند از آسیب دیدن آجرها و ملات در اثر عوامل جوی جلوگیری کند.

نتیجه گیری
آجر فشاری با قدمتی طولانی در صنعت ساختمان سازی ایران همچنان به عنوان یک مصالح ارزشمند و کارآمد شناخته می شود. مقاومت بالا دوام دسترسی آسان و قیمت مناسب آجر فشاری را به انتخابی ایده آل برای ساخت سازه های مقاوم و پایدار تبدیل کرده است. با توجه به مزایای متعدد و کاربردهای متنوع آجر فشاری مهندسان معماران و سازندگان می توانند با اطمینان خاطر از این مصالح در پروژه های خود استفاده کنند و از کیفیت ایمنی و طول عمر بالای سازه های آجری بهره مند شوند. در دنیای امروز که پایداری و توجه به محیط زیست از اهمیت ویژه ای برخوردار است استفاده از مصالحی همچون آجر فشاری که از مواد طبیعی ساخته شده و قابلیت بازیافت دارند می تواند گامی موثر در راستای ساخت و ساز پایدار و مسئولانه باشد.

پرسش و پاسخ متداول

۱. آیا آجر فشاری برای مناطق زلزله خیز مناسب است؟
بله آجر فشاری به دلیل مقاومت فشاری بالا می تواند در ساخت سازه های مقاوم در برابر زلزله مورد استفاده قرار گیرد. اما طراحی و اجرای سازه های آجری در مناطق زلزله خیز باید مطابق با ضوابط و مقررات خاص انجام شود و از مهندسان متخصص در این زمینه کمک گرفته شود. استفاده از میلگرد بستر در دیوارهای آجری و کلاف های بتنی در اطراف بازشوها از جمله اقداماتی است که می تواند مقاومت سازه های آجری در برابر زلزله را افزایش دهد.

۲. آیا نمای آجری فشاری نیاز به عایق کاری دارد؟
آجر فشاری به تنهایی عایق حرارتی و صوتی کاملی محسوب نمی شود. در مناطقی با آب و هوای سرد یا گرم شدید توصیه می شود از عایق های حرارتی و صوتی در پشت نمای آجری استفاده شود. استفاده از عایق های پشم سنگ پشم شیشه یا پلی استایرن در پشت نما می تواند به طور قابل توجهی از اتلاف انرژی و انتقال صدا جلوگیری کند و آسایش حرارتی و صوتی فضاهای داخلی ساختمان را بهبود بخشد.

۳. چگونه می توان از شوره زدن آجر فشاری جلوگیری کرد؟

شوره زدن آجر فشاری معمولاً ناشی از وجود نمک های محلول در آب در آجر یا ملات است. برای جلوگیری از شوره زدن باید از آجر و ملات مرغوب و استاندارد استفاده شود که دارای نمک های محلول کمتری باشند. همچنین بندکشی صحیح و آب بندی مناسب نما می تواند از نفوذ آب به داخل دیوار و ایجاد شوره جلوگیری کند. در صورت مشاهده شوره می توان از مواد شوینده مخصوص آجر برای پاک کردن شوره استفاده کرد.